LECCIÓN I: TEORÍA XERAL DA OBLIGACIÓN.

1.- O Dereito de Obrigación no sistema do Código Civil.

O Dereito de Obrigacións, en concreto a obrigación, xa se definía no Dereito Romano como un vínculo iuris (xurídico). O Dereito de Obrigación aparece regulado no Libro IV do Código Civil, que ten por título “Das obrigacións e dos contratos”, este libro distribúese en varios títulos:

Título I: das obrigacións.

Título II: dos contratos.

Título III: do réxime económico e matrimonial. (Civil V).

Título IV ó XV: estúdianse os contratos en particular (Civil III).

Título XVI: obrigacións que se conteñen sen convenio (acordo de vontades), imposto pola lei. Dentro de este título atópanse o Capítulo I, que se refire ós cuasi contratos; e o capítulo II, referido ás obrigacións que nacen da culpa ou neglixencia (art. 1902 e ss.).

Pago do debido

Cuasi contratos Xestión de negocios alleos son actos impostos pola lei

Enriquecemento sen causa

Advírtase que no libro II do CC, que ten por rúbrica “Dos bens, da propiedade e das súas modificacións”, estudiase en Civil IV (dos Dereitos Reais).

Os dereitos reais son: propiedade, usufructos, servidumes...

Académicamente estudiase antes obrigacións e contratos e logo os dereitos reais, pero no CC atópase ó contrario. Polo tanto, académicamente, séguese a exposición que utiliza o BGB (CC Alemaña), en lugar de seguir a sistemática que establece o noso CC.

2.- O Concepto de Obrigación.

Pártese de que o Libro IV ten por título “Das obrigacións e contratos” esta materia aparece regulada dende o art. 1088 ó 1253, dos art. 1254 e ss. Regúlanse os contratos. O art. 1088 sinala que toda obrigación consiste en dar, facer ou non facer algunha cousa.

De dar - compravenda.

Exemplos: De facer -contrato de obra; contrato laboral.

De non facer -restricción que fai por exemplo, unha comunidade.

A obrigación supón unha situación bipolar. (ten dúas partes), que se encontra formada, dun lado pola posición dunha persoa chamada deuda, e pola chamada acreedor. O acreedor é o titular dun dereito subxectivo, chamado DEREITO DE CRÉDITO, e o deudor é a persoa obrigada a realizar a PRESTACIÓN (dar, facer ou non facer). O acreedor é o suxeito activo, e o deudor o pasivo. Picazo define a obrigación como unha relación xurídica entre dúas persoas e dirixida a que unha delas obtería determinados bens ou servicios, a cambio da cooperación da outra. É importante establecer unha distinción entre os Dereitos de obrigación e crédito, ou persoais e os Dereitos Reais. As diferencias atópanse dende diferentes perspectivas:

1) Perspectiva dos suxeitos e lexislación pasiva. Nos Dereitos de crédito existen dous suxeitos, o activo (acreedor) e o pasivo (deudor), estes suxeitos poder ser considerados individual ou colectivamente (supostos chamados de SOLIDARIEDADE). En cambio, nos reais só hai un suxeito que ostenta facultados de poder ou señorío sobre unha cousa. De ahí que en relación a lexitimación pasiva (contra quen se actúa), o acreedor no Dereito de crédito, pode dirixirse contra o deudor ou o obrigado únicamente, por eso se di que son dereitos relativos; mentres que nos reais o suxeito titular do dereito, pódese dirixir contra todos (erga omnes), por eso aquí fálase de dereitos absolutos.

2) Polo obxecto.

O obxecto do Dereito de crédito é a prestación (art. 1088 [dar, facer ou non facer]). Os dos Dereitos Reais son as cousas sobre as que recae.

3) Pola duración.

Os Dereitos de crédito son tendencialmente transitorios, teñen vocación de autoextinción no momento no que o debedor leve a cabo a execución da prestación de vida.

En cambio, os reais son tendencialmente permanentes (ex.: propiedade, servidume...)

4) Pola forma (esixencias que se realizan).

O Dereito de crédito, en xeral hai un principio de liberdade de forma, tal e como se deduce dos art. 1258 e 1278 CC. Pero hai excepcións, por exemplo:

- O 633 CC ! donacións públicas de bens inmobles.

- O 1327 CC ! capitulacións matrimoniais.

- O 1008 CC ! repudiación da herencia.

Nos reais, destaca a importancia da forma, sobre todo cando de trata de bens inmobles (ex.: no dereito real de garantía, que é a hipoteca, o art. 1875 CC esixe, para que a hipoteca quede válidamente constituída, que se otorgue en escritura pública e que se inscriba no rexistro da propiedade).

3.- Débeda e responsabilidade como elementos da obrigación.

Toda obrigación comprende a débeda, que indica unha obrigación de realizar unha prestación e ademáis a responsabilidade, que é a sumisión ou suxeición ó poder coactivo do acreedor: e é que o acreedor goza dun poder coactivo contra o patrimonio do debedor, esto dedúcese do disposto no art. 1511 do CC. Normalmente responsabilidade e débeda van unidos pero un sector doutrinal distingue outros supostos nos que non necesariamente vai unida a débeda á responsabilidade.

• Débeda sen responsabilidade: son aqueles casos nos que o titular dun dereito non ten acción para reclamar pero pode retrasar o pago. Exemplo: obrigacións naturais.

• A responsabilidade sen deuda: refírese ó caso de alguén que no é debedor pero si responsable. Exemplo: a fianza (art. 1822). Segundo esta disposición ó fiador obrígaselle subsidiariamente respecto ó debedor pero admítese que o fiador e o debedor responden solidariamente na denominada “fianza solidaria”.

• Débeda con responsabilidade limitada: hai que confrontar o arts. 140 e 105 da lei hipotecaria. O art. 105 dispón que a hipoteca pode constituírse en garantía de toda clase de obrigacións e non alterará a responsabilidade persoal ilimitada que establece o art. 1911 do CC. O art. 140 refírese á hipoteca de responsabilidade limitada, é dicir, é posible que en lugar de gozar o acreedor dun poder de agresión contra todo o patrimonio do debedor, obrígaselle só contra bens concretos e determinados. Neste sentido dispón contra bens concretos de determinados. Neste sentido dispón que pode pactarse na escritura de constitución de hipoteca que a obrigación garantizada fágase efectiva sobre os bens hipotecados.

4.- As obrigacións naturais.

O concepto de obrigación natural dirimiuse no ordenamento xurídico romano, o esencial era a imposibilidade de repetir ou reclamar a devolución do pagado, hoxe fálase dunha obrigación natural como unha obrigación moral, social ou de conciencia. O Código Civil francés (1804) xa utilizou esta figura, tamén se utiliza na Compilación navarra, en concreto na lei 510. No Código Civil español non se refire expresamente no seu articulado, sen embargo un sector doutrinal encabezado por La Cruz Badejo deduce a súa existencia do art. 1901 do CC. Ademáis de acudir ó art. 1901 acúdese a outros preceptos do CC para fundamentar á existencia dunha obrigación natural. Exemplo: o pago do perdido nun xuízo ilícito, xa que segundo o art. 1878 CC o que perde non poderá repetir ou reclamar o pagado voluntariamente. Outro exemplo constitúeo o pago dos intereses nun préstamo sen estar estipulados expresamente xa que o art. 1776 CC admite que o préstamo que pagou intereses sen estar estipulados non poderá reclama-los. Outro suposto será o caso da prestación de alimentos por un extrano, si consta claramente que os deu por oficio de piedade e sen ánimo de reclama-los. A xurisprudencia tamén ocupouse das obrigacións naturais e destaca unha famosa sentencia (civil) do 17 de outubro de 1932 referíase ós amores ilícitos entre un home culto de idade madura e unha xoven orfa de 16 anos que exercía un modesto emprego que abandona pola súa relación, froito da cal nace un fillo. O varón prometeu unha pensión por carta á muller ó abandonala, pensión que deixou de aboar. O Tribunal Supremo no fallo estimou que ela ten dereito a reter xa o pagado e sobre todo o dereito a unha pensión para o futuro, xa que segundo o TS os deberes morais desempeñan a función de xusta causa da obrigatoriedade da promesa feita. Advírtase que esta STC de 1932 foi moi utilizada pola xurisprudencia para xustificar o pago das indemnización nos casos de ruptura de unións de feito.

TEMA 2:

• CONSTITUCIÓN DA RELACIÓN OBRIGATORIA: AS FONTES DAS OBRIGACIÓNS.

O artigo 1089 do Código Civil sinala as fontes das obrigacións. É un artigo enunciativo que di que as obrigacións nacen da lei e dos contratos, dos cuasi contratos y dos actos e omisións ilícitas ou nos que interveña calquera xénero de culpa ou neglixencia que de lugar á responsabilidade aquiliana.

Ademáis de todas estas, hai outras fontes como a vontade unilateral como fonte de obrigacións.

Outro suposto son as obrigacións que nacen do acto “mortis causa” por excelencia, o testamento.

Tamén se esquece o artigo 1089 do Código Civil da obrigación de reparación ou restitución ou enriquecemento inxusto ou sen causa.

Tampouco fai referencia este artigo as obrigacións e a responsabilidade que surxe da ruptura de uns tratos preliminares ou de unhas conversacións previas que dan lugar á responsabilidade precontractual ou culpa in contrahendo, que se sancionará cos artigos 1902 e seguintes. Este artigo fai referencia, ademais, ós actos nos que interveña culpa ou neglixencia. Pero faltan os casos nos que, a pesar de non intervir culpa ou neglixencia, surxe unha responsabilidade. Son os chamados casos de responsabilidade obxectiva e son os supostos donde aparezan riscos. Algún suposto aparece na lei 22/1994 de 6 de xullo de responsabilidade civil por danos causados por productos defectuosos, que establece no seu artigo primeiro que os fabricantes e os importadores serán responsables dos danos causados polos defectos dos productos que respectivamente fabriquen ou importen. Polo tanto, segundo este artigo, a responsabilidade orixinase sen ter para nada en conta a culpa ou neglixencia do fabricante; basta con que o producto sexa defectuoso.

Outro exemplo aparece na antes denominada lei de uso de circulación de vehículos de motor e hoxe denominada Lei de responsabilidade civil e seguro na circulación de vehículos de motor; tendo en conta a disposición oitava adicional da lei 30/1995 de 8 de novembro, na que se establece que o conductor só quedará liberado de responsabilidade cando probe que os danos foron debidos exclusivamente á conducta do perxudicado ou a unha forza maior allea á circulación e á conducción (non se considera un suposto de forza maior os defectos do vehículo nin a rotura ou fallo de algunha das pezas ou mecanismos).

• AS FONTES DO CÓDIGO CIVIL: AS OBRIGACIÓNS EX LEGE, OS CONTRATOS, OS CUASICONTRATOS E A RESPONSABILIDADE CIVIL.

1.- AS OBRIGACIÓNS EX LEGE.

As obrigacións nacidas da lei non se presumen, só son esixibles as expresamente determinadas no Código Civil ou en leis especiais (por exemplo, Lei de Arrendamentos Urbanos ou Lei de Arrendamentos Rústicos...) e rexeranse polos preceptos da lei que as tivese establecido. E en todo o que non estivese previsto aparecerá regulado polas disposicións do Libro IV do Código Civil. Esto atopase no artigo 1090 do Código Civil que fala exclusivamente de lei pero a maioría da doctrina considera que por lei hai que entender tamén outras disposicións, por exemplo decretos-lei ou principios xerais do Dereito importantes como, por exemplo, a liberdade de pacto ou a autonomía das partes.

2.- OS CONTRATOS.

As obrigacións que nacen dos contratos teñen forza de lei entre as partes contratantes e deberán cumprirse a tenor dos mesmos. Esto é o que establece o artigo 1091 do Código Civil, pero hai que confrontalo co artigo 1254 cando sinale que o contrato existe dende que unha ou varias persoas consenten en obrigarse respecto a outra ou outras a dar algunha cousa (por exemplo: contrato de compravenda) ou a prestar algún servicio (por exemplo: contrato de obra). Por eso, non cabe pensar en contrato algún que non teña por obxecto xerar obrigacións, sexa para ambas partes (por exemplo: contrato de compravenda) ou para unha soa (por exemplo: un préstamo).

3.- OS CUASICONTRATOS.

O Código Civil defíneos no artigo 1887 e sinala que son os feitos lícitos e puramente voluntarios das que resulta obrigado o seu autor para cun terceiro e que ás veces crease unha obrigación recíproca entre os interesados. As obrigacións proceden normalmente dun contrato de autonomía da vontade das partes do contrato (artigo 1255 do Código Civil). Os cuasicontratos, sen embargo, entran na esfera das obrigacións ex lege.

O Código Civil regula baixo a rúbrica dos cuasicontratos a xestión de negocios alleos e o cobro e o pago do indebido.

4.- A RESPONSABILIDADE CIVIL.

Fai referencia a ela o artigo 1089 do Código Civil. Este artigo refírese a dous aspectos: por unha parte, ós actos e omisións ilícitas, sobre os cales tamén sinala que as obrigacións civís que nazan dos delitos ou faltas rexeranse polas disposicións do Código Penal (por exemplo: o artigo 227 do Código Penal sanciona a non prestación de alimentos e pensións debidas). E, por outra parte, refírese o artigo 1089 do Código Civil ós actos nos que interveña culpa ou neglixencia. A estes actos tamén se refire o artigo 1093 do Código Civil no que se di que as obrigacións que deriven de actos ou omisións nas que interveña culpa ou neglixencia non penadas pola lei quedarán sometidas ás disposicións do Capítulo II do Título XVI do Libro IV, é dicir, os artigos 1902 e seguintes, que se refiren á responsabilidade extracontractual ou aquiliana, o seu prazo de prescrición é de un ano, segundo establece o artigo 1968 apartado segundo do Código Civil.

• A DECLARACIÓN UNILATERAL DE VONTADE COMO FONTE DE OBRIGACIÓNS.

(Art. 1009 CC - Fonte das obrigacións)

O fondo da cuestión radica en saber se a soa declaración de vontade perfecciona ó negocio do que xorde a obrigación que pode ser esixida polo establecido ou por aquela declaración. Por esto tamén se chama PROMESA UNILATERAL. Esta promesa, ten que ter loxicamente una CAUSA LÍCITA por exemplo, non sería unha cousa lícita a promesa de recompensa de terroristas polos seus actos, iría contra o art. 1275 do CC, cando sinala que os contratos con causa ilícita non producen efecto algún.

A declaración unilateral de vontade ou promesa unilateral, non está regulada directamente no CC pero si está admitida pola doutrina e pola xurisprudencia, e ademáis cabe, en xeral. CINGENEUE da a definición de contrato que proporciona o CC no art. 1254 cando di que o contrato existe dende que unha ou varias persoas consenten en obrigarse respecto doutra ou doutras persoas a algunha cousa ou a prestar algunha cousa.

(Dar algo [cambio cousa a cousa] PERMUTA.

[cambio cousa por prezo] COMPRAVENTA.

Prestar servicio [profesións liberais] ART. 1088 CC)

A unilateralidade de declaración reside en que só queda obrigado o Declarante, non hai contraprestación, trátase como di Federico de Castro, sinxelamente dun CONTRATO UNILATERAL cuxa validez depende soamente de que reúna os requisitos propios de todo contrato, que sinala o art. 1261 CC:

- consentimento contratantes.

- obxecto certo.

- causa lícita.

Dentro do estudio da declaración unilateral da vontade destaca algunha sentencia relevante, por exemplo a STS da Sala 1ª de 5 de maio de 1958. Os feitos da sentencia son: unha muller herdeira única, segundo as modificacións do CAUSANTE, tamén chamado DECULUS, fai saber por carta a outros parentes que lles debe pagar certas cantidades periodicamente. Esta muller deixa de realzar tales pagos e os parentes demándana, e o TS decide en casación que a demandada tiña unha obrigación natural e ademáis estaba obrigada pro unha declaración unilateral de vontade. A xurisprudencia e o TS propugna que cando existen deberes morais cuxo alcance patrimonial fose rectificado ós beneficiarios, estes poderán non só opoñerse á irrepitibilidade dos pagos feitos senón que ademáis poderán reclamar o cumprimento das promesas unilateralmente emitidas, como ocorreu no caso de Autos (casar=anular).

Dentro do estudio da PROMESA UNILATERAL como feito das obrigacións destacan dúas figuras xurídicas que son:

• PROMESA PÚBLICA DE RECOMPENSA.

• CONCURSOS CON PREMIOS.

Respecto dos últimos, un sector amplo da doutrina considera que estes son unha modalidade da promesa pública de recompensa.

PROMESA PÚBLICA DE RECOMPENSA.

É recoñecida esta figura dende o Dereito Romano, pero non está regulada no CC español, por exemplo, o que promete pagar X euros a quen atope un determinado obxecto. Outros CC diferentes do español, como o portugués, o italiano ou o CC alemán, recollen e regulan esta figura como un suposto de declaración unilateral de vontade. Para que a promesa pública de recompensa sexa vinculante para o promitente requírense, segundo a doutrina e os CC que a admiten, en primeiro lugar requírese que a promesa fose obxecto de pública divulgación e que se dirixa a unha pluralidade ou só a unha categoría determinada de persoas. En segundo lugar, a discutible o carácter revogable ou irrevogable de promesa pública de recompensa. A doutrina civilista sinala que a regra xeral é a posibilidade para o promitente de revogación pero sempre que se lle de a esa revogación a mesma publicidade que se lle deu á promesa.

CONCURSOS CON PREMIO.

A maioría da doutrina considera como unha clase ou especie de promesa pública de recompensa pero regúlase directamente polo CC, pero si por exemplo no CC portugués que sinala como característica do concurso que o dereito non sexa adquirido pola mera ou simple realización de actividades senón que esixe unha decisión entre os diferentes concursantes. Advírtase que constitúe unha cláusula de estilo, que “o concurso procederá ser declarado deserto” un sector doutrinal italiano considera que no concurso con premio estamos diante dun contrato recíproco ou sinalagmático ou bilateral (art. 1124) entre o promitente e o que acepta as bases do concurso. Hai autores ademáis, que dentro desta tese do contrato configuran o concurso cun premio dentro da categoría dos contratos de xogo ou aposta.

LECCIÓN 3:

• OBRIGACIÓNS MANCOMUNADAS E SOLIDARIAS.

En toda relación xurídica obrigatoria distínguense, por unha parte, os suxeitos, que son: o acreedor, que é o titular do dereito subxectivo (que é o dereito de crédito) e o debedor, obrigado a realizar a prestación, que segundo o artigo 1088 do CC poderá consistir en dar, facer ou non facer algunha cousa.

En esta lección non nos ocuparemos do elemento obxectivo, que é a prescrición, senón do elemento subxectivo, pero non no suposto normal en que só existe un acredor e un só debedor, senón que teremos en conta que tamén poden intervir na obrigación as persoas xurídicas (confróntese co art. 38 do CC). Por exemplo, as sociedades anónimas, as fundacións ou as asociacións. Así que teremos en conta o suposto en que en cada parte da obrigación figuran como acredor ou como debedor unha pluralidade de persoas. O noso Código Civil de 1889 ante a realidade de unha pluralidade de persoas, como acredores ou debedores nunha relación obrigatoria, fala só de obrigacións mancomunadas e obrigacións solidarias. Sen embargo, algún autor como Díaz Picazo e algunha resolución xurisprudencial illada distinguen, nos supostos nos que existe unha pluralidade suxeitos, tres tipos de obrigacións distintas.

• Por unha parte, as obrigacións parciarias que se aplican cando a obrigación é divisible tendo en conta que no noso ordenamento xurídico as obrigacións pecuniarias (obrigacións de pagar cantidades de diñeiro) son esencialmente divisibles. Fora das obrigacións pecuniarias é difícil encontrar exemplos de obrigacións divisibles e acúdese ó art. 1138 do CC que sinala que “se do texto das obrigacións non resultase outra cousa, o crédito e a débeda presentaranse divididos en tantas partes iguais como acredores ou debedores haxa, reputándose créditos ou débedas distintos uns dos outros”. Polo tanto, hai que pensar que se a obrigación parciaria é activa, con varios acredores, cada acredor poderá esixir única e exclusivamente a súa parte, e se a obrigación parciaria é pasiva, con varios debedores, cada un deles cumpre coa súa parte exclusivamente, non polo todo.

• Por outra parte, distínguense as obrigacións mancomunadas que se aplican non casos de obrigacións indivisibles. Disponse no art. 1135 do CC que se a división fose imposible só perxudicará o dereito dos acredores os actos colectivos de estes e só poderá facerse efectiva a débeda procedendo contra todos os debedores, e se algún de estes resultase insolvente os demáis están obrigados a suplir a súa falta. Polo tanto, neste suposto, se a mancomunidade é activa, varios acredores, a pluralidade de estes acredores poder esixir conxuntamente, e se a mancomunidade é pasiva, varios debedores, a pluralidade de debedores cumprirá conxuntamente. Pero, a maioría da doutrina e da xurisprudencia considera que se a obrigación é mancomunada activa (varios acredores) cada acredor pode esixir só a parte que proporcionalmente lle corresponde de parte do debedor. En cambio, se a mancomunidade é pasiva (varios debedores) cada debedor debe exclusivamente pagar a parte que proporcionalmente lle corresponde satisfacer.

• Por último, atópanse as obrigacións solidarias. Se a solidariedade é activa (varios acredores), calquera dos acredores poderá reclamar de un debedor a íntegra prestación. En cambio, se a solidariedade é pasiva (varios debedores), todos e cada un dos debedores quedan obrigados a pagar de tal forma que o acredor pode dirixirse contra un deles obrigándoo para que satisfaga a íntegra prestación. Despois, se un dos debedores paga esa cota íntegra poderá exercer unha acción de reembolso contra o resto dos debedores para que lle paguen a parte que lles correspondía pagar. O CC sinala no art. 1137 que a concorrencia de dous ou máis acredores na mesma obrigación non implicará que cada un de estes acredores teña dereito a pedir, nin que cada un de estes debedores debe prestar integramente as cousas obxecto da obrigación. Só haberá lugar a esto cando a obrigación expresamente o determine constituíndose co carácter de obrigación solidaria. A regra xeral que establece o art. 1137 do CC é a mancomunidade e a excepción a solidariedade. Aínda que hai que recordar que cada vez máis proliferan os supostos de responsabilidade solidaria tanto na xurisprudencia como la lexislación especial.

• A REGRA DE NON PRESUNCIÓN DE SOLIDARIDADE.

En este apartado vólvese a mencionar o art. 1137 do CC. De este artigo infírese a regra xeral da mancomunidade e a excepción da solidariedade.

Só da lugar, pois, a solidariedade, segundo o artigo 1137 do CC, cando a obrigación expresamente o determine, aínda que esa esixencia se flexibiliza máis ó non esixirse que na obrigación figure expresamente o termo solidariedade ou obrigación solidaria.

Na maior parte dos negocios convencionalmente pactados en que exista pluralidade de debedores é moi frecuente estipular ou pactar de forma expresa a responsabilidade solidaria para poder dirixirse conta aquel que ten máis solvencia. Ademáis, esto explícase porque o réxime xurídico das obrigacións solidarias favorece ós acredores de tal maneira que poidan dirixirse polo todo, pola débeda íntegra, contra calquera dos debedores evitando así perigos de insolvencia de calquera deles, xa que se a obrigación fose mancomunada o acredor para satisfacer o seu interese de cobrar integramente debería seguir tantas reclamacións e, no seu caso, normalmente preitos por cantos debedores houbese.

Vexamos algúns exemplos nos que se considere que a débeda é solidaria, a pesar da regra xeral de presunción de mancomunidade que se infire do art. 1137 do CC:

• Primeiro suposto: o principio de solidariedade é aplicado pola xurisprudencia cando se trata de reparar os perxuizos causados nos casos de responsabilidade extracontractual ou aquiliana á que se refire o art. 1902 do CC e seguintes (esta responsabilidade extracontractual non deriva de un contrato, senón por terse producido culpa, neglixencia). O prazo de exercicio de esta acción é de un ano. Cando se debe a responsabilidade a máis de unha persoa e é unha responsabilidade extracontractual, a responsabilidade solidaria garante o resarcimento de danos e perxuizos, sobre todo, cando se condena a resarcir o dano a varias persoas ou axentes e, ademáis, non se pode determinar ou individualizar con exactitude quen realmente foi o causante do dano. Sen embargo hai supostos nos que se establece a solidariedade: por exemplo, ante a responsabilidade extracontractual, que é a responsabilidade que non nace dun contrato, regulada nos artigos 1907 e seguintes con prazo de prescrición dun ano. Tamén se establece cando interveñen nun acto varios axentes y non é posible individualizalo. Ademáis, tamén rexe o principio de solidariedade nas obrigacións que non nacen dos contratos, como os cuasicontratos: a obrigación de restituír derivada dun cobro do indebido cando cobraran varias persoas.

• Tamén se aplicaría a responsabilidade solidaria nos supostos nos que se debe indemnizar a varias persoas por existir enriquecemento inxusto ou sen causa.

• A responsabilidade solidaria tamén aparece sempre que se trata dun contrato de obra no que interveñen arquitectos, promotores, constructores... y que aparece regulado fundamentalmente no artigo 1591 do CC e, tamén, na Lei de Ordenación de Edificación 38/1999 de 5 de novembro que non derogou ó CC, senón que se trata dunha lei “ad hoc”. Segundo unha interpretación xurisprudencial do art. 1591 do CC responden solidariamente contratistas e arquitectos. A lei de Ordenación de Edificación di expresamente no art. 17.2 que a responsabilidade civil dos axentes que interveñen nun proceso de edificación será esixible de forma persoal e individualizada, do que se infire unha responsabilidade mancomunada. Sen embargo, no art. 17.3 desta mesma lei establecese que cando non puidese individualizarse a causa dos danos materiais ou quedase debidamente probada a concorrencia de culpas (varios culpables) sen que se puidese precisar o grado de intervención de cada axente que intervén no proceso de edificación, a responsabilidade esixirase en forma solidaria.

• Tamén procede a consideración da obrigación solidaria segundo un amplo sector xurisprudencial (xurisprudencia reiterada e sen fisuras) cando a vontade das partes, a natureza do contrato ou o interese xurídico protexido o reclame. Por exemplo, cando da obrigación do contrato tamén resulte a vontade dos contratantes de pagar cada un do debido.

• Son tamén abundantes os exemplos de responsabilidade solidaria que aparecen na lexislación especial (fóra do CC):

1.- Un exemplo xa o vimos coa Lei de Ordenación de Edificación 38/1999 de 5 de novembro no art. 17.3.

2.- Outro exemplo encontrámolo na Lei de Ordenación do Comercio Minorista 7/1996 cando se refire ás vendas automáticas no art. 52, no que dispón que os titulares da empresa ou da entidade na que se atopen instaladas as máquinas automáticas responderán solidariamente co titular da propia máquina.

3.- Outro exemplo está na Lei 22/1994 de responsabilidade civil por varios danos causados por productos defectuosos, que establece que as persoas responsables de danos producidos por productos defectuosos responderán solidariamente segundo o art. 7.

4.- Tamén na Lei de Viaxes Combinados, Lei 21/1995 no art. 11 establécese que a responsabilidade será solidaria no caso de que interveñan varias axencias de viaxes maioristas ou minoristas. O viaxe combinado é aquel que ten que combinar dous dos seguintes tres requisitos:

- que se inclúa o transporte.

- que se inclúa a estancia nun hotel ou outras actividades complementarias.

- que o viaxe sexa maior a un día e con unha noite de estancia.

- Aparte de na lexislación especial, no CC establece supostos de responsabilidade solidaria:

1.- por exemplo, no art. 1731 establece en sede de mandato de responsabilidade solidaria dos mandantes (dos que fan o encargo).

2.- outro exemplo é o art. 1748 no suposto de comodato no que se establece que os comodatarios responderán solidariamente fronte ó comodante. O comodato é un préstamo. Por unha parte, hai o contrato de préstamo, dentro do cal se establece o préstamo de uso (comodato) que se utiliza para cosas funxibles, non consumibles e o préstamo de consumo que se utiliza para cousas funxibles (diñeiro, comida). Este préstamo de consumo pódese chamar tamén préstamo mutuo ou simplemente préstamo e consiste en prestar unha cousa e devolver outra cousa ou unha cantidade de diñeiro que iguale o valor das cousas prestadas.

3.- Tamén outro artigo do CC que se refire á responsabilidade solidaria é o artigo 1084 que se refire á responsabilidade solidaria dos herdeiros, unha vez feita a partición da herdanza, fronte ós acredores do defunto que esixen o pago das débedas por enteiro de calquera dos herdeiros.

• A PLURALIDADE DE ACREDORES.

1) Créditos mancomunados.

Se hai varios acredores fálase de mancomunidade activa, a maioría da doutrina mantén que o que se obriga, obrígase o menos, e polo tanto, cada acredor do conxunto de acredores, só pode esixir ou reclamar do debedor a parte do crédito que a cada un lle corresponda, aínda que algúns outros como Díez Picazo din que eso corresponde ós supostos de obrigas parciarias, reservando o nome de obrigación ou responsabilidade mancomunada para as prestacións indivisibles.

2) Créditos solidarios.

Se hai varios acredores e configurouse a obriga como solidaria, fálase de solidariedade activa. No crédito solidario, cada un dos acredores actuando individualmente encóntrase facultado para esixir e recibir do debedor a totalidade da prestación e o debedor libérase pagando soamente a ese acredor. O debedor ten a chamada facultade de elección para o pago pero cesa tal facultade dende o momento que o debedor é demandado xudicialmente para o pago por calquera dos acredores, de tal xeito que se paga a outro acredor, ese pago non terá efectos extintivos ou liberatorios da súa obrigación. Advírtase que cada acredor solidario pode facer o que sexa útil ós demáis pero non que sexa perxudicial, tal e como é deducido do art. 1141.

O acredor que máis cobra chámase tecnicamente ACCIPIENS.

O acredor que máis cobra dende o accipiens responde ós demáis acredores da parte que lles corresponde do crédito. Así pois, os acredores que non tivesen participado no cobro, poderán exercitar o seu Dereito de regreso contra o ACCIPIENS.

Ademáis, calquera actuación dos acredores, non só o cobro da débeda, senón outra actuación afecta ós demáis acredores.

Neste senso, o art. 1143 dispón que coa novación, a compensación, a confusión ou remisión de débeda feita por calquera dos acredores solidarios, extingue a obriga. O acredor que tivese executado calquera destes actos, responderán ante os demáis acredores da parte que lles corresponde na obrigación.

• A PLURALIDADE DE DEBEDORES: DÉBEDAS MANCOMUNADAS.

Se existe unha pluralidade de debedores, fálase de mancomunidade pasiva. Cada un dos diversos debedores, se está obrigado a cumprir a parte da débeda que lle corresponde. Iso sería, segundo algún sector doutrinal, se a obriga fose parciaria, divisible, porque se a obriga fose indivisible habería que proceder conxuntamente contra todos os debedores, como pode inferirse do art. 1139 do CC.

• AS DÉBEDAS SOLIDARIAS: RÉXIME XURÍDICO.

Débeda que paga por enteiro- SOLVENS.

Relacións externas entre acredor e debedor solidario.

No caso de pluralidade de debedores é evidente que o cumprimento íntegro de obriga por parte de calquera debedor implica a extinción da obriga, fronte o acredor. Neste senso, dispón o art. 1145 apartado 1º do CC, que o pago feito por un dos debedores solidarios, extingue a obriga. Agora ben, eso ocorre se foi pagado todo o debido, porque mentres isto non teña lugar o acredor segue a estar lexitimado para reclamar o pago de calquera dos debedores solidarios e isto é o que doutrinalmente se denomina IUS VARIANDI, e a el refírese o art. 1144 do CC, cando dispón que as reclamacións entaboadas contra un dos debedores non serán obstáculo, non impedirán, xa que as reclamacións que posteriormente se dividen contra os demáis debedores. Mentres non resulte cobrada a débeda por completo, tendo en conta que o acredor que cobrou por enteiro, non pode aceptar os pagos doutros debedores, porque nese caso, estaremos ante o chamado COBRO DO INDEBIDO, ó que se refire o art. 1895 do CC, e ademáis, o art. 1144, intérprete xurisprudencialmente no sentido de que se lle reclamou máis do debido, despois de cobrar, habería tamén un ABUSO DO DEREITO sancionado no art. 7 apartado 2º.

Relacións internas entre os codebedores.

Segundo o art. 1145 parágrafo 1º: o pago feito por un dos debedores solidarios extingue a obriga. Pero falta outra fase, e é que o cumprimento ten que verse completado co conseguinte reparto interno ou arreglo de cartos. Neste senso, exercítase a chamada ACCIÓN DE REGRESO OU REEMBOLSO. A extinción da obriga polo pago non conleva, sen embargo, entre os distintos codebedores coa obriga pode darse por extinguida, xa que o SOLVENS, isto é, o debedor que pagou integramente, terá dereito a que os restantes debedores solidarios lle satisfagan a parte que preponderadamente lles corresponde. Dita consecuencia establécese no art. 1145 apartado 2º, cando sinala que o que fixo o pago só poderá reclamar dos seus codebedores a parte que a cada un lle corresponda máis os intereses do anticipo, a iso se lle chama ACCIÓN DE REGRESO.

En resumo, o pago feito por un dos debedores produce a extinción da obrigación, pero se non paga por completo o acredor ten o ius variandi para cobrar o que lle queda (arts. 1145.1 e 1144 do CC).

O solvens pode exercitar a acción de reembolso ou de reenvío, polo que só poderá reclamar aos demáis a parte que lle corresponde na obrigación máis os intereses do anticipo. Esto dise no art. 1145.2 do CC: o debedor que pagou poderá reclamar os intereses do anticipo, intereses computados dende o preciso momento no que fixo o pago e pagaranse aínda que tales intereses non se atopen convencionalmente establecidos, é dicir, que non estén pactados e aínda que os demáis codebedores non tivesen incorrido en mora (retraso no cumprimento). Este dereito de reembolso ou reenvío terao tamén o debedor que pagou (solvens) contra aquel dos codebedores a quen o acredor lle tivese feito unha quita, remisión ou perdón, tal como se infire do art. 1146 do CC. Enténdese iso sen perxuízo de que ese debedor a quen o acredor lle fixo unha quita ou remisión lle poida reclamar o acredor que lle perdoou a débeda porque, en caso contrario, a remisión ou perdón da débeda resultaría irreal. Advírtase que o feito de que o solvens solidario debe verse reembolsado do mandante da débeda que deben pagarlle os demáis codebedores, non significa que a obrigación solidaria continúe viva, tanto externamente na relación co acredor tanto internamente na relación cos codebedores. O pago realizado polo solvens determina a desaparición do réxime propio da obrigación. Así, en consecuencia:

- en primeiro lugar, o solvens poderá reclamar a cada un dos acredores a parte que lle corresponde, pero, en absoluto, o solvens poderá pretender dirixirse unicamente contra un deles por enteiro.

- en segundo lugar, unha vez satisfeito o acredor, a obrigación convértese en mancomunada y dividida, isto é, cada debedor obrígase unicamente pola súa parte na débeda. O debedor que pagou (solvens) non pode dirixirse por enteiro contra un só dos codebedores. Pero existe unha particularidade: se algún dos codebedores solidarios fose insolvente os demáis proporcionalmente terán que soportar ou suplir o pago que lle correspondía pagar o debedor insolvente. Aparece así outra característica das obrigacións solidarias que é a chamada cobertura da insolvencia que, por outra parte, constitúe unha diferencia respecto das obrigacións mancomunadas, nas que segundo o que dispón o art. 1139.2 do CC se algún dos codebores resulta insolvente non estarán os demáis obrigados a suplir a súa falta. En cambio, polo contrario, se a obrigación é solidaria rexe a regra oposta contida no art. 1145.3 do CC que di que a falta de cumprimento da obrigación por insolvencia do debedor solidario será suplida polos codebedores, a prorrata da débeda de cada un. Advírtase que tamén debe contribuír o solvens, xa que no momento de reclamar ós codebedores deberá deducir a cota que el tamén debe aboar por insolvencia de algún deles. De todo isto infírese que a responsabilidade do debedor solidario limítase en principio á cota/parte que lle corresponde, pero pódese ver ampliada esa cota no caso de que algún dos codebedores resultase insolvente. Ademáis da cobertura de insolvencia e de confrontalo co que ocorre nas obrigacións mancomunadas, outra característica das obrigacións solidarias é a comunicación do risco á que se refire o art. 1147 do CC. Neste sentido declara este artigo que se a cousa que se debe tivese perecido ou a prestación se tivese feito imposible sen culpa dos debedores solidarios, a obrigación quedará extinguida e se tivese mediado culpa de calquera de eles todos serán responsables pero co acredor do prezo da indemnización de danos do abono dos intereses, pero sen perxuizo da acción contra o culpable ou neglixente.

Excepcións dos debedores (art. 1148 do CC): as excepcións que poden utilizar os debedores solidarios fronte á acción ou accións do acredor, supoñen unha desviación do principio que caracteriza ás obrigacións solidarias que é que todos os debedores están obrigados pola totalidade da débeda. A razón en que o responsable polo todo non pode elevarse ata o límite de protexer, por exemplo, unha actuación ilícita do acredor, acredor que, por exemplo, contratou cunha persoa que prestou un consentimento viciado ou, por exemplo, acredor que reclama antes de tempo ou que reclama cando xa prescribiu a acción ou que reclama cando a débeda xa estaba pagada.

-Neste senso, dispón o art. 1148 do CC, que ó debedor solidario pode utilizar contra os reclamantes do acredor todas as excepcións que derivan da natureza da obrigacións, tamén chamadas obxectivas ou reais a todos os debedores. Entre elas está, por exemplo, o obxecto ilícito (comprar un piso para actividades terroristas); outro exemplo máis é a extinción por pago ou por calquera dos seus subrogados ós que se refire o art. 1156 do CC, é dicir, outros supostos polos que tamén se extingue a obrigación.

Nestes casos estas excepcións poder ser exercidas por calquera dos debedores e advírtase que tratándose de excepcións reais que derivan da natureza da obrigación ou obxectivos. O codebedor solidario está obrigado a opoñelas, se non o fai e paga en perxuizo dos demáis codebedores, neste caso carecerá de fundamentos a súa acción de regreso.

-Persoais do debedor demandado ou subxectivas. Exemplo: vicio do consentimento (1275) ou incapacidade do contratante demandado. Pode ser executado plenamente: polo debedor ó que afecta a excepción e só na parte correspondente a dito debedor polos demáis debedores. O incapaz poderá alegar a súa incapacidade para liberarse totalmente do pago inmediato. Os outros libraríanse na parte da débeda correspondente ó incapaz. O debedor pode renunciar a utilizar una excepción deste tipo sen o visto bo dos demáis debedores. Unha opinión doutrinal illada sinala unha nova categoría, excepcións de carácter persoalísimo que só poden ser executadas polo debedor ó que afectase e non por todos os demáis. Ex.: menor de idade e incapacitación. Os demáis debedores terían que pagar a totalidade da débeda e só poderían reclamar da débeda en cuestión aquelo no que este tivese enriquecido.

LECCIÓN 4:

-O OBXECTO DA RELACIÓN OBRIGATORIA: A PRESTACIÓN.

É o que o acredor está facultado para reclamar e recibir e o debedor debe prestar. Segundo o art. 1088 “toda obriga consiste en dar, facer ou non facer algunha cousa”.

- REQUISITOS: A PATRIMONIALIDADE DA OBRIGA.

O Código non regula expresamente a prestación, pero si os requisitos do obxectos do contrato. O art. 1272 di que a prestación ha de ser posible. A imposibilidade pode ser física (entregar unha cousa destruída) e xurídica (deriva dalgunha norma do Dereito como a entrega de bens de dominio público). A posibilidade non exclúe que podan ser obxectos do contrato as cousas futuras. Ex.: permuta de solar por inmobles a construír. Así se revitaliza a figura xurídica da permuta. O dono do solar transmite a propiedade do mesmo a un constructor a cambio de que este lle entregue no futuro igualmente en propiedade unha determinada superficie construída.

É ilícita a prestación cando é contraria á lei, á moral ou ós bos costumes ou de orde público (que sexa conforme a CE). Poden ser obxecto de contrato as cousas que non estean fóra do comercio dos homes, incluso dos futuros e os servicios que non sexan contrarias ás leis ou ás boas costumes. Cando dicimos orde público referímonos a que debe ser conforme cos principios fundamentais do ordenamento xurídico que están directa ou indirectamente na CE de 1978. Por último a CE ten que ser determinable ou susceptible de determinación (determinable). Plantexa maiores problemas a cuestión de patrimonialidade non era necesaria á prestación, non era necesaria que a prestación fose valuable. A postura contraria sostiña Ihering.

No noso Dereito, a prestación, dalgunha maneira debe ser susceptible de valoración económica, tal e como se infire da súa confrontación dos arts. 1088 e 1911 (Responsabilidade Patrimonial Universal). Pódese dicir que a obrigación consiste en dar, facer, ou non facer algunha cousa garantizada con todo o activo patrimonial do obrigado, é dicir, a prestación debe ir acompañada de medios ou instrumentos para lograr unha satisfacción económica en caso de incumprimento polo debedor. Así, por exemplo, as partes poden establecer unha cláusula penal para o suposto de incumprimento.

-CLASES DE OBRIGACIÓNS.

A) AS OBRIGACIÓNS DE DAR, FACER E NON FACER.

Obrigacións de dar:

A prestación de dar supón unha entrega, un traspaso posesorio. O CC en distintos preceptos establece unha serie de regras xerais. Así, en primeiro lugar pódese dicir que o acredor ten dereito a que lle sexan entregados os froitos de cada cousa dende que nace a obrigación de entrega-la, como se infire do art. 1095 CC. En segundo lugar, o obrigado a entregar unha cousa estao tamén a entrega-la con todos os seus accesorios, como se deduce do art. 1097 CC. En terceiro lugar, o obrigado a entregar algunha cousa, estao tamén a conservala con dilixencia propia dun pai de familia.

Obrigacións de facer:

A prestación conleva unha actividade por parte do debedor para satisfacer o acredor. Dise que a prestación é funxible cando o interese do acredor satisfaise sendo indiferente a persoa do debedor. En cambio é infunxible cando existe un interese do acredor de que a prestación sexa realizada por un debedor determinado. Nestas obrigacións infunxibles fálase de obrigacións “intuiti personae” ou “persoalísimas”. Neste senso, hai que ter en conta o art. 1161 CC cando dispón que nas obrigacións de facer o acredor non poderá ser compelido (obrigado) a recibir a prestación ou servicio dun terceiro cando a calidade e circunstancias da persoa do debedor se tivese tido en conta ó establecer a relación.

Obrigacións de non facer:

Algúns autores como Díez-Picazo, sinalaron que a omisión pode consistir ou ben nunha simple inactividade ou ben que o debedor permita o acredor que realice unha actividade sen por ningún obstáculo.

Polo tanto, hai que distinguir entre as “obrigacións in non faciendo”, que consisten nunha actividade e “as obrigacións in patiendo” que consisten na tolerancia do debedor respecto da actividade do acredor. Estas últimas están moi relacionadas non só cos dereitos persoais de crédito de obrigacións senón tamén cos dereitos reais e, en concreto, coa servidume negativa que é a que prohibe ó dono da finca servinte, que é a que sofre a servidume, facer algo que lle sería lícito de non existir dita servidume (art. 593 CC).

B) AS OBRIGACIÓNS DE MEDIO E RESULTADO.

A doutrina distingue dentro das obrigacións de facer dous tipos diversos segundo que o comprometido polo debedor sexa unha pura ou simple actividade ou ben consiste ademáis na obtención dun resultado. No primeiro caso, falemos de obrigación de medio(s) e no segundo de obrigacións de resultado. En aquela o debedor cumpre despregando dilixentemente a súa actividade aínda que non se consigue o resultado esperado. As obrigacións de resultado esixen proporcionar de forma directa e inmediata o resultado pactado polas partes, en cambio nas de medios só de forma medida, non inmediatamente poderían ofrecer o resultado perseguido. Pero advírtase que en ocasións a actividade das profesións libres pode ser de resultado. Exemplo: un avogado ó que se lle encargue un dictame ou un médico que lle solicita que instale unha prótese. Dentro das obrigacións médicas, cando se trata da denominada medicina curativa fálase de obrigacións de medios. En cambio, cando estamos ante a denominada medicina voluntaria ou satisfactiva atopámonos ante unha obrigación de resultado.

C) OBRIGACIÓNS DE TRACTO ÚNICO E DE TRACTO SUCESIVO.

As obrigacións de tracto único tamén se denominan transitorias ou instantáneas e as sucesivas tamén se denominan duradeiras ou prestacións periódicas. Son de tracto único as obrigacións que se realizan nun único acto e son duradeiras as que implican unha continuidade temporal. O dato fundamental que caracteriza ás prestacións de TRACTO ÚNICO é que o cumprimento de íntegra prestación polo debedor lévase a cabo mediante a realización dunha conducta de tal xeito que posteriormente non existe vinculación algunha entre o acredor e o debedor, por exemplo, pagar o prezo dunha compravenda.

En relación ás obrigas de TRACTO SUCESIVO duradeiras ou de prestacións periódicas, ten gran importancia a chamada CLÁUSULA REBUS SIC STANTIBUS (“se as cousas seguen como estaban no momento de celebrar o contrato”).

O contrato obriga mentres as cousas “continúen así” (ou sexa continúan como estaban no momento de celebración do contrato), en tódolos contratos de TRACTO SUCESIVO se non é pactada e implícita. En relación coas obrigas de tracto sucesivo, duradeiras ou prestacións periódicas ten gran importancia a cláusula NEBUS SIC STANTIBUS, que por outra parte resulta intranscendente para as obrigas instantáneas ou de trato único, e é que ante as fluctuacións monetarias, a cantidade a pagar nun momento determinada pode sufrir alteracións e polo tanto é preciso proceder a revisar os prezos, modificando o contrato para evitar desequilibrios.

Esta cláusula é unha excepción ó principio tradicional recoñecido no Ordenamento de Alcalá, PACTA SUNT SERVANDA.

A cláusula NE SIC STANTIBUS, normalmente, ten só efectos modificadores non resolutorios nin extintivos. Agora ben, en ocasións, ten lugar a resolución do contrato cando a alteración das circunstancias é tan grave que se produce a frustración do fin do contrato, pero tamén é verdade que nestes casos máis que acudir á cláusula NEBUS, acódese á resolución do contrato (art. 1124).

A cláusula NEBUS, aparece en numerosas ocasións tratada pola xurisprudencia, que insiste en que para que proceda a aplicación de cláusula han de concorrer unha serie de requisitos que son os seguintes:

- en primeiro lugar, unha alteración extraordinaria das circunstancias ó momento de cumprir o contrato respecto de como estaban no momento da súa celebración.

- en segundo lugar, desproporción exorbitante (que excede en moito do normal) entre as prestacións das partes contratantes que provoca un desequilibrio entre elas.

- en terceiro lugar, que todo elo sucede pola supervivencia de circunstancias radicalmente imprevisibles.

- en cuarto lugar, que carece doutro medio para remediar o perxuizo. Esta construcción xurisprudencial da cláusula esixe a conxunción de todos os requisitos expostos. Para que poda ser aplicada a cláusula é necesario a concorrencia de todos estes requisitos e non se aplicaría de faltar calquera de eles. Por exemplo, tras a Guerra Civil española algunhas persoas que tiñan pactado un contrato de suministro de aceitunas cos aceituneiros de Xaén pretenderon que estes lle seguisen entregando este froito en condicións, calidade e prezo pactados de antemán. Ante semellante eventualidade a doutrina e a xurisprudencia españolas falaron tradicionalmente da cláusula “rebus” como remedio ós desequilibrios patrimoniais, que a alteracións das circunstancias levaba consigo, entendeuse que dita cláusula estaba implícita (xa está sobreentendida no contrato) ou subxacente en todos os contratos de trato sucesivo ou duradeiros. En virtude do cal o cumprimento do contrato enténdese necesario sempre e cando as cousas e circunstancias sigan manténdose igual como se atopaban no momento de celebración ou perfección do contrato (de aí rebus sic stantibus). Pero se hai variacións, fluctuacións é preciso que, en virtude do principio de equidade (art. 3.2 CC), adecúen o contrato ás circunstancias coetáneas (do mesmo tempo) ó momento do cumprimento ou execución do contrato. A xurisprudencia española admite que a cláusula rebus produce efectos de modificación ou revisión dos contratos, aínda que esa mesma xurisprudencia maniféstase favorable en casos excepcionais a que prodúcese, mesmo a resolución do contrato. Díez Picazo estudia a cláusula rebus ó estudiar a resolución dos contratos (1124 CC) e vea como unha modificación sobrevida das circunstancias. Advírtase que os Códigos Civís promulgados no s. XIX (como o español de 1889 de o francés de 1804), época de gran estabilidade económica e social, fixo que por iso mesmo estes Códigos civís non chegasen a ocuparse da cláusula rebus. Por iso, a construcción do réxime xurídico desta cláusula é xurisprudencial e concede unha ampla potestade ó poder xudicial para proceder, dándose o caso das modificacións ou revisións dos contratos a través desta cláusula.

D) OBRIGACIÓNS ESPECÍFICAS E XENÉRICAS.

As obrigacións específicas entregan unha cousa concreta, determinada (unha casa, unha finca). Nas obrigacións xenéricas as cousas entregadas pertencen a un xénero, de modo que poden cambiarse entre si. As obrigacións específicas e xenéricas pertencen ás obrigacións de dar. As obrigas específicas son obrigacións de dar que recaen sobre cousas concretas e determinadas. E as obrigacións xenéricas son obrigacións de dar nos que o obxecto da prestación atópase determinado unicamente pola súa pertenza a un xénero. Hai que distinguir estas obrigas dende un triple punto de vista:

1º: atendendo ó obxecto.

2º: atendendo á posibilidade ou non de execución forzosa.

3º: atendendo á posibilidade ou non de aplicar a regra “o xénero non perece”.

En canto ó obxecto da prestación, se a obriga é específica a prestación que debe realizar o debedor atópase perfectamente individualizada ou determinada y polo tanto a entrega dunha cousa diferente non vai a satisfacer o interese do acredor. Neste senso, o art. 1166 parágrafo 1 do CC dispón que “o debedor dunha cousa non pode obrigar ó seu acredor a que reciba outra cousa diferente, aínda cando fose de igual ou maior valor que a debida”. Polo tanto, fálase do principio de identidade de prestación. En cambio se a obriga é xenérica dispón o art. 1167 cando fala de entregar unha cousa determinada ou xenérica que se pode inferir que o debedor pode cumprir entregando un calquera dos obxectos ou una determinada cantidade, sempre que ditos obxectos pertenzan ó xénero estipulado ou convido.

En segundo lugar, en canto á execución forzosa, se a obrigación é específica resulta imposible con carácter xeral que o acredor pida o cumprimento das obrigas a expensas do debedor, pois na maioría dos casos sen a colaboración do debedor será imposible a execución “in nature” (tal e como establece prevista no contrato). De aí que o art. 1046 apartado 1º CC dispoña unicamente a facultade do acredor a que realice a entrega, con independencia naturalmente da posibilidade do acreedor de esixirlle ó debedor unha indemnización de danos e perxuizos polo incumprimento contractual, indemnización que prevé o art. 1101 CC e ó que se remite o art. 1096 apartado 1º e no art. 1101 CC recóllese a responsabilidade contractual sempre que se aplique sempre que se incumpre o estipulado nun contrato e que ten unha prescrición dos anos establecidos para este prazo no art. 1964 CC. A responsabilidade extracontractual recóllese no art. 1902 e ss. cun prazo de prescrición de un ano segundo o art. 1962 CC. En canto á obriga xenérica, polo contrario, se pode ser cumprida en vía de execución forzosa á costa do debedor. En efecto, dispón o art. 1096 apartado 2º para a obrigación xenérica que o acredor poderá pedir que se cumpre a obriga a expensas do debedor. Significa isto que pese á falta de colaboración do debedor no cumprimento da obrigación, o acredor poderá obter individualmente poderá obter xudicialmente o mesmo resultado ou supoñamos, por exemplo, a entrega dun material concreto para unha obra que non entrega o debedor. Neste caso mediante os mecanismo de execución oportunas poderá embargarse, por exemplo, unha determinada cantidade de diñeiro en contas bancarias do debedor para destina-las á adquisición do obxecto debido e non entregado que se poderá entonces comprar a calquera outro provedor ante o incumprimento do debedor.

Por último, en terceiro lugar, en canto á aplicación da regra “genus numquam perit” (o xénero nunca morre), como nas obrigas xenéricas sempre existen cousas pertencentes ó xénero, a perda ou destrucción das cousas xenéricas que o debedor posuirá non supón ningunha imposibilidade obxectiva de cumprir a prestación (se rexe o principio “o xénero nunca morre”). O contrario ocorre na obrigación específica xa que nesta a destrucción ou a perda sobrevida da cousa ocasiona a imposibilidade de cumprir e extínguese a obriga tal e como se deduce do art. 1182 CC cando dispón que “quedará extinguida a obriga que consista en entregar unha cousa determinada cando esta se perdera ou se destruíse sen culpa do debedor e antes de terse este debedor constituído en mora ou retraso no incumprimento.

Este principio limítase a súa implicación nas chamadas débedas de xénero limitado. Estas débedas supoñen que as partes non soamente designan un xénero, ó cal pertence a cousa, senón que tamén designan un outras circunstancias externas que serven para delimitar o obxecto da prestación, como poden ser a procedencia de orixe ou o lugar onde se atopa a cousa. Tamén nas obrigas xenéricas aplícase a chamada regra de calidade media, a esta regra refírese o art. 1167 CC cando dispón que cando a obriga consiste en entregar unha cousa indeterminada ou xenérica cuxa calidade ou circunstancias non se tivesen precisado, o acredor non poderá esixi-la de calidade superior nin o debedor entrega-la de calidade inferior. Advírtase que este precepto funciona nembargantes como unha norma de carácter dispositivo e non imperativo de ius cogens polo tribunal para evitar que se interpoña ao dito polo precepto a vontade das partes.

E) OBRIGACIÓNS ALTERNATIVAS.

Considerando a unidade ou pluralidade de prestacións previstas na obriga diferenciase entre obrigas simples e obrigas complexas. Dentro das obrigas complexas hai que distinguir a súa vez obrigas acumulativas e obrigas alternativas que responden ó seu propio nome.

Obrigacións simples son as caracterizadas porque nelas a prestación prevista é única, concretándose xeralmente nun só obxecto ou nunha soa prestación.

Obrigacións complexas: califícanse así porque nelas existe unha multiplicidade de obxectos ou complementos na obrigación. A súa vez, as obrigas complexas poden ser acumulativas ou alternativas. Son acumulativas aquelas nas que o debedor ha de levar a cabo todas e cada unha das prestacións obxecto da obriga. Por exemplo, a facultade de Dereito contrata cunha empresa informática a venda de equipos informáticos coa obriga. Tamén, ademáis da entrega, debe instalar eses equipos informáticos e coa obriga tamén debe dar clases de informática os seus profesores. Fronte a estas estipulacións as obrigas alternativas, nas que o debedor se obriga alternativamente a realizar unha ou outra prestación, pártese nas obrigacións alternativas de sinxelos como por exemplo encargar a un avogado un dictame por escrito, ou ben admitimos que alternativamente nos entregue un informe verbal sobre a nosa empresa. A estas obrigas refírese o art. 1131 CC, cando sinala que a obriga alternativamente a diversas prestacións deberá cumprir por completo unha de estas prestacións.

As obrigas alternativas permiten unha elección entre as diversas prestacións posibles. En principio a elección será do debedor en virtude do principio “FAVOR DEBITORIS” tal e como se infire do art. 1132.1 CC que atribúe a elección do debedor, pero aclara que a menos que expresamente se lle tivese concedido a elección ó acredor. Unha vez feita a elección a obriga convértese en simple. A elección da prestación a realizar só se denomina tecnicamente “CONCENTRACIÓN” xa que se produce concentración da obrigación nunha soa das prestacións, converténdose así dende a constitución a obriga de alternativa en simple. No relativo á imposibilidade que sobreveña no cumprimento das obrigas alternativas o CC distingue segundo que a elección corresponda ó debedor ou corresponda ó acredor:

Cando a elección é do debedor, determina o art. 1134 que o debedor perderá o dereito de elección cando das prestacións a que alternativamente estivese obrigado, só unha fora realizable. Ademáis establécese que se por culpa do debedor tivesen desaparecido todas as cousas que alternativamente foron obxecto da obrigación ou se tivese feito imposible as prestacións, o acredor nese caso terá dereito a esixir indemnización de danos e prexuízos. Isto dedúcese do art. 1135.

Se a eleccións corresponde ó acredor rexen as regras do art. 1136.2 CC e distínguense segundo que as cousas se perdan por uso fortuíto ou se perdan por culpa do debedor. Así, se algunha das cousas se tivese perdido por caso fortuíto, cumpriría o debedor entregando a cousa que o acredor elixa de entre os restantes ou entregando a cousa que quedase se só tivese subsistido unha. Se a perda dalgunha das cousas tivese sobrevido por culpa do debedor, o acredor podería reclamar calquera cas que subsisten ou ben o prezo da cousa que por culpa do debedor tivese desaparecido. E se se tivesen perdido todas as cousas por culpa do debedor, a elección do acredor recaerá sobre o prezo.

F) OBRIGACIÓNS FACULTATIVAS.

Tamén denominadas “FACULTAS SOLUTIONIS”. As obrigacións facultativas parecen proscritas polo CC xa que o art. 1166 regula ou establece o principio de INDENTIDAD DA PRESTACIÓN cando sinala que o debedor dunha cousa non pode obrigar ó acredor a recibir outra diferente. As obrigas facultativas son una excepción a este principio. Tamén chamadas “FACULTAS SOLUTIONIS” e é a facultade que ten o obrigado a cumprir de que no momento do pago (solutorio) pode realizar unha prestación diferente de aquela prestación que estaba inicialmente prevista. A esa prestación distinta chámase prestación “IN FACULTATE” diferéncianse estas das obrigas alternativas xa que as obrigas alternativas supoñen que todas as prestacións son inicialmente debidas e que só o perecemento fortuíto ou a imposibilidade que sobreveña de realizar todas e cada unha das prestacións liberaría ó debedor da súa obriga. En cambio, nas obrigas facultativas como o debedor non debe en rigor máis que unha única prestación, a imposibilidade que sobreveña de realizala levará xa á extinción da obriga sen que teña lugar o exercicio da chamada FACULTAS SOLUTIONIS, isto é, sen que haxa lugar a que poida cumprir a obriga IN FACULTATE. Polo tanto, nas obrigacións FACULTATIVAS, tamén coñecidas con facultade alternativa, o debedor está obrigado a unha única prestación que constitúe o obxecto da relación obrigatoria pero o debedor ten a facultade de cumprir entregando ou realizando outra prestación que tamén estaba prevista ó celebrarse o contrato. Estas obrigas teñen como contido un só obxecto aínda coa facultade concedida ó debedor de cumprir entregando un obxecto distinto. Por exemplo, pese a celebrarse a compravenda dunha casa o vendedor obrigado resérvase o Dereito de desistir do contrato e no lugar de entrega-la, aboará ó comprador 60.000 €. Moitos autores consideran que a obriga facultativa é un suposto de cláusula penal na súa función de multa penitenciaria á que se refire o art. 1153.1 CC. Dispón este art. que o debedor non poderá eximirse da obriga pagando a pena a non ser no caso de que expresamente se lle tivese reservado este dereito.

Nas obrigas alternativas hai unha indeterminación inicial da prestación. Débese unha prestación entre varias que non se concreta ata o momento que se fai a elección producíndose entón a concentración. Nas facultativas a prestación está perfectamente determinada dende un principio. Se ben o debedor dispón da facultade de substitución e, polo tanto, ese debedor pode cumprir mediante a realización doutra prestación. Nas obrigas facultativas a imposibilidade orixinaria da prestación de vida implica que non nace a relación obrigatoria aínda que sexa lícita e posible a prestación “in facultate” ou en substitución, para que non chegue a nacer a obriga alternativa sería necesario que a imposibilidade afectase a todas as prestacións.

G) OBRIGACIÓNS DIVISIBLES E INDIVISIBLES.

O Código Civil non autoriza en principio ó cumprimento parcial da obriga que por ser considerado perxudicial para o acredor só se permite cando só así se tivese pactado ou establecido no título constitutivo da obra. Este principio ven establecido no art. 1169 que recolle o principio de indivisibilidade da prestación cando sinala que “a menos que o contrato o autorice non poderá obrigarse ó acredor a recibir parcialmente as prestacións en que consista a prestación”. Advírtase que a obriga pecuniaria, isto é, a obriga de entregar unha suma de diñeiro divisible por natureza; por exemplo, pagar 6000 é divisible porque as unidades monetarias poden ser entregadas de unha vez ou ben a prazos. O CC establece supostos concretos nos que a obriga é indivisible (art. 1151 CC), a saber: nas obras de dar considéranse indivisibles corpos certos, por exemplo, entregar unha casa, coche etc.; as obrigas de facer considéranse indivisibles, as obrigas que non sexan susceptibles dun cumprimento parcial, por exemplo, cantar nun estreo de ópera, pero advírtase que no art. 1151.2 se considera, sen embargo, que son divisibles as obrigas de facer que sinala que ocorre isto cando a obrigación teña por obxecto a prestación de un número días de traballo ou a execución de obras por unidades métricas. En canto ás obrigas de non facer o art. 1151.3 sinala que a divisibilidade ou indivisibilidade da prestación se decidirá polo carácter da prestación en cada caso particular, aínda que por regra xeral a obriga de non facer é indivisible. Ata aquí analizamos a indivisibilidade natural ou derivada da natureza da prestación a cumprir pero pode existir tamén una indivisibilidade convencional, isto é, unha indivisibilidade deducida do negocio celebrado ou da vontade das partes. Por exemplo, as contas correntes bancarias conxuntas de modo que o banco só pagará o cheque que sexa librado por todos os titulares conxuntamente.

H) OBRIGACIÓNS PURAS, CONDICIONAIS E A PRAZOS.

-Elementos esenciais (1261CC) - consentimento.

(deben existir en todo contrato) - obxecto.

CONTRATO - causa.

- elementos accidentais: - condición

- término ou prazo

- modo.

As obrigas puras son aquelas cuxa eficacia non está sometida a condición, término ou prazo nin modo, podéndose esixir o seu cumprimento de un modo inmediato. Neste senso, o art. 1113 sinala que estas obrigas puras serán esixibles dende logo (inmediatamente). Agora ben, a esixencia de cumprimento instantáneo contida no art. 113 CC para as obrigas puras foi suavizada pola xurisprudencia. Así, o TS sinala que non se infrinxe este art. se por exemplo se sinala un prazo prudencial breve para que o demandado pague a suma ou cumpra a obriga sen que se altere por iso a condición de pura dunha obriga.

As obrigas condicionais. Nestas obrigas a eficacia na condición suspensiva ou a ineficacia na condición resolutoria depende dun suceso futuro e incerto. Na condición suspensiva permanece en suspenso a eficacia dese negocio, na resolutoria xéranse efectos dende o principio pero resólvense se acaece o acontecemento que constitúe a condición. Ten declarado o TS que a existencia dunha condición nas obrigas non se presume xa que a obriga condicional é a excepción e soamente pode deducirse cando claramente o ánimo dos contratantes foi face depender os efectos do contrato de un acontecemento futuro e incerto. A clasificación máis importante que se fai destas obrigas é de suspensivas e resolutorias. Así se infire do art. 1114 CC cando di que “nas obrigas condicionais a adquisición de dereitos, así como a perda ou resolución dos xa adquiridos dependerá do acontecemento que constitúa a obriga”.

Suspensivas ou a término inicial: nestas a adquisición dos dereitos depende do acontecemento que teña lugar na obriga. O acredor “sub conditione” é titular dunha determinada protección legal, así o art. 1121 di que ese acredor pode antes do cumprimento da obriga exercitar as accións procedentes para a conservación do seu dereito. Estas accións sen tipificar quedan ó arbitrio do xuíz. Hai que engadir que estas accións son meramente acción precautorias, encamiñadas á protección dunha expectativa e de que esta non resulte ilusoria. Por outra parte, o debedor condicional soporta antes o cumprimento da condición uns deberes, como son a dirixente conservación da casa debida e como, tamén, o deber de non obstaculizar o cumprimento da condición.

Nas obrigas condicionais resolutorias a persoa desfruta da cousa, pero se se suspende o contrato hai que devolver dita cousa. Como di o art. 1114 do CC, o cumprimento da obrigación resolutoria, a perda ou resolución dos dereitos xa adquiridos. A obrigación sometida a condición resolutoria implica que a relación despregue todos os seus efectos dende o momento inicial, dende o momento da constitución da obriga. Pero a chegada da condición resolutoria opera como unha circunstancia que pon fin á relación. Así, por exemplo, regálase un coche para que se desfrute dende o momento. Pero si se suspende, devólvese o coche. O efecto principal é resolver os efectos xa producidos. Isto implica que as partes restituiranse reciprocamente o que cada unha tivese entregado. Advírtase que cando procede a restitución entregarán as mesmas cousas que foran obxecto da obriga e, se xa fose restituíbles, entregarase o valor.

Así pois, hai que sinalar que o acaecemento da condición que ten que ser voluntariamente aceptado por as partes pode traer consigo dúas cousas: a eficacia do contrato no caso de que a condición sexa suspensiva, ou ben, a ineficiencia do contrato no caso de que a condición sexa resolutoria.

I) OBRIGAS A PRAZO OU A TÉRMINO.

Este prazo pode chamarse “certus an et quando” que quere dicir que se sabe cando vai chegar e que se vai chegar. Esta sería a data do calendario. Pero o término tamén pode ser “certus an et incertus quando”, que quere dicir que se sabe que vai chegar, pero non cando. Un exemplo sería a herencia (sábese o que se vai recibir pero non cando xa que a data da morte non está determinada). As obrigas a término, a prazo ou aprazadas son aquelas nas que se sinalan unha data ou momento, a partir do cal comezan ou cesan os efectos da obrigación.

A diferencia da obriga condicional é que na obriga a término ou a prazo pode ser incerto o cando ocorrerá, pero necesariamente ten que ser certo que ocorrerá. Dubídase do momento pero sábese en todo caso que o acontecemento vaise producir (por exemplo: a morte dunha persoa). Neste senso, o art. 1125 do CC dispón que as obrigas para cuxo cumprimento se tivese sinalado un día certo só serán esixibles cando o día chegue. Enténdese por día certo aquel que necesariamente ten que vir aínda que se ignore cando. E se a incertidume consiste en se ten que chegar ou non o día da obriga será condicional (sería un suposto de incertus an y incertus quando).

Advírtase que o acredor non poderá reclamar antes do día prefixado. E se reclamase antes de chegar a data, o debedor poderá opoñerlle a excepción de falta de vencemento do prazo.

O acaecemento do suceso contemplando como condición queda na incertidume. Ó contrario, o término o prazo dáse por seguro, aínda que non se saiba exactamente cando se producirá. Isto é unha diferencia fundamental coas obrigas condicionais.

O término ou prazo son elementos accidentais do negocio fronte ós elementos esenciais do art. 1261 do CC (consentimento, obxecto ou causa). Agora en, o término ou prazo poden ser esenciais, en cuxo caso non se admitirá unha prestación tardía do debedor podendo o acredor nese caso suspender o contrato. Se, polo contrario, o término ou prazo fose ordinario, non esencial, o debedor podería facer un cumprimento tardío, pero non se o término é esencial.

J) AS OBRIGAS PECUNIARIAS E OUTRA CLASE DE OBRIGAS.

As obrigas pecuniarias serían aquelas nas que hai que entregar unha cantidade de diñeiro. Coa denominación de obrigacións ou débedas pecuniarias identifícanse as que consisten en pagar unha suma de diñeiro.

O término “pecuniario/a” ven de “pecunia” que quere dicir moeda ou diñeiro. O diñeiro é un ben moble, un ben funxible. Isto é sustituible. Ademáis, o diñeiro é un ben productivo, xa que produce froitos civís que son os intereses.

Dende a Revolución da Gloriosa (1868) a moeda de curso legal en España foi a peseta. Despois dos Reglamentos da Unión Europea de 1997 e 1998 establécese oficialmente o EURO. En España foi a raíz da Lei 46/1998 de 17 de decembro sobre a introducción do Euro que estableceu que a moeda única no sistema monetario nacional é o euro dende o 1 de xaneiro de 1999, se ben se estableceu un período transitorio de convivencia entre a peseta e o euro. Período transitorio que chegou ata o día 1 de xaneiro de 2002.

- PRINCIPIO NOMINALISTA.

No Dereito español rexe o denominado principio nominalista. Isto é que o debedor cumprirá entregando ó acredor o valor nominal ou importe exacto de unidades monetarias contempladas xa no título constitutivo da obriga, é dicir, no contrato.

No CC español non aparece formulado claramente este principio. Só o art. 1753 do CC, en relación ó préstamo de diñeiro ou mutuo, sinálase que o debedor estará obrigado a devolver outro tanto da mesma especie e calidade. Isto é, devolver unha cantidade igual tamén denominada “tantunidem”. Plantéxase, pois, nas obrigas pecuniarias un problema grave, que é a perda do valor adquisitivo do diñeiro. Algúns defenderon a aplicación do principio nominalista dicindo que proporcionaba unha maior seguridade xurídica que garantiza o art. 9.3 da CE. Pero dado que o principio nominalista é desfavorable para o acredor dispóñense as denominadas cláusulas de estabilización. Así, vamos a distinguir algunhas delas:

1.- Cláusulas legais: como pode ser a establecida no art. 18 da Lei de Arrendamentos urbanos, que é a lei 29/19994 de 24 de novembro que prevé a actualización das rendas aplicando á renda correspondente á anualidade a variación porcentual experimentada con arreglo ó IPC (índice de prezos ó consumo).

2.- Outra cláusula estabilizadora sería a aplicación do xogo da cláusula REBUS SIC STANTIBUS.

3.- Hai outras cláusulas que se fixan por a vontade das partes e se chaman, polo tanto, cláusulas contractuais de actualización, como poden ser a cláusula valor- ouro, a cláusula valor- moeda estranxeira. A máis importante é a chamada cláusula de escala móbil ou de índices variables. Por exemplo, as cláusulas que atenden aos índices publicadas polo Instituto Nacional de Estatística, como é o IPC. É a cláusula máis segura e máis utilizada polos axentes económicos e polas partes contratantes.

K) OBRIGAS PRINCIPAIS OU ACCESORIAS.

As obrigas principais son aquelas que gozan de existencia propia e independente. Por exemplo, a obriga do vendedor de entregar unha cousa ó comprador.

As obrigas accesorias dependen de outra principal á que se atopan subordinadas. Ademáis, complementan ou garanten a unha obriga principal. Un exemplo é a obriga accesoria de garantía como a hipoteca cando se trata de bens inmobles e como a prenda cando se trata de bens mobles. Ademáis, tamén é unha obriga accesoria a obriga do fiador de pagar ou cumprir no caso en que non o faga o debedor principal (art. 1232).

L) OBRIGAS UNILATERAIS E OBRIGAS BILATERAIS.

Nas obrigas unilaterais só unha das partes queda obrigada, como no caso das declaracións unilaterais de vontade. Ademáis, tamén hai unha obriga unilateral no préstamo, xa que é a persoa a quen se lle presta algo (prestatario) a única que ten unha obriga, a de devolver ó prestamista aquelo que lle prestou e deberá devolver, tal e como sinala o art. 1753 do CC outro tanto da mesma especie e calidade.

En canto ás obrigas bilaterais, recíprocas ou sinalagmáticas, destas surxen obrigas recíprocas para ambas partes contratantes. Por exemplo, na compravenda o vendedor obrígase a entregar a cousa e o comprador a pagar por ela un prezo, tal e como se deduce do art. 1145. A consecuencia máis sobresaínte das obrigas recíprocas é a posibilidade de resolver o contrato no caso de incumprimento, así se deduce do art. 1124 CC cando comeza sinalando que a facultade de resolver as obrigas atópase implícita nas obrigas recíprocas para o caso de que un dos obrigados non cumprira o que lle incumbe.

LECCIÓN 5:

-A DINÁMICA DA OBRIGACIÓN: PAGO OU CUMPRIMENTO.

O artigo 1156 CC refírese ás causas de extinción das obrigas e coloca en primeiro lugar o pago ou cumprimento. Polo tanto, o CC fai sinónimos ó pago e ó cumprimento. O pago é toda realización de prestación debida en virtude dunha relación obrigatoria que pode consistir en entregar unha suma de diñeiro, de cousas específicas, na realización de un servicio ou na adopción de simples comisións.

- OS SUXEITOS DO PAGO.

¿Quén pode pagar a débeda?

Evidentemente, e como regra xeral, é o debedor que o cumpre fronte o acredor. Pero, tamén existe a posibilidade de que pague un terceiro distinto do debedor, e tamén que se faga o pago á persoa distinto do acredor.

Os dous suxeitos do pago son o SOLVENS, que é o que paga, e o ACCIPIENS que é o que recibe o pago.

En canto á capacidade do solvens, infírese do art. 1160 CC cando sinala que non será válido o pago feito por quen non teña a libre disposición da cousa debida e capacidade para enaxena-la, refírese ás obrigas de dar e que co pago transfírese a propiedade da cousa ou a titularidade dun dereito. Cando o pago consiste na obriga de facer ou non facer, o Código Civil garda silencio sobre a capacidade do solvens. Pero a doutrina sinala que nestes casos subsistirá unicamente a posibilidade de impugnar o negocio no caso de que o que so obrigou carecese de capacidade para celebra-lo. E isto poderá determinar a restitución do valor, valor que se asignase á prestación executada.

En cando á capacidade do accipiens, o art. 1163.1 CC sinala que o pago feito a un incapacitado para administrar os seus bens, será válido si se tivese convertido na súa utilidade. A capacidade para o cobro é a liña de principio a que sexa suficiente para administrar os bens. Polo tanto, carecerán de ela os incapacitados e os menores non emancipados, salvo, por exemplo, a xestión ou administración ordinaria que realice un fillo maior de 16 anos cos ben que el mesmo tivese adquirido co seu traballo ou industria, tal e como se estipula no art. 164.3 CC.

Advírtase que tamén será válido o pago se é aprobado ou ratificado polo representante legal do incapaz.

-O PAGO POR UN TERCEIRO.

A lexitimación de calquera terceiro para pagar, en lugar de face-lo o debedor está recoñecido expresamente no CC, en concreto no art. 1152 que establece que pode facer o pago calquera persoa que teña ou non interese no cumprimento da obriga e xa o coñeza e o aprobe ou o ignore o debedor.

O fundamento deste precepto é a satisfacción dos intereses do acredor. Pero a excepción a este art. 1158 está nas obrigas persoalísimas ás que se refire o art. 1161 cando dispón que nas obrigas de facer o acredor non poderá ser compelido a recibir a prestación ou o servicio dun terceiro cando a calidade e as circunstancias da persoa do debedor se tivesen tido en conta ó establecerse a obriga.

Hai que distinguir se o solvens, que é o que paga, intervén aprobando o seu pago ó debedor e, tamén, se o solvens intervén pero o debedor ignora o pago ou se opón a el.

No primeiro caso, se aproba o debedor o pago, o solvens que pagou aprobado polo debedor colócase en lugar do acredor. Nese senso, o art. 1158.2 CC sinala que o que pagara por conta de outro poderá reclamar do debedor o que tivese pagado. A este fenómeno coñécese co nome de subrogación.

No segundo caso, se o debedor se opuxo ó pago do solvens, o CC outorga ó solvens que pagou un dereito de crédito para reclamar do debedor “aquelo en se tivese sido útil o pago ó debedor” tal e como se infire do art. 1158.3 CC. A isto denomínaselle acción de reintegro ou reembolso.

Dicimos que só poderá reclamar o solvens do debedor aquelo en que lle tivese sido útil o pago porque podería ser que o debedor tivese algunha excepción que lle librara de facer o pago e, polo tanto, non lle sería de utilidade o pago dun terceiro solvens.

6000 €

AACREDOR BDEBEDOR

6000 €

6000 €

CSOLVENS

Neste caso o pago de C (solvens) non lle sería nada útil a B (debedor) porque a débeda que este tería con A (acredor) anularíase xa que este lle debía o mesmo.

6000 €

AACREDOR BDEBEDOR

3000 €

6000 €

CSOLVENS

Aquí, para o debedor (B) sería útil o pago do solvens (C) pero só en 3000 € xa que o acredor (A) lle debía ó mesmo tempo 3000 € que se restan dos 6000 que se restan dos 6000€ que debía o debedor (B).

- PERSOAS QUE PODEN RECIBIR O PAGO: O PAGO DO ACREDOR APARENTE E O PAGO A UN TERCEIRO.

Por definición, o ACCIPIENS (persoa que recibe o pago) é o acredor, pero tamén é posible que o pago se faga a outras persoas. Así, é obvio que o acredor poderá designar a un representante ou, sen chegar a eleva-lo a tal categoría, pode habilitar a calquera persoa para recibir o pago. Por exemplo: ordenar a transferencia a un banco que deste xeito recibe o pago. Nestes casos fálase do “adiectus solutionis causa” ou persoa designada con ocasión do cumprimento. A esta persoa refírese o art. 1162 in fine cando admite que pode facerse o pago, ademais de ó acredor, a calquera outra persoa autorizada para recibir o pago no seu nome. Tamén pode facerse o pago a un acredor aparente ou a un terceiro.

Pago ó acredor aparente.

O art. 1164 sinala que “o pago feito de boa fe ó que estivese en posesión do crédito, liberará ó D”.

É unha medida de protección do D que honestamente crea que a persoa que lle esixe ó crédito é o verdadeiro A.

Pero se o D paga a quen, segundo testamento, é herdeiro do A, aínda cando logo se descubre outro testamento en que figura como herdeiro unha persoa distinta. O pago feito a unha persoa ignorando que con posterioridade cedeu o crédito a unha persoa distinta.

Son frecuentes os exemplos xurisprudenciais en relación ós pagos feitos polos bancos á persoas que figuran nun cheque ó portador como titulares, como consecuencia dunha falsificación do cheque.

Nalgúns casos, négase a aplicación do art. 1164. Así, sinálase que respondería o banco, salvo que probase que existiu neglixencia por parte do A conta- correntista.

Hai que ter en conta que algunha sentencia illada dispón que o banco queda liberado se para detectar a falsificación ten que acudir a técnicas específicas non esixidas polo uso comercial.

Tamén se ten afirmado, aplicando a doutrina do risco, que, na maioría dos casos o banco é responsables. Así, presumíndose que o perigo de cheques falsos é inherente ó tráfico bancario, enténdese que o banco é responsable, responsabilidade que se ve compensada co cobro das operacións que realiza.

Hai que ter en conta tamén o art. 156 da Lei Cambiaria e do Cheque, que dispón que o dano que resulta do pago dun cheque falso ou falsificado será imputado ó librado, a non ser que o librador tivese sido neglixente na custodia do talonario de cheques ou tivese procedido con culpa.

Librado- quen debe pagar.

Librador- quen ordena facer o pago.

O pago a un terceiro:

Os supostos de pago a un A aparente son relativamente frecuente na práctica. Moito máis raros resultan os pagos a terceiros. A esta hipótese refírese o art. 1163.2 cando sinala que “tamén será válido o pago a un 3º en canto se tivese convertido en utilidade do A”.

Así, é plenamente válido o pago feito mediante ingreso en conta, cando así se tivese acordado entre D e A, sendo o banco, 3º, a persoa designada para recibir a prestación.

- OS REQUISITOS DO CUMPRIMENTO: A EXACTITUDE DA PRESTACIÓN.

O cumprimento consiste na exacta realización da prestación debida e ten como consecuencia a liberación do D.

Os requisitos son:

1.- Identidade da prestación: o art. 1166 sinala que “o D dunha cousa non pode obrigar ó seu A a que reciba outra diferente, aínda cando fora de igual ou maior valor que a debida”. Excepción: obrigas facultativas e o suposto da dación en pago.

2.- Integridade da prestación: o art. 1157 sinala que “non se entenderá pagada unha D senón cando completamente si tivese entregado a cousa ou feito a prestación en que a obriga consistía”.

3.- Indivisibilidade da prestación: non é máis que unha concreción do principio de identidade e do principio de integridade. Coñece múltiples excepcións, como se deduce do art. 1169 cando sinala que “a menos que o contrato expresamente o autorice, non poderá compelerse ó A a recibir parcialmente as prestacións en que consistía a obriga. Sen embargo, se a D tivera unha parte líquida e outra non, o A poderá esixir e o D facer o pago da primeira sen esperar a que se liquide a 2ª”. Débeda líquida é aquela cuxa cuantía esta fixada numericamente (Antonio debe a Pedro 6000 €). Débeda ilíquida é aquela cuxa cuantía non se coñece aínda que existan bases para o seu determinación (o deber de indemnizar danos e perxuizos).

-CIRCUNSTANCIAS E DESTINO DE DO PAGO: LUGAR E TEMPO DO CUMPRIMENTO; PROBA DO PAGO; O RECIBO; GASTOS; IMPUTACIÓN DO PAGO.

LUGAR E TEMPO DO CUMPRIMENTO.

O CC establece unha regra xeral e dúas subsidiarias.

A regra xeral é que o pago debe realizarse no lugar designado no contrato (art. 1171.1). En defecto de pacto:

- se se trata de entregar unha cousa determinada, o pago farase donde esa cousa existise no momento de constituírse a obriga.

- se se trata de entregar cousas funxibles, xenéricas ou obrigas de facer ou non facer rexe o principio de que o pago deberá facerse no domicilio do D (art. 1171.3). É dicir o principio favor debitoris.

O momento de pagar dependerá do pactado e da natureza da obriga.

- Se é pura deberá cumprirse inmediatamente (art. 1113).

- Se é condicional deberá cumprirse cando se cumpra a condición (art. 1114).

- Se é a término deberá cumprirse cando chegue o día (art. 1125).

Se non sinalase prazo os tribunais fixarán a súa duración.

PROBA DO PAGO; RECIBO DE PAGO E GASTOS.

A proba de pago corresponderá ó D porque incumbe a proba das obrigas ó que reclama o seu cumprimento. E a proba da extinción, isto é, a proba de pago, á persoa que opón este cumprimento: o D.

Iso infírese do art. 217 da Lei 1/2000 de 7 de xaneiro, a Lei de Enxuizamento Civil. Antes se establecían no art. 1214 do CC.

Son admisibles todos os medios de proba, a eles refírese o art. 299 da LEC, citando entre outros: os documentos públicos, os documentos privados, o dictame dos peritos, o interrogatorio das testemuñas, medios de reproducción da palabra, do son, filmación de imaxes.

É necesaria a expedición dun recibo polo A que cobra e outorga dito recibo ó D. O recibo é pois a proba básica do pago. Crese que a obriga do A de entregar o recibo se fundamenta nos usos do tráfico xurídico, tal e como se infire do art. 1258. Hai diversos preceptos que expresamente se refiren á entrega do recibo, art. 1172: “se o D acepta do A un recibo...,” o art. 17.4 da LAU: “o arrendador está obrigado a entregar ó arrendatario un recibo do pago, salvo pacto expreso en contrario; o art. 10.1 da Lei para a defensa dos consumidores e usuarios: hai unha obriga de entrega, salvo renuncia expresa do interesado, dun recibo ou xustificante que acredite a operación realizada; a Lei 23/2003 de 10 de xullo, a Lei de garantías na venta de bens de consumo (referida só a bens mobles), no art. 9 establece unha garantía mínima de 2 anos en todas as ventas de bens mobles destinadas ó consumo privado. Esta garantía cóntase dende a entrega. Enténdese por entrega a data que aparece na factura, ticket ou albarán.

No CC distínguese ente gastos xudiciais e extraxudiciais. Segundo o art. 1168 os gastos extraxudiciais que ocasione o pago serán de conta do D. Pero os que sexan necesarios para o cumprimento da prestación, como situar a cousa no lugar do cumprimento.

En canto ós gastos xudiciais elixiraos o tribunal con arreglo á LEC. Refírense ás costas do xuízo, tendo en conta que os arts. 394 e ss. da LEC refírense a elas, que por regra xeral deberá satisfacer a parte á que se lle rexeitan as prestacións.

A IMPUTACIÓN DO PAGO.

O art. 1172 dispón que o que tivese varias débedas dunha mesma especie a favor dun só A, deberá declarar ó tempo de facer o pago a cal delas ten que aplicarse. Obsérvese que en principio a imputación faina o D, en virtude do principio favor debitoris, pero non impide a imputación feita polo A.

O art. 1172.2 preceptúa que se o D acepta do A un recibo en que se faga a imputación do pago, despois non poderá reclamar.

LECCIÓN 6:

-OS SUBROGADOS DO CUMPRIMENTO.

A satisfacción do interese do acredor pode producirse de modo diverso do inicialmente convido, mediante unha serie de procedementos, ós cales a doutrina alemana chamou subrogados do cumprimento, para indicar que esas figuras substitúen ó cumprimento xenuíno ou propio. Nestas figuras están: a dación en pago, o pago por cesión de bens, o ofrecemento do pago e a consignación.

-A DACIÓN EN PAGO: CONCEPTO, CARACTERES, NATUREZA E RÉXIME XURÍDICO.

Concepto:

É unha excepción ó principio de identidade da prestación (art. 1166). Consiste na entrega polo debedor dunha cousa distinta da inicialmente convida. Advírtase que ese cambio ten que ser aceptado polo acredor.

Características:

1.- Hai unha realización polo debedor dunha prestación da inicialmente prevista. Prodúcese un “aliud pro alio” (entrega dunha cousa en lugar doutra).

2.- Precísase un acordo entre o debedor e o acredor.

Natureza xurídica.

Hai diversas teorías respecto a súa natureza xurídica:

• É unha compravenda, o CC no art. 1221 fai sinónimos dación en pago de compravenda. Esquécese que hai unha diferencia fundamental: o prezo é un elemento esencial na compravenda, pero non na dación en pago.

• Implica unha novación, unha modificación do contrato.

• A maioría da doutrina considera que supón un convenio extintivo dunha obriga entre as partes. Se o debedor non cumpre o acredor poderá esixir, ben o cumprimento ou ben a resolución do contrato. Nese caso o debedor tería que cumprir coa prestación inicialmente convida.

Réxime xurídico.

En canto ó seu réxime xurídico, sinala que se perfecciona mediante o acordo entre debedor e acredor. En canto á capacidade, débese ter a libre disposición da cousa dada en pago. En canto á forma, aplícase o principio de liberdade da forma. Cabe o retracto legal (dereito de adquisición preferente) sobre a cousa que se deu en pago. Nese senso, o art. 1521 dispón que “o retracto legal é o dereito de subrogarse, coas mesmas condicións estipuladas no contrato, no lugar do que adquire unha cousa por compra ou dación en pago”.

Son aplicables tamén á dación en pago, as regras relativas ó saneamento por evicción. Regras coas que o CC regula para a compravenda nos arts. 1175 e ss. Tendo isto en conta, se o acredor recibe a propiedade da cousa e a perda porque con anterioridade un terceiro tiña dereito a ela, por exemplo o verdadeiro propietario a reivindica o acredor, está protexido por estas normas e terá por exemplo á restitución e á indemnización (sanear= indemnizar), (evicción=compramos cousa ó vendedor pero o terceiro tiña dereito, nos estamos privados dela por sentencia firme, saneamento por evicción, art. 1475 CC).

- O PAGO POR CESIÓN DE BENS: CLASES E EFECTOS.

Fronte a canto ocorre na dación en pago, que é unha transmisión de bens con efectos “SOLUTORIOS”, isto é con efectos de pago, dunha débeda anterior, aceptando o acredor a cesión de bens, non comporta un efecto solutorio de pago inmediato. Polo tanto, a cesión de bens non equivale exactamente a un cumprimento, senón que sinxelamente o facilita. O debedor, simplemente transmite ó acredor un apoderamento para enaxenar eses bens e convertelos en diñeiro líquido. Polo tanto, se o diñeiro supera ó mantente dos créditos, os acredores cobraranse e restituirán o restante ó debedor cedente. Se pola contra, o líquido conseguido non chega a cubrir o importe dos créditos, o debedor, seguirá a selo pola cantidade restante, xa que o pago por cesión so ten eficacia solutoria (de pago) en tanto en canto o líquido obtido mediante a enaxenación de bens cedidos sexa suficiente para satisfacer o interese dos acredores.

Nese senso o art. 1175 do CC dispón que o debedor pode ceder os seus bens ós acredores no pago das súas débedas. Esta cesión, salvo pacto en contrario, só libera ó debedor da súa responsabilidade polo importe líquido dos bens cedidos. En canto ás clases de cesión, hai que distinguir a cesión contractual, mediante acordo entre debedor e acredor ou acredores, tendo en conta que neste último caso, as normas sobre a concorrencia e prelación de créditos.

En canto á cesión xudicial, hai que estar ó disposto na Lei de Enxuizamento Civil- Lei 1/2000 de 7 de xaneiro. Ademáis, hai que ter en conta a chamada Lei Concursal que é a lei 22/2003 (refírese ó concurso de acredores). En canto ós EFECTOS de cesión, son os que se infiren do art. 1175, isto é, a cesión libera ó debedor polo importe líquido dos bens cedidos, de tal xeito que se os acredores non quedan totalmente satisfeitos, poderán perseguir os bens que posteriormente adquira o debedor, todo isto salvo que pactaran outra cousa (art. 1175 CC).

- O OFRECEMENTO DE PAGO E A CONSIGNACIÓN.

-A MORA DO ACREDOR.

Pode resultar paradóxico que pese á dispoñibilidade do debedor, o cumprimento da obriga non se leve a efecto. Por esta razón existen dúas figuras xurídicas do ofrecemento do pago seguido da consignación, e é que en ocasións, a intención do acredor pode ter un fundamento malévolo; por exemplo cando o acredor arrendador resístese a recibir o pago do aluguer do debedor arrendatario durante un longo período de tempo para intentar con posterioridade o desaucio por falta de pago (confróntese art. 1569.2 CC).

O mecanismo de liberación do debedor está constituído por un procedemento en dúas etapas que son:

1.- O ofrecemento de pago.

2.- A consignación xudicial da cousa debida.

Sinala o art. 1176 CC que se o acredor a quen se lle fixese o ofrecemento do pago se negase sen razón a recibilo, o debedor quedará libre de responsabilidade mediante a consignación da cousa debida. Este ofrecemento do pago debe probalo o debedor, por exemplo, pódese facer a través de notario, por exemplo, mediante unha transferencia bancaria. O ofrecemento, ademais, debe anunciarse a todas as persoas interesadas, non só acredores, senón tamén fiadores. En canto á forma de consignación, unha vez feito o ofrecemento, sinálase no art. 1178 do CC que a consignación farase depositando as cousas debidas a disposición da autoridade xudicial, ante quen se acreditará o ofrecemento do pago, no seu caso, é o anuncio da consignación.

Feita a consignación, o debedor poderá pedir ó xuíz que mande cancelar a obriga. Os gastos da consignación, se os houbese, serán de conta do acredor. Advírtase que en determinados casos, pódese proceder á chamada “consignación directa”, isto é, sen necesidade de previo ofrecemento.

A estes supostos refírese o parágrafo 2º do art. 1176 CC e así procede a consignación directa se o acredor está ausente, aclárese que non debe tratarse dunha ausencia legal, porque nese caso, poderíase facer un ofrecemento ó lexítimo representante do ausente.

Outro caso similar é o seguinte: procede consignación directa (sen previo ofrecemento) cando o acredor está incapacitado para referir o pago. Non se pode tratar dunha incapacitación xudicial, senón pasaxeira, porque se fose xudicial faríase ó representante.

Tamén procede a consignación directa se hai litixio sobre a titularidade do crédito, isto é, cando non se sabe quen é o verdadeiro acredor, e tamén se se extravía o título da obriga, o xustificante. Nestes casos, sinala a xurisprudencia que non pode interpretarse de forma taxativa (literal), senón AD EXEMPLUM (como exemplo). Así, procederá igualmente a consignación directa cando, por exemplo, o acredor négase a recibir o pago, ou cando o se nega o acredor a presentarse a tempo no lugar convido para o pago. Nestes casos, como dispón o art. 1172.2 CC, a consignación por si soa, producirá por si soa efectos como se se fixera xa o ofrecemento do pago.

- AS CARGAS DE COLABORACIÓN DO ACREDOR.

Estas cargas hai que advertir que non obriga en modo algún a converter ó acredor en novo suxeito debedor. Por exemplo, son cargas do acredor as de aceptar recibir o pago, recibir a cousa debida no tempo e lugar que se ten convido ou pactado na obriga ou contrato. Tamén, por exemplo, ten a chamada carga de información (Lei 23/2003, Lei de Garantías na venda de bens de consumo [só se refire ós bens mobles]). Nesta lei dispón o art. 9.4 que o consumidor ou usuario deberá informar ó vendedor da falta de conformidade dos bens co contrato no prazo de dous meses dende que tivo coñecemento desa falta ou conformidade.

LECCIÓN 7:

- O INCUMPRIMENTO DA OBRIGACIÓN. CONCEPTO.

En termos xerais, incumprimento da obriga é non levar a cabo a exacta prestación debida. Cabe separar dúas situacións:

1.- Aquela na que o debedor non realiza ningún acto dirixido a por en práctica a prestación prometida ou debida. Fálase entón da non prestación.

2.- Aquela na que o debedor leva a cabo actas dirixidas a cumprir, pero esta prestación non se axusta exactamente á prestación prevista ó constituírse a obriga. Fálase entón da prestación defectuosa ou incumprimento inexacto ou defectuoso. Este último pode ser lexitimamente rexeitado polo acredor e automaticamente convértese en incumprimento total ou propio.

No Dereito europeo dos contratos está na actualidade na moderna doctrina falar de remedios fronte ó incumprimento. Neste senso, cabe sinalar a posibilidade do acredor de reclamar o cumprimento debido, isto é, tal e como se había estipulado no contrato. Ademáis pode esixir danos e perxuizos, e se ademais a obriga resulta dun contrato sinalagmático (recíproco ou bilateral), nese caso o acredor pode acudir á resolución do contrato (art. 1124) e solicitar indemnización de danos e perxuizos.

No Dereito español nos casos de incumprimento é habitual que se fale de responsabilidade contractual, á que se refire o art. 1101 CC cando sinala que quedarán suxeitos á indemnización de danos e perxuizos os que no cumprimento das súas obrigas tivesen incorrido en dolo, neglixencia ou morosidade e os que de calquera modo contraviñesen o tenor da obriga (non cumprisen a obriga).

Obsérvese que este artigo refírese a dous supostos ben distintos:

• Por unha parte, os supostos de incumprimento propiamente dito.

• Por outra parte, os casos de imputación. Así o dolo e a neglixencia son criterios de imputación de responsabilidade. E a non morosidade e a contravención do tenor da obriga son supostos danos de incumprimento.

No art. 1101 non se di o tempo de prescrición da acción, polo que debe entenderse que ten un prazo de 15 anos (art. 1964 - prazo xeral para as accións persoais que non teñan sinalado termo especial de prescrición de 15 anos).

A responsabilidade extracontractual ten un prazo de prescrición dun ano (art. 1968.2 CC).

- A MORA DO DEBEDOR.

Fálase da mora do debedor, debedor moroso ou moroso cando hai retraso no cumprimento. A este suposto refírese o art. 1100 que di que incorren en mora os obrigados a dar e facer unha cousa dende que o acredor lles esixa xudicial ou extraxudicialmente o cumprimento das obrigas (salvo nalgúns casos nos que hai mora automática). Advírtase que mora e retraso non coinciden automaticamente. E dise que a mora é un retraso importante ou cualificado. Na constitución da mora deben concorrer estes requisitos:

1.- que se trate dunha obriga de dar ou facer.

2.- intimación ou requirimento do acredor ó debedor. O acredor ten a carga de requirir ó debedor xudicialmente, por exemplo, mediante un acto de conciliación ou extraxudicialmente, por exemplo, mediante carta ou requirimento notarial. Esta declaración de vontade do acredor debe ser recepticia, é dicir, que esta declaración debe chegar ó coñecemento do debedor para que poda cumprir.

3.- esixibilidade da obrigación, isto é, que a débeda estea vencida (que tivese chegado o prazo determinado do cumprimento).

4.- tratándose de obrigas pecuniarias esixe liquidez, xa que se di que “in illiquidi non fit mora”. Tamén hai que advertir que en moitas ocasións nos casos nos que exista mora se acude a cláusulas previamente establecidas no contrato, como pode ser unha cláusula penal chamada moratoria.

5.- que o retraso sexa imputable ou atribuíble ó debedor.

Supostos da chamada mora automática:

Son excepcións á necesidade de intimación ou requirimento ó debedor.

1.- cando a obriga ou a lei o declaren expresamente e o decidido da obriga cando as mesmas partes exclúen a intimación.

2.- cando da natureza e das circunstancias resulte que a designación da época en que había de entregarse a cousa ou facerse o servicio foi motivo determinante para establecer a obriga (art. 1100.2 CC). Hai que interpretar esto tendo en conta que parece que alude a aqueles casos nos que a época ten un valor importante para o acredor, pero sen que chegue a ser termo esencial, xa que se fose termo esencial non habería mora senón incumprimento total.

Efectos da mora do debedor:

1.- A posibilidade de cumprir, aínda que sexa con retraso. Como sinala o TS o retraso culpable non impide un cumprimento tardío, xa que se por consecuencia do retraso desaparecese a posibilidade de cumprir más que dun caso de mora estaríamos falando dun caso de incumprimento total. Eso si, o cumprimento con retraso debe satisfacer o interese do acredor.

2.- A indemnización. O debedor moroso está obrigado, tal e como se infire do art. 1101 a indemnizar. Ademais, advírtase que se a débeda fose de diñeiro e tivese mora aplicarase o disposto no art. 1108, segundo o cal se o debedor incorre en mora e non hai pacto entre as partes, a indemnización consistirá no pago dos intereses que se conviñesen e a falta de convenio por interese legal. O que implica unha certa inxustiza, xa que en épocas de inflación, a desvalorización da moeda é un dano se sufrirá o acredor.

3.- A “perpetuatio obligationis”. Á que se refire o art. 1096.3 do CC. O debedor moroso ve agravada a súa responsabilidade, pois a existencia de caso fortuíto ou forza maior non o libera do cumprimento, como ocorre por regra xeral, tal e como se infire do art. 1105. A esa agravación de responsabilidade do debedor moroso soe chamarse como “perpetuatio obligationis”.

4.- Purga ou cesación da mora. A purga é a cancelación total ou parcial dos efectos da mora por vontade do acredor. A cesación da mora ocorre por unha prórroga concedida polo acredor, ou ben, porque o acredor a súa vez tamén incorre en mora.

- O INCUMPRIMENTO DEFINITIVO.

Son diversos os supostos de incumprimento definitivo:

1.- A imposibilidade sobrevida de cumprir a obriga colocada dentro das normas da extinción das obrigas cando regula a perda da cousa debida.

2.- O retraso e a imposibilidade temporal con frustración do fin do negocio. Ó examinar a mora do debedor víamos que o seu retraso non supuña propiamente incumprimento da obriga, xa que o debedor podía e debía cumprir a pesar do retraso e satisfacíase igualmente o interese do acredor. Sen embargo, admítese pola doutrina e pola xurisprudencia que o retraso pode equivaler a incumprimento definitivo cando con ese retraso o debedor non se satisfai o interese do acredor, isto é, a prestación debida deixa de ser útil ó acredor. Especial relevancia ten esta doutrina nos negocios a termo esencial ou data fixa.

3.- A manifesta vontade do debedor de non cumprir. Este suposto refírese ó caso de que o debedor non cumpriu nin ten interese de face-lo. Nestes casos, tratándose de obrigas sinalagmáticas, o acredor poderá acudir á resolución do contrato prevista no art. 1104 do CC.

- RESPONSABILIDADE DO DEBEDOR POR INCUMPRIMENTO: PLANTEXAMENTO.

Ademais das accións chamadas de cumprimento, tanto en forma específica (realizar a entrega da cousa prometida) ou por equivalente (entregar unha suma equivalente á prestación non realizada) o acredor perxudicado, ademais destas accións chamadas accións de cumprimento, dispón dunha acción para ser indemnizado dos danos e perxuizos que o incumprimento lle tivese causado. Esta acción (art. 1101) en moitas ocasións é compatible co exercicio da acción resolutoria se o contrato fose sinalagmático, quedando claro que calquera contravención da obriga pode ser considerada como un incumprimento.

¿Poden existir supostos nos que a falta de cumprimento non sexa imputable ó debedor?, isto é, que o debedor non sexa responsable. A isto responde a problemática formulada co caso fortuíto e coa forza maior á que se refire o art. 1105 do CC. Fora destes casos o debedor sería responsable e falaríase dunha responsabilidade contractual, derivada do contrato. Ademais hai que ter en conta que ante a falta de conformidade dos bens co estipulado no contrato pódese acudir a unha lei especial referida só a entrega de bens inmobles que é a lei 23/2003, Lei de Garantías na venda de bens de consumo.

- INCUMPRIMENTO IMPUTABLE Ó DEBEDOR: O DOLO E A CULPA

O comportamento ilícito do debedor ten dúas modalidades: o dolo e a culpa.

O art. 1104 dispón que a culpa ou neglixencia do debedor consiste na omisión daquela dilixencia que esixa a natureza da obriga e que se corresponda coas circunstancias das persoas, do tempo e do lugar.

Cando a obriga non expresase a dilixencia que ha de prestarse no cumprimento esixirase a dilixencia que correspondería a un bo pai de familia. Esta última expresión equivale á dilixencia media que as persoas normais adoptan nos seus asuntos. A doctrina tradicional distingue entre culpa lata, culpa leve e culpa levísima tendo en conta que a primeira é unha falta grave de dilixencia e asimílase ó dolo.

En canto ó dolo, supón unha intención deliberada de incumprir. O CC de 1889 só define ó dolo como vicio do consentimento no art. 1269 referíndose a cando se induce con maquinacións a unha persoa a celebrar un contrato. Aquí, nos contratos estudiamos o dolo como grado máximo no incumprimento das obrigas, o que se infire non só da xurisprudencia senón tamén do CC cando sinala o CC, por exemplo, que os tribunais poderán moderar a responsabilidade derivada da culpa e non poderán moderar a responsabilidade derivada do dolo, tal e como se infire do art. 1103 in fine. Ademáis, o CC prohibe que o acredor renuncie anticipadamente á acción para esixir responsabilidade derivada do dolo como se deduce do art. 1102 in fine. Advírtase que o art. 1102 refírese a unha renuncia anticipada á acción, pois a renuncia á indemnización dos danos e perxuizos xa causados é perfectamente posible. Ademais, en certas ocasións fálase de risco a cargo do debedor, por exemplo, cando a lei ou a vontade das partes no contrato poñen ó seu cargo a responsabilidade incluso nos supostos de caso fortuíto de forza maior.

-A EXONERACIÓN (LIBERACIÓN) DO DEBEDOR: O CASO FORTUÍTO E A FORZA MAIOR. (art. 1105).

Fora dos casos da lei e nos que así os declare a obriga, ninguén responderá de aqueles supostos que non houbese podido preverse (caso fortuíto) ou que previstos foses inevitables (forza maior). En xeral, a doctrina estima que o CC utiliza ambas expresións como sinónimos. Non obstante pódense observar algunhas hipóteses nos que se responde por caso fortuíto pero non se responde se o suposto é de forza maior. Así, por exemplo, no art. 1784 CC cando se refire ós efectos introducidos polos viaxeiros nas fondas ou mesóns nese caso non se responde se o roubo foi debido a forza maior. A proba do caso fortuíto ou forza maior corresponderá ó debedor que pretende exonerarse da obriga. Sen embargo como se infire do art. 1105, en ocasións, a pesares da existencia de caso fortuíto e forza maior mantense a responsabilidade do debedor, isto é, non queda liberado pese a existencia de caso fortuíto ou forza maior. Así, en primeiro lugar, responderá o debedor como di o art. 1105 cando a obriga así o declare expresamente. Isto implica que pode pactarse lexitimamente a persistencia da pervivencia de responsabilidade do caso de incumprimento por caso fortuíto ou forza maior. En segundo lugar, nos casos en que a lei o determine e entre outros casos cando o debedor incorrese en mora, tal e como se infire do art. 1096.3 CC ou cando unha persoa se obriga a entregar unha mesma cousa a dúas ou máis persoas diversas, é dicir no caso da dobre venta (art. 1473 CC). En terceiro lugar, o comodatario responde por caso fortuíto e forza maior cando destina a cousa a un uso distinto de aquel a que se lle prestou o ben conserva a cousa no seu poder por máis tempo do convido (art. 1744 CC). En cuarto lugar, tamén responde por caso fortuíto ou por forza maior cando o xestor de negocios alleos realiza operacións arriscadas ou pospón o interese do dono do negocio, que é quen fai o encargo, ó seu interese propio tal e como se infire do art. 1891 CC. En quinto lugar tamén se responde por caso fortuíto ou forza maior cando se trata de obrigas xenéricas en virtude do principio de “gens numquam perit”.

Entón responderase por caso fortuíto ou por forza maior cando o establece a lei, nas obrigas xenéricas, no comodato e ademais infírese do art. 1105 cando a obriga así o dispoña, é dicir, cando as partes pactan lexitimamente a pervivencia da responsabilidade no caso de incumprimento e pese á existencia de caso fortuíto ou de forza maior. A maioría da doutrina sinala que caso fortuíto é un suposto imprevisto, pero que de terse previsto podería terse evitado, por exemplo, un roubo ou un incendio; e a forza maior é un suposto que aínda que se tivese previsto non podería terse evitado.

Finalmente, como establecen os principios de Dereito europeo dos contratos “principios laudo”, ó referirse ó caso fortuíto ou forza maior sinalan a necesidade de que o debedor que está impedido de cumprir a obriga por un caso fortuíto débello comunicar ó acredor. No noso Dereito civil non hai un principio igual. Sen embargo pode deducirse esta obriga do debedor do principio xeral de boa fe recollido no art. 7.1 do CC e a boa fe nos contratos recollida no art. 1258 CC.

- A PRESTACIÓN NON CONFORME.

En canto á prestación non conforme cabe falar do incumprimento en todos aqueles casos nos que o debedor, a pesar de levar a cabo actos de cumprimento, non satisfai integramente as expectativas do acredor ou executa unha prestación non conforme co contido da obriga.

O noso CC non regula directamente esta prestación, pero infírese, por exemplo, do art. 1101 cando fala de que se responderá indemnizando danos e perxuizos cando “de calquera outro modo se contraviñese o tenor da obriga”. Ademáis, no art. 1484 CC establécese a responsabilidade por vicios ocultos, isto é, por vicios que non se coñecían ó tempo de celebrar o contrato. Sería unha prestación non conforme a entrega en bo estado dun ordenador pero non das instruccións para o seu uso. O art. 8 da Lei 26/1984 tamén se refire á conformidade co contrato (Lei Xeral para a Defensa de Consumidores e Usuarios). A Lei 23/2003 de Garantías na venda de Bens de Consumo sinala que hai conformidade dos bens co contrato nos seguintes casos:

1.- Cando os bens se axustan á descrición realizada polo vendedor.

2.- Cando os bens son aptos para o seu uso ordinario.

3.- Cando os bens son aptos para usos especiais, sempre que estes usos especiais fosen postos en coñecemento do vendedor.

4.- Cando cumpran os bens as prestacións propias de cada producto.

Todo isto recóllese no art. 3 desta lei. Tamén no art. 8 da Lei 26/1984 Xeral para a Defensa de Consumidores e Usuarios se refire a que os bens entregados cumpran as prestacións propias de cada producto.

- O RISCO A CARGO DO DEBEDOR.

O debedor é responsable tanto si é culpable do incumprimento con culpa ou neglixencia ou ben por dolo, como nos casos nos que o risco está o seu cargo, por exemplo, o debedor que utiliza auxiliares no cumprimento, aínda que el tivese sido perfectamente dilixente ou, por exemplo, o debedor que a pesar de caso fortuíto ou forza maior, responde cando a obriga ou a lei así o determinen. De tal modo que queda ó seu cargo a responsabilidade por caso fortuíto.

LECCIÓN 8: EFECTOS.

En modo algún pode sosterse que a obriga do debedor en caso de incumprimento se transforma nunha obriga de indemnizar danos e perxuizos, xa que o acredor ten dereito, ante todo, á execución específica, isto é, ten dereito a que se realice a prestación que se pactou no contrato. Ademáis é compatible con esta execución que o acredor poida esixir ademais indemnización de danos e perxuizos.

- A EXECUCIÓN FORZOSA EN FORMA ESPECÍFICA, O CHAMADO CUMPRIMENTO “IN NATURA”.

Consiste en obter xuridicamente e xudicialmente a prestación tal e como tivese quedado prefixada no título constitutivo da obriga. Dado que finalmente o acredor consigue o cumprimento previsto, fálase de cumprimento “in natura”. A este suposto refírese o art. 1096 CC cando sinala que cando o que deba entregarse sexa unha cousa determinada, o acredor independentemente do dereito que lle outorga o art. 1101 (indemnización de danos e perxuizos), poderá obrigar ó debedor a que realice a entrega. Advírtase que a execución forzosa dunha obriga de diñeiro supón que se a obriga determina a cargo do debedor unha prestación pecuniaria, ante o seu incumprimento prodúcese o embargo e a venta en pública subasta dos bens que sexan suficientes para o pago.

Advírtase que a Lei de Enxuizamento Civil ocúpase desta materia sinalando medidas concretas de execución forzosa nos arts. 701 a 704 e tamén nos arts. 771 e seguintes.

Por outra parte está o cumprimento por equivalente pecuniario que é cando o debedor non cumpre por cousa que lle sexa imputable está obrigado segundo a doctrina, a xurisprudencia e a LEC ó chamado cumprimento por equivalente, isto quere dicir que no lugar de obrigar ó debedor a realizar a prestación pactada, faise outra consistente no abono de unha suma de diñeiro que represente o valor da prestación debida. A ese equivalente monetario chámase tecnicamente en expresión latina “id quod interest”.

O acredor debe esixir, en primeiro lugar, o cumprimento en forma específica ou cumprimento in natura e, só subsidiariamente, o cumprimento por equivalente. Agora ben, o acredor nas obrigas sinalagmáticas pode optar, segundo se infire do art. 1124.2 CC, ou ben, o cumprimento ou ben a resolución do contrato.

- A INDEMNIZACIÓN DE DANOS E PERXUIZOS.

Ademáis das denominadas accións de incumprimento, que pode ser in natura ou por equivalente, o acredor perxudicado dispón de unha acción para ser resarcido dos danos e perxuizos que se lle causaron. E é a acción contemplada no art. 1101 CC de responsabilidade contractual (o prazo de prescrición é de 15 anos). A LEC prevé esta indemnización nos arts. 712 e ss. que levan por título “da liquidación dos danos e perxuizos” e prevé esta indemnización dando por feito que consiste no abono dunha cantidade de diñeiro cuxo importe terá que determinarse, ben de maneira convencional (por pacto), o que sucede moi raramente, ou ben se determina por vía xudicial que é a regra xeral e máis frecuente. Advírtase que tamén opera a indemnización de danos e perxuizos de forma autónoma en casos de responsabilidade extracontractual como consecuencia dun dano a un terceiro (art. 1968.2 CC).

- OS COMPOÑENTES E ALCANCE DA INDEMNIZACIÓN.

En canto ós compoñentes da indemnización refírese o art. 1106 do CC cando sinala que esta indemnización comprende non só o valor da perda sufrida senón tamén a da ganancia que se tivese deixado de obter. Así, a indemnización ten por obxecto deixar o acredor indemne, ou sexa libre, exento de dano, das consecuencias perxudiciais causadas polo incumprimento da obriga. Polo tanto, a traducción a diñeiro da indemnización debe valorar dous aspectos ou compoñentes:

• por unha parte, o dano ou perda sufridos polo acredor, que se chama dano emerxente, que é o dano efectivamente producido que tamén comprende outros danos accesorios, por exemplo, a venda dun animal enfermo que contaxia ó gando do acredor e a venda dunha lavadora defectuosa que rompe a roupa lavada.

• Por outra parte, está a ganancia deixada de obter polo acredor como consecuencia do incumprimento, ó que se lle chama lucro cesante. Neste senso a xurisprudencia móstrase especialmente restrictiva á hora de valorar o lucro cesante xa que hai supostos de ganancias dubidosas. Un exemplo de lucro cesante proporciónao unha sentencia do TS de 21/10/1996 que se refire a un arrendamento dun teatro e a conseguinte resolución unilateral por parte do arrendador de tal forma que tivo que suspenderse a obra programada e xa anunciada. Neste caso o TS estimou a indemnización do lucro cesante.

A indemnización será maior se o incumprimento se califica de doloso. Así, neste senso o art. 1107 do CC dispón que o debedor de boa fe ou culposo responde dos danos que coñecidamente se deriven da falta de cumprimento da obriga. De este artigo infírese que, ante a dificultade da interpretación do artigo que se aplica, a indemnización con maior amplitude en caso dun debedor doloso que debe responder da integridade do dano.

Este art. 1107 CC fala de todos os danos, polo tanto a doctrina e a xurisprudencia infiren deste vocablo que tamén poden incluírse os danos morais. E é que hai que subliñar que en materia de danos indemnizables unha liña xurisprudencial favorable á indemnización do dano moral, chamado tamén dano non patrimonial ou extrapatrimonial, que puidera producirse polo incumprimento ou o defectuoso cumprimento dunha obriga contractual amparándose no art. 7 (por exemplo: por incumprimento no contrato de viaxes combinados). Pero tamén pode ser un dano moral extracontractual, amparándose no art. 1902 CC (exemplo: dano moral causado por unha mala operación de cirurxía estética).

- A MODIFICACIÓN CONVENCIONAL DA RESPONSABILIDADE DO DEBEDOR.

Os pactos que modifiquen o réxime de responsabilidade legalmente establecido son, en principio, válidos ó amparo do principio xeral de liberdade de pacto ou de autonomía da vontade que se reflexa no art. 1255 CC. Existen, sen embargo, límites legais a eses pactos. Así, o art. 1102 ó final declara a nulidade da renuncia a esixir responsabilidade por dolo. A veces agrávase a responsabilidade facendo responder ó debedor incluso en casos de caso fortuíto, non só cando o estableza a lei senón tamén cando conveña ás partes na obriga. Ademais, en ocasións, introdúcese no contrato unha cláusula penal que sirve para forzar o dereito de crédito do acredor. Téñase en conta, ademais, que as limitacións de responsabilidade poden chegar a considerarse cláusulas abusivas que serán nulas. Neste senso, hai que ter en conta a disposición adicional primeira que establece unha relación de cláusulas abusivas da Lei Xeral para a Defensa de Consumidores e Usuarios (LXDCU) que é a lei 26/1984. Considérase por exemplo, cláusulas abusivas a exclusión ou limitación da responsabilidade do profesional no cumprimento do contrato. Outra cláusula abusiva será a exclusión ou limitación da facultade que ten o consumidor de resolver o contrato por incumprimento do profesional. Ademáis, a veces, é a propia lei a que modifica a responsabilidade no senso hai que ter en conta o art. 1911 CC e o art. 140 da Lei Hipotecaria. O art. 140 LH permite que a responsabilidade se faga efectiva soamente sobre os bens hipotecados.

• O DEBER DO ACREDOR DE MITIGAR O DANO.

Art. 1.1 CC

Principio de boa fe

Art. 1258 CC

En algunhas normas concretas na xénese internacional como a Convención de Viena e como os principios LANDO recóllese este deber. Tamén aparece este principio na xurisprudencia do Tribunal de Xustiza das Comunidades Europeas. No CC non aparece expresamente recollido o debedor do acredor de reducir o posible dano ou mitigar o dano causado pero pode derivarse este deber do principio de boa fe. Tamén na lexislación especial se observa este principio. En concreto o art. 17 da Lei de Contrato de Seguro (lei de 8 de outubro de 1980) cando establece que o asegurado (acredor) deberá empregar os medios ó seu alcance para aminorar as consecuencias do sinistro. O incumprimento de este deber dará dereito ó asegurador a reducir o importe da súa prestación, se este incumprimento se producise con manifesta intención de perxudicar ou enganar ó asegurador, este quedará liberado de toda prestación derivada do sinistro. Tamén é paradigmática unha sentencia do Tribunal Supremo de 15/11/1994 (Sala do Civil).

-A RESOLUCIÓN DO CONTRATO: PRESUPOSTOS PARA O SEU EXERCICIO E EFECTOS.

- Só nas obrigas sinalagmáticas.

- Incumprimento grave (art. 7 Lei 23/2003 LXVBC).

- Cláusula abusiva (DA 1ª LXDCU).

Non opera automaticamente, o exercicio da facultade resolutoria pode ter lugar xudicialmente ou extraxudicialmente. Neste último caso mediante un acordo entre as partes contratantes: resolución consentida.

A facultade resolutoria tena a parte que cumpriu fronte á que non o fixo, é característica dos contratos sinalagmáticos. Advírtase que na compravenda una aplicación concreta deste art. 1124 está no art. 1504. Agora ben, a resolución é diferente nun e noutro precepto. Así, o art. 1124 aplícase a todo contrato sinalagmático, pero o art. 1504 só se aplica ó contrato de compravenda. O art. 1124 aplícase a todo incumprimento pero o art. 1504 só se aplica ó caso de impago do preciso na compravenda. Se a parte cumpridora está formada por varias persoas, a responsabilidade debe pedirse para todas elas conxuntamente. O art. 1124.1 sinala que a facultade de resolver as obrigas enténdese implícita nas obrigas recíprocas para o caso de que un dos obrigados non cumprise o que a incumbe. A razón do precepto é clara: se un dos contratantes non quere ou non pode cumprir, a outra parte, que cumpra, pode resolver o contrato.

Presupostos:

Sinálaos a xurisprudencia:

1.- Requírese que o demandante cumprise a súa obriga ou estivese en condicións de cumprila.

2.- O incumprimento ten que ser de entidade suficiente para impedir a satisfacción do interese da outra parte: incumprimento grave. O art. 7 da LCVBC sinala que a resolución non procederá cando a falta de conformidade sexa de escasa importancia.

3.- As partes teñen que estar ligados por un contrato sinalagmático, no que a obriga dunha parte teña como causa a obriga da outra, por exemplo compravenda, arrendamento, permuto, contrato de obra...

4.- Que a obriga sexa esixible, é dicir, que estea vencida, que chegase o momento de cumprir.

5.- Que a frustración do contrato como consecuencia do incumprimento sexa patente ou acreditable.

Segundo o TS é indiferente que o incumprimento se deba á vontade rebelde do obrigado a cumprir, á falta de pericia, á incompetencia ou incluso á forza maior.

Efectos:

1.- O principal é a desvinculación das partes contratantes.

2.- No caso de que algunha das prestación fose total ou parcialmente cumprida procede a restitución das prestacións. Se non fose posible a restitución deberá pagarse o mesmo.

3.- O art. 1124.2 permite que o perxudicado polo incumprimento poida optar por esixir o cumprimento ou esixir a resolución do contrato, con indemnización de danos e perxuizos en ambos casos.

Sinálese que pode incluso optar pola resolución tras haber intentado lograr o cumprimento. Calquera de estas opcións pode ir acompañada da indemnización de danos e perxuizos, pero no necesariamente, pois non poderá pedirse o incumprimento se deba a circunstancias non imputables ó demandado.

O art. 1124 remítese ós arts. 1295 e 1298 e tamén á Lei Hipotecaria.

A primeira remisión significa que a resolución non perxudicará ós adquirentes de boa fe (despois de resolver o contrato), pero se o adquirente é de mala fe procede a restitución e, no seu defecto, procede a indemnización de danos e perxuizos. A remisión á Lei Hipotecaria enténdese o sentido de que fronte á resolución do contrato protéxese ó adquirente de inmobles que reúna os requisitos do art. 34 da LH, que recolle a fe pública rexistral; ditos requisitos son:

1) que a adquisición sexa a título oneroso.

2) que a adquisición sexa de boa fe.

3) que a adquisición se inscriba no Rexistro da Propiedade.

En canto ó prazo para o exercicio da facultade resolutoria, ó ser unha acción persoal e non ter sinalado un prazo específico da prescrición, é de 15 anos.

Advírtase que se considera como cláusula abusiva, sinalado expresamente pola DA 1ª da LXDCU, a exclusión ou limitación da facultade do consumidor de resolver o contrato por incumprimento do profesional.

A facultade resolutoria produce efectos retroactivos: ambas partes haberán de entregarse reciprocamente o que tivesen recibido. Sinalar que a facultade resolutoria utilizase con moita frecuencia como alternativa ó exercicio das accións edilicias.

a. redhibitoria - resolución do contrato.

a. edilicias

a. quanti minoris - rebaixa do prezo.

As accións edilicias teñen un prazo de prescrición de 6 meses (art. 1490). O art. 1124 aplícase sempre cando se fala da doutrina do aliud pro alio.

a)A excepción do contrato non cumprido: exceptio non adimpleti contractus.

Unha das consecuencias más importantes do carácter sinalagmático da obriga é esta excepción, que se funda na regra da execución simultánea, xa que ningunha das partes pode demandar o cumprimento da obriga sen cumprir ou ofrecer cumprimento da propia lei.

Requisitos:
1) Que se trate dunha obriga sinalagmática.

2) Falta do actor ó cumprimento da súa obriga.

3) Que a alegación da excepción non sexa contraria á boa fe. Pero podería ser contraria á boa fe cando o que invoca a excepción motivou o incumprimento da outra parte. O actor (demandante) deberá iniciar unha reclamación mellor fundada, cumprindo previamente a súa obriga. Polo tanto, se se admite esta excepción neutralizase temporalmente o dereito do actor de exercitar a acción, o que non quere dicir que esta se extinga.

b) A excepción de cumprimento defectuoso: exceptio non rite adimpleti contractus.

É opoñible ó demandante que executa a súa prestación, pero faino de forma parcial ou defectuosa. O actor non poderá obter o cumprimento do demandado de forma integra, senón cunha reducción polo defectuosamente realizado, ou ben o actor deberá subsanar os defectos. Así ocurreu na SAP de Alacante de 11 de decembro de 2002. O Tribunal considerou que o demandante non pode esixir o pago da obra (casa prefabricada) cando ese demandante non fixo correctamente esa obra. Esto non implica a resolución do contrato, senón a posibilidade de reparar o mal executado.

-A RESPONSABILIDADE DO DEBEDOR POLA ACTIVIDADE DOS SEUS AUXILIARES.

El CC a diferencia do que ocorre noutros como o BGB, o italiano, o portugués, non regula unha norma que expresa que o debedor é responsable polos actos auxiliares. Hai preceptos illados que se refiren a este suposto (art. 1596 e 1784). O art. 1596 establece que o contratista é responsable do traballo executado polas persoas que ocupa na obra. Algúns autores xustifican esta responsabilidade tendo en conta a aplicación analóxica da responsabilidade extracontractual indirecta do principal polos actos dos seus empregados ou dependentes. Neste sentido maniféstase o art. 1903.4 que establece que son responsables os donos e directores dun establecemento ou empresa respecto dos perxuizos causados polos seus dependentes nos servicios das ramas nos que tivesen empregados con ocasión das súas funcións.

Tamén a LOE no seu art. 17.6.2º establece que cando o constructor subcontrate a outras persoas físicas ou xurídicas a execución determinadas partes ou instalacións da obra responderá directamente dos materiais por vicios e defectos na execución da obra, sen perxuizo da repetición á que tivese lugar.

Nestes casos, pódese falar de dous tipos de culpa:

• culpa na elección (in eligendo)- falta de dilixencia na elección dos auxiliares.

• Culpa in vigilando - falta de dilixencia no control da actuación dos auxiliares.

Advírtase que cando concorran a responsabilidade do debedor e do auxiliar ambos responden solidariamente.

LECCIÓN 9:

-O PRINCIPIO DE RESPONSABILIDADE PATRIMONIAL UNIVERSAL.

O art. 1911 recolle este principio do cumprimento das obrigas respondendo o debedor con todos os seus bens presentes e futuros.

Pode operar en todas as obrigas asegurando o cumprimento do debedor. Pero esta garantía é só unha das posibles garantías e remedios dimanantes dun incumprimento. Pois ante o incumprimento do debedor o acredor pode instar a execución in natura ou ben por execución forzosa, reclamar indemnización de danos e perxuizos (art. 1101) ou resolver o contrato se é bilateral (art. 1124).

Agora ben, por cuantiosas que sexan estas débedas, esto non significa que todo o patrimonio do debedor sexa executable ata deixalo na máis absoluta indixencia.

A lei determina que os bens imprescindibles para a supervivencia do debedor sexan inembargables, non executables: por exemplo, roupa, soldos e salarios mínimos, mobiliario.

Desto falan os arts. 105 e ss. Da LEC.

Ademais os acredores dirixirán preferentemente conta obxectos do patrimonio do debedor que sexan mais facilmente executables. Se está ante os chamados dereitos de orde e exclusión moral e é que a lei clasifica os posibles os posibles bens integrantes do patrimonio do debedor en diferentes categorías atendendo a súa mais fácil execución, isto é, á súa convertibilidade en diñeiro mediante a súa enaxenación.

As leis prevén instrumentos de actuación xudicial para facer efectiva a responsabilidade patrimonial universal: o procedemento de apremio (arts. 634 e ss. da LEC) e o Convenio de realización (art. 640 da LEC).

O procedemento de apremio ten diferentes fases:

1º Illar bens concretos, bens embargados en cuantía suficiente.

2º Converter eses bens en diñeiro. É a fase chamada da realización dos bens.

Normalmente faise isto mediante a venda en pública subasta.

O Convenio de realización.

As partes: o executante, o executado e quen acredite interese lexítimo poderán pedir ó Tribunal que convoque unha comparecencia coa finalidade de convir o modo en que se ten que proceder á realización máis eficaz dos bens hipotecados ou pignorados (en relación á prenda -bens mobles-), ou embargados fronte ós que se dirixe a execución.

-AS GARANTÍAS DA OBRIGA: CONCEPTO, NATUREZA E TIPOS DE GARANTÍA.

-DEREITO DE CRÉDITO DO ACREDOR E GARANTÍA (reforza a seguridade do acredor).

Concepto de garantía:

A garantía en senso técnico é un novo dereito subxectivo ou unha nova facultade que se une ó crédito para reforzar a seguridade do acredor de crédito para reforzar a seguridade do acredor de que o seu interese verase satisfeito. En canto a natureza da garantía é accesoria e subsidiaria do crédito garantizado e, polo tanto, depende do crédito en canto a súa existencia e subsistencia.

En canto ós tipos de garantía, advertindo que a responsabilidade patrimonial universal do debedor é unha garantía (1911 CC), hai que facer a clasificación en garantías reais e persoais. As garantías reais conceden ó acredor o poder de dirixirse contra cousas concretas e específicas, realizando polos procedementos legalmente establecidos o seu valor a fin de que se pode satisfacer con el obtendo en caso de incumprimento do debedor.

Estas garantías reais son opoñibles “erga omnes” (fronte a todos), é dicir, calquera que sexa o titular da cousa despois de constituída a hipoteca ou outra garantía real, está suxeito á acción do acredor. Entre as garantías reais destacan a hipoteca que recae sobre inmobles e a prenda sobre bens mobles, por regra xeral.

En canto ás garantías persoais, por exemplo, a fianza e o aval, autorizan ó acredor para dirixirse contra un terceiro a fin de que se execute a prestación, ben porque ese terceiro (fiador ou avaliador) se obrigou a elo para o suposto de que o debedor non cumpra, que é por exemplo o caso da fianza contemplado no art. 1822.1 CC, ou ben, porque pode ser que se tivese obrigado o terceiro en igual posición xurídica que o propio debedor e é a chamada fianza solidaria á que se refire o art. 1822.2 CC (o acredor poderá dirixirse contra o debedor ou contra o fiador indistintamente).

-A CLÁUSULA PENAL.

Por outra parte, outra garantía da obriga é a chamada cláusula penal, tamén chamada “pena convencional”. A cláusula penal é unha obriga accesoria respecto da obriga principal. Pódese definir como unha prestación xeralmente consistente no pago dunha suma de diñeiro que o obrigado se compromete a satisfacer no suposto de que non cumpra ou cumpra defectuosamente, por exemplo, o contratista que se obriga no contrato a pagar unha suma de diñeiro por cada día de retraso na entrega da obra que se obrigou a construír. Hai un nexo de accesoriedade entre a cláusula penal e a obriga principal. Neste senso o art. 1155 CC dispón que a nulidade da obriga principal leva consigo a nulidade da cláusula penal, pero a nulidade da cláusula penal non leva consigo a nulidade da obriga principal.

O TS sinala que a finalidade da cláusula penal é a de evitar a necesidade de probar a cuantía dos perxuizos. Un dos aspectos máis problemáticos nas obrigas radica na proba dos danos que han de indemnizarse. Ante elo os contratantes máis acostumados salvan este problema establecendo unha estipulación ou cláusula que lles libere da proba de danos.

Hai que distinguir, como fai o noso CC, unha triple finalidade ou unha triple función da cláusula penal ou pena convencional.

1.- A chamada cláusula penal como pena substitutiva compensatoria ou liquidatoria. A ela se refire o art. 1152.1 CC cando sinala que nas obrigas con cláusula penal, a pena substituirá a indemnización de danos e perxuizos no caso de falta de cumprimento se outra cousa non se tivese estipulado. Así, dunha parte disuádese ó debedor dun posible incumprimento e, por outra parte o acredor en caso de incumprimento do debedor vese suficientemente resarcido sen ter que probar o dano sufrido, de tal forma que se fai unha valoración anticipada dos danos e perxuizos.

2.- Pena conmutativa, función penal coercitiva ou de garantía. A esta función refírese o art. 1153 in fine CC. Aquí sinalase que o acredor non poderá esixir conxuntamente o cumprimento da obriga e a satisfacción da pena sen que esta facultade lle sexa plenamente outorgada e polo tanto se se outorga esta facultade é cando estamos ante a pena conmutativa. Así, é posible que o acredor, unha vez incumprida a obriga a obriga reclame simultaneamente a pena fixada polas partes e ademais o cumprimento da obriga. Un subtipo particular é a denominada pena moratoria, moi frecuente no tráfico diario sobre todo nos contratos de obra. Así, a pena moratoria soe consistir na fixación dunha cantidade determinada por períodos temporais de demora. Así, fíxase como valoración anticipada dos danos ocasionados polo retraso e esta cantidade fixada é esixible por principio xunto co cumprimento da obriga principal que será a entrega da obra. Advírtese que o carácter conmutativo da cláusula penal non se aplicará se non se desprende claramente do contrato que as partes quixeron isto. Noutro caso primará o caracter substitutivo da cláusula penal.

3.- Multa penitencial, pena de arrepentimento ou función liberatoria. A esta función refírese o art. 1153 ab initio CC. Aquí o debedor non poderá eximirse de cumprir a obriga pagando a pena a non ser no caso de que expresamente lle tivese sido reservado este dereito, polo tanto, se ó debedor se lle reserva este dereito é cando aparece a multa penitencial. Considérase pola doutrina e a xurisprudencia que a cláusula penal na súa función de multa penitencial é en esencia unha obriga facultativa. Así, por exemplo: a multa penitencial permite ó debedor liberarse de cumprir a obriga principal pagando a pena, Antonio resérvase a facultade de desistir o contrato de obra pagando á outra parte a cantidade de 1000€.

• A moderación da pena. (art. 1154)

Este art. Sinala que o xuíz modificará a pena cando a obriga principal tivese sido en parte ou irregularmente cumprida, polo tanto, hai que sinalar que é unha característica en xeral da cláusula penal que o xuíz modifique equitativamente a pena pero só cando a obriga principal foi en parte ou irregularmente cumprida. Non entra o xuíz cando o incumprimento da pena é total e tampouco en supostos de pena moratoria.

- AS ARRAS OU SINAL.

Trátase da entrega dunha suma de diñeiro que é usual ou outra cousa que un contratante entrega a outro en garantía. Segundo a función económica que realizan hai que distinguir entre as chamadas arras confirmatorias ou as arras penitenciarias ou de desestimento.

As arras confirmatorias: estas arras equivalen á entrega dunha cantidade de diñeiro a modo de sinal da celebración do contrato e como anticipo do pago do prezo. Refírese a este tipo de arras o Código de Comercio no art. 343 cando sinala que as cantidades por vía de sinal que se entreguen nas vendas mercantís consideraranse sempre dadas a conta do prezo e en proba da ratificación do contrato, salvo pacto en contrario.

Arras penitenciais: consisten na entrega dunha cantidade de diñeiro por un dos contratos pero non entendido de que calquera das partes poderá desistir do contrato, se ben perdendo as arras o que as entregou e devolvendo o dobre destas arras o que as recibiu, así se desiste do contrato o que entregou as arras perderaas e se desiste do contrato a parte que as recibiu deberá devolvelas duplicadas. A este suposto refírese o art. 1454 CC cando sinala que “se tivesen mediado arras ou sinal no contrato poderá rescindirse o contrato allanándose o comprador a vendelas ou o vendedor a devolvelas duplicadas”.

-A FIANZA.

Consiste nunha garantía de carácter persoal. Así se pode configurar como unha garantía subsidiaria tal e como establece o art. 1822.1 CC cando sinala que por “a fianza obrígase un a pagar ou cumprir un terceiro en caso de non facelo este”. Pero, ademais, o CC non descoñece a posibilidade de que o debedor principal e o fiador queden obrigados ó pago da obriga no mesmo plano, esto é, de forma solidaria. En tal caso, o acredor chegado o momento de cobro poderá reclamar de calquera deles. Neste senso, o art. 1822.2 CC sinala que “se o fiador se obrigase solidariamente co debedor principal observaranse as normas da obrigación solidaria”, a esto chámase fianza solidaria. Unha vez feito o pago polo fiador, o fiador pode optar ou ben pola denominada acción de reembolso á que se refire o art. 1838 CC ou ben pola subrogación real (art. 1839 CC).

No primeiro caso o fiador que paga polo debedor debe ser indemnizado por este, comprendendo a indemnización a cantidade total da débeda, intereses legais, gastos ocasionados ó fiador e ademais de demais danos e perxuizos que proceden. Outra posibilidade do fiador é a acción subrogatoria na que o fiador se converte en novo acredor do debedor. Neste senso o art. 1839.1 dispón que o fiador se subroga polo pago en todos os dereitos que o acredor tería contra o debedor e segundo o 1839.2 CC se o fiador tivese transixido co acredor non poderá o fiador pedir o debedor máis do que realmente tivese pagado.

- A ACCIÓN SUBROGATORIA, INDIRECTA OU OBLICUA: CONCEPTO, NATUREZA, PRESUPOSTOS DE EXERCICIO E EFECTOS.

Acción subrogatoria:

AVENDEDOR BDEBEDOR (A) CDEBEDOR DO DEBEDOR (B)

6000 € 12000€

Nesta ocasión “A” pode subrogarse en lugar de B para exercitar a acción e cobrar dos 12.000 € que lle debe C a B. Os 12.000 van o patrimonio de B ó ser indirecta. E se hai acredores preferentes, como o Estado, cobran primeiro.

Acción revogatoria:

AACREDOR BDEBEDOR(A) C

É n debedor fraudulento xa que para molestar a A que é o seu acredor dona bens a un terceiro C. Así, o acredor A podería impugnar o negocio feito por B e C.

Pode ocorrer que o debedor sexa inactivo e non exercite os dereitos que lle corresponde, por exemplo, cobrar un crédito, recobrar a propiedade dunha finca, ou ben, pode ocorrer que o debedor sexa demasiado activo e transmite a terceiras persoas tanto a título gratuíto (donación) como a título oneroso (compravenda) con intención de burlar os dereitos dos acredores. No primeiro suposto exercitase unha acción subrogatoria, indirecta ou oblicua que ten como finalidade exercitar dereitos e accións do debedor para así cobrarse. No segundo caso, o acredor pode exercitar a acción revogatoria ou pauliana para impugnar deixando sen efecto os actos do debedor realizados en fraude dos dereitos do acredor. Tamén o acredor pode, en determinados casos, dirixirse directamente contra o debedor do seu debedor e fálase entón de acción directa.

En canto ó concepto de acción subrogatoria, deriva do art. 1111 ab initio CC cando sinala que os acredores despois de ter perseguido os bens de que estea en posesión o debedor para realizar canto se lles deba, poderán exercitar todos os dereitos e accións deste co mesmo fin, exceptuando os que sexan inherentes a súa persoa (por exemplo, dereito á honra). Por tanto, a chamada acción subrogatoria, indirecta ou oblicua é un poder dos acredores para exercitar dereitos e accións do seu debedor que inactivo deixa por elo de aumentar o seu patrimonio, frustrando así a satisfacción do acredor. Advírtase que a chamada acción subrogatoria é un recurso subsidiario xa que os acredores poden acudir a el soamente cando de outra forma non podan obter a súa satisfacción. Parece, polo tanto, que se impón un previo proceso de realización de bens do debedor do debedor: embargo e realización forzosa.

Agora ben, esta norma do art. 1111 é flexibilizado polo seu rigor pola xurisprudencia e así sinalase que basta a proba de insolvencia do debedor para que o acredor exercite a acción subrogatoria.

En canto á súa natureza, trátase dunha facultade do acredor legalmente atribuída que lle permite exercitar dereitos ou accións do seu debedor no seu beneficio ou en beneficio de outros acredores.

En canto ós presupostos e efectos desta acción hai que sinalar que:

• O obxecto da subrogación está constituído por dereitos e accións do debedor. Así, por exemplo, reivindicar unha cousa, esixir o pago dunha débeda, etc. Eso si, exceptúanse os dereitos inherentes á persoa do debedor, xa que estes dereitos non teñen propiamente contido patrimonial. Así, non procede que o acredor se subrogue na reclamación dun título nobiliario que puidese pertencer ó seu debedor, ou ben, tampouco se podería subrogar o acredor para revocar unha donación por causa de ingratitude do donatario. Tampouco se podería subrogar o acredor para reclamar danos por ataques á honra, á intimidade persoal ou familiar ou á propia imaxe do debedor.

• O acredor ó exercitar un dereito de debedor inactivo non ten porque limitarse a reclamar do terceiro canto a el lle debe o seu debedor, senón que o acredor pode subrogarse pola totalidade do crédito do que o seu debedor teña contra un terceiro. El acredor, ó exercitar a acción subrogatoria de forma satisfactoria, non pode cobrarse directamente o seu dereito de crédito, senón que o obtido mediante o exercicio da acción subrogatoria haberá de considerarse integrado no patrimonio do debedor,e, polo tanto, o obtido beneficiará tamén a todos os demais acredores. Esta entrada ou ingreso do obtido é o patrimonio do debedor inactivo xustifica da denominación da acción subrogatoria como indirecta ou oblicua. De tal forma que o acredor non cobrará directamente do debedor do seu debedor, senón que haberá que estar a se hai outros acredores preferentes e, en todo caso, finalmente, o acredor non poderá cobrar do seu debedor. Polo tanto, o acredor que exercita a acción subrogatoria, non por eso, ten preferencia respecto de outros acredores que poden ser preferentes a el. O único que pode facer é reclamar dos outros acredores os gastos que tivese ó exercitar a acción.

- A ACCIÓN DIRECTA.

O ordenamento xurídico concede tamén ó acredor a facultade de demandar ou reclamar o cumprimento ó debedor do seu debedor, sen necesidade de que o obtido polo acredor pase ó patrimonio do debedor intermedio e, por eso, fálase tecnicamente de acción directa. Esta acción é máis vantaxosa para o acredor que a subrogatoria porque a acción directa favorece inmediatamente á persoa que a exercita sen beneficiar a outros acredores do debedor aínda que teñan créditos preferentes, pero advírtase que a lei non atribúe a acción directa con carácter xeral a todo acredor, senón en supostos concretos, determinados que a lei establece.

-Neste senso, por exemplo, o art. 10 da Lei de Garantías na Venda de Bens de Consumo (lei 23/2003) permite que o consumidor pode dirixirse directamente contra o productor no caso de que resulte imposible ou unha carga excesiva dirixirse contra o vendedor.

-Outro exemplo é a posibilidade de que o mandante se dirixa directamente contra o substituto do mandatario. Situación que prevé o art. 1722 CC.

- Outro exemplo é a posibilidade de dirixirse contra o asegurador concibida a víctima ou perxudicado dun accidente automobilístico e os seus herdeiros en relación co seguro obrigatorio que prevé a Lei sobre Responsabilidade Civil e Seguro en circulación de vehículos a motor.

- Outro exemplo aparece na Lei de Contrato de Seguro de 8 de outubro de 1980 que no seu art. 76 establece que o perxudicado ou os seus herdeiros terán acción directa contra o asegurador para esixir a indemnización sen perxuizo do dereito que ten o asegurador a repetir contra o asegurado en caso de que a responsabilidade sexa debida á conducta dolosa dese asegurado.

- Por último a Lei de Ordenación da Edificación (LOE), lei 38/1999 que establece diversos exemplos de acción directa. Así, o art. 17.6 desta lei dispón que os propietarios (adquirentes da obra) teñen acción directa contra o constructor por danos causados no edificio por vicios ou defectos derivados da impericia ou neglixencia do xefe da obra ou demais persoas que del dependan. Ademais o constructor subcontrata a outras persoas para a execución de determinadas partes ou instalacións da obra. Tamén ese constructor será directamente responsable sen perxuizo da repetición do constructor contra eses subcontratados. Ademais, así mesmo, o constructor responderá directamente dos danos ó edificio polas deficiencias dos productos de construcción adquiridos por el. Todo sen perxuizo da reclamación (repetición) á que tivese lugar contra os que suministraron eses productos.

- FRAUDE DE ACREDORES E A ACCIÓN REVOGATORIA OU PAULIANA.

(art. 1111 in fine, art. 1291.3º, 1297 e 1299 CC).

• Concepto.

El fraude de acredores implica a posibilidade para o acredor de impugnar os actos do debedor realizados en fraude dos seus dereitos exercitando a acción revogatoria ou pauliana. A rescisión de contratos por fraude de acredores está regulado polo CC dentro do grupo de normas referentes á rescisión de contrato. Desta maneira o art. 1221 CC dispón que son rescindibles os contratos celebrados en fraude de acredores cando estes non poidan cobrar de outro modo o que se lles deba. O prazo de exercicio desta acción establéceo o art. 1299 CC e é de catro anos. Ademais, o CC refírese á acción revogatoria (art. 1111 CC) e sinala que os acredores despois de ter perseguido todos os bens de que estea en posesión o debedor para cobrar canto se lles deba, poderán impugnar os actos que o debedor tivese realizado en fraude dos seus dereitos. Pero deixa claro este art. que só é posible acudir á acción revogatoria cando os acredores non poidan cobrar de outro modo o que se lles debe. Esta acción, a diferencia da acción subrogatoria porque na subrogatoria exercítase a acción cando un debedor é inactivo e por exemplo: non cobra débedas e ademais esta acción subrogatoria implica unha lexitimación extraordinaria que a lei atribúe ós acredores para exercitar dereitos do debedor.

En cambio na acción pauliana exercítase cando o debedor é demasiado activo e realiza actos en fraude de acredores. Agora ben, esta acción é propia dos acredores que exercitan no seu propio nome e polo seu propio dereito. Os actos fraudulentos contra os que a acción pauliana reacciona son actos mediante os cales se defrauda de maneira real o acredor. En canto ós presupostos de exercicio:

1º.- está que o debedor realice un acto que perxudique ós seus acredores e que ó mesmo tempo favoreza a un terceiro.

2º.- necesítase que exista un perxuizo para o acredor que se chama “eventus damni”.

3º.- que exista actuación fraudulenta do debedor que é o que se denomina “consilium fraudis”.

4º.- necesítase insolvencia do debedor.

O carácter fraudulento e perxudicial do acto, débese probar polo acredor e ante dificultades da proba a lei establece unhas presuncións que se conteñen no art. 1297 CC. Este art. senta fundamentalmente dúas presuncións:

1) presume celebrados en fraude de acredores todos aqueles contratos por virtude dos cales o debedor enaxena bens a título gratuíto.

2) presume fraudulentamente a enaxenación a título oneroso feitas por persoas contra as cales se tivese dictado sentencia condenatoria en calquera instancia ou si tivese expedido un mandamento de embargo dos seus bens.

A presunción primeira é unha presunción “iuris et de iure”. Non admite proba en contrario. En cambio, a segunda é un presunción “iuris tantum”, admite proba en contrario. Ademais é necesario no suposto título gratuíto confrontar o art. 643.2º CC cando sinala que se presumirá sempre feita a donación en fraude de acredores cando ó facela o donante non se tivese reservado bens suficientes para pagar as débedas que tivese antes de facer a donación.

LECCIÓN 10:

-A REALIZACIÓN DO CRÉDITO E A INSOLVENCIA.

O patrimonio do debedor constitúe un soporte que garante o pago dos acredores, isto infírese fundamentalmente do principio de responsabilidade patrimonial universal recollido no art. 1911 CC. Partindo de esta premisa todos os acredores, por regra xeral, teñen iguales dereitos, están na mesma posición. A esta igualdade de acredores designase tradicionalmente coa expresión PAR CONDICTIO CREDITORUM. A insuficiencia patrimonial do debedor xustifica se se dan determinados requisitos, a iniciación de un procedemento especial de execución colectiva. Este procedemento especial é o concurso de acredores, para os non comerciantes e quebra para os comerciantes, con transcendencia para a situación persoal do debedor e para o seu patrimonio, xa que este patrimonio se coloca baixo a administración de tesoureiros e sométese a este patrimonio de debedor á liquidación para o pago dos créditos dos acredores. Polo tanto, declarado o concurso, o xuíz ordenará o nomeamento de administradores. Advírtase que hoxe só se fala de concurso de acredores tanto para comerciantes como para non comerciantes, a raíz da lei 22/2003 de 9 de xullo (Lei Concursal). Esta lei sinala no art. 1 que a declaración de concurso procederá respecto de calquera debedor, sexa persoa natural como persoa xurídica. Para solicitar a declaración de concurso están lexitimados tanto o propio debedor como calquera dos seus acredores. Son competentes para coñecer o concurso de acredores os xuíces mercantís.

O principio PAR CONDICTIO CREDITORUM é derogado polo lexislador en beneficio de aqueles acredores que gocen dalgún “privilexio”, privilexio é a cualidade que acompaña a un crédito que ten o acredor para que sexa pagado este crédito con preferencia ós créditos de outros acredores. Neste sento o art. 1921 CC sinala que os créditos se calificarán para a súa graduación e paga pola orde e os termos que neste capítulo se establecen. Advírtase que en relación ós arts. 1921 e ss do CC existe un proxecto de lei de modificación do CC. O CC nestes arts. distingue entre bens mobles e inmobles.

Así, respecto ós bens mobles do debedor, gozan de preferencia, por exemplo: os créditos garantizados con prenda sobre a cousa que foi empeñada. Os créditos de hospedaxe sobre bens mobles do debedor que existan na pousada, por exemplo, os créditos por transporte sobre os efectos transportados. En relación ós ben inmobles gozan de preferencias os créditos a favor do Estado sobre os bens dos contribuíntes no caso de impago de impostos. Tamén gozan de preferencia os créditos dos aseguradores sobre os bens asegurados. En terceiro lugar, os créditos hipotecarios sobre os bens hipotecados e tamén os créditos derivados da construcción de obras, sobre os obxectos da construcción. Advírtase que o art. 32 do Estatuto dos Traballadores establece a preferencia para o cobro dos créditos que teñan os traballadores polo salario dos últimos 30 días de traballo que nunha cuantía que non supere o dobre do salario mínimo interprofesional, créditos dos traballadores que gozarán de preferencia sobre calquera outro crédito aínda que se atope garantido pola prenda ou hipoteca.

Tercería do mellor dereito. Cf. 614 LEC 1/2000 de 7 de xaneiro.

Tercería del dominio. Cf. 595 da LEC 1/2000 de 7 de xaneiro.

Sinálase que quen afirma que lle corresponde un dereito sexa satisfeito con preferencia ó crédito do acredor executante, poderá interpoñer demanda de Tercería do mellor dereito e a esta demanda haberá de acompañarse un principio de proba de que o seu crédito é preferente ó do acredor executante.

Poderá interpoñerse Tercería de dominio en forma de demanda quen, sen ser parte na execución afirma ser dono dun ben embargado como pertencente ó executado. Coa demanda de tercería de dominio deberá aportarse un principio de proba por escrito que fundamente a pretensión do terceirista.

- O CAMBIO DE ACREDOR E AS SÚAS FORMAS: CESIÓN DE CRÉDITOS E SUBROGACIÓN NO CRÉDITO.

-CESIÓN DE CRÉDITOS.

A ACREDOR DDEBEDOR

6000 €

Cedente Cesionario- convértese en acredor, chamándose o debedor, debedor cedido.

- SUBROGACIÓN DE CRÉDITOS.

AACREDOR BDEBEDOR C TERCEIRO SOLVENS.

- CESIÓN.

Un cambio de acredor na relación obrigatoria pode ter lugar por cesión ou por subrogación no crédito, que son casos da NOVACIÓN MODIFICATIVA. En canto á cesión de créditos, é a transmisión polo acredor da titularidade dun Dereito de crédito a outra persoa, chamada cesionario. Esto está permitido polo art. 1112 CC cando sinala que todos os dereitos son transmisibles con arranxo ás leis, senón se dispuxera outra cousa.

Os suxeitos da cesión de créditos son o cedente (acredor cedente) e o cesionario (novo acredor). O debedor, chamado debedor cedido, non é parte no negocio da cesión xa que o debedor non ten que manifestar ningún consentimento, basta só o acordo entre cedente e cesionario. Agora ben, como o mesmo 1112 CC establece, hai excepcións a esta posibilidade de transmisión de créditos, así son intransmisibles os dereitos persoalísimos. Por outra parte, tamén é intransmisible o dereito de alimentos, como se infire do art. 151 do CC.

En canto ós EFECTOS da cesión o fundamental efecto é que o cesionario se atopa a partir da cesión na mesma posición que se atopaba o cedente, e polo tanto o cesionario gozará tamén de todas as garantías que este cedente tivese.

Neste senso pronúnciase o art. 1528 CC. Ademais, e como establece o art. 1527, o debedor que antes de ter coñecemento da cesión satisfaga o acredor quedará liberado da súa obriga.

-SUBROGACIÓN.

En determinadas ocasión, o pago feito por un terceiro (SOLVENS) no lugar de facelo o debedor fai que este terceiro, solvens, se subrogue na posición do acredor antigo fronte o debedor.

Hai diversas clases de subrogación.

Subrogación convencional:

Nos casos de que o terceiro solvens sexa coñecido polo debedor e ademais o solvens que pagou chegue a un acordo de subrogación co acredor.

Subrogación legal:

Ten lugar nos casos expresamente previstos pola lei, por exemplo, os que se enumeran no art. 1210 como son o pago que realiza un acredor a outro acredor preferente ou, por exemplo, o pago realizado polo teña interese no cumprimento da obriga, por exemplo, sería un fiador que se anticipa ó pago antes que o debedor ou codebedores solidarios.

A SUBROGACIÓN OPERADA POR VONTADE DO DEBEDOR.

A ela se refire o art. 1211 CC cando sinala ou admite que o propio debedor pode facer a subrogación cambiando de acredor sen necesidade de consentimento do acredor primitivo, cando para pagar unha débeda tivese tomado diñeiro prestado en escritura pública notarial.

Segundo isto, cando un debedor consegue un préstamo dun acredor para pagar unha obriga pode levar a cabo a subrogación, o cambio do antigo acredor que lle dou o préstamo por outro novo acredor.

A OCCASIO LEGIS do precepto do art. 1211 CC (porqué xurdiu) foi o motivo polo que o lexislador introduciu o art. 1211, foi unha baixa nos tipos de intereses do diñeiro en Francia, e ante a negativa dos vellos prestamistas a ser substituídos por outros novos que se subrogasen na súa posición como novos prestamistas, os cales estaban dispostos a suministrar sumas de diñeiro en préstamo con máis baixos intereses, fixo que foxe necesario redactar un precepto no Código Civil Francés, e de aí pasou ó CC español no art. 1211.

Ademais o art. 1211 adquiriu un gran desenvolvemento gracias á lei 2/1994 de 30 de marzo que regula a subrogación nos créditos hipotecarios.

A finalidade da lei do 94 e tamén do art. é que o debedor poida beneficiarse ante a baixa nos tipos de interese. Ademais, favorece a competitividade entre as entidades financeiras. Así, deste xeito, facilítase a quen sexa debedor dun préstamo hipotecario a concertar con outra entidade financeira unha subrogación no crédito hipotecario en condicións máis favorables das que orixinalmente pactou coa entidade bancaria se vai ser subrogada. Neste senso o art. 2 da Lei de 1994 dispón que o debedor poderá subrogar a outra entidade financeira sen o consentimento da entidade acredora. Cando para pagar a débeda tivese tomado diñeiro prestado en escritura pública, facendo constar no seu propósito nela conforme ó disposto a subrogarse presentará ó debedor unha oferta vinculante na que constatarán as condicións financeiras do novo préstamo hipotecario. A aceptación da oferta pola que o debedor implica a súa autorización para que a entidade operante poida proceder á subrogación. Hai que ter en conta que a aceptación polo debedor leva consigo a necesidade de notificación á entidade acredora e así a requira de pago, de tal forma que deberá entregarse no prazo máximo de sete días naturais unha certificación

do importe do débito do debedor polo préstamo, préstamo hipotecario no que a nova entidade financeira debe subrogarse. A eficacia da subrogación atópase supeditada ó transcurso do prazo de 15 días durante ós cales a entidade acredora podería proceder co debedor á novación modificativa do seu crédito, salvo que con anterioridade tivese manifestado a súa intención de non proceder á modificación do seu crédito ou quedara debidamente acreditado que a entidade acredora aceptou plenamente o pago executado pola nova entidade financeira. Advírtase que estas operacións conleva o pago dunha comisión por amortización anticipada que se debe pagar á entidade acredora primitiva. Ademais, estas operacións implican a súa constancia notarial a través dunha escritura pública de subrogación e ademais, para que esta subrogación sorte efectos contra terceiros farase constar no rexistro da propiedade, tal e como se infire dos arts. 4 e 5 de esta lei. Advírtase que estará exenta a escritura pública que documente a operación de subrogación do imposto dos actos xurídicos documentados sobre documentos notariais. Como ten declarado a Dirección Xeral dos Rexistros e do Notariado, estas operacións están suxeitas a unha normativa excepcional respecto das normas xerais de obrigatoriedade dos contratos e das normas hipotecarias.

-OS CAMBIOS DE DEBEDOR: A ASUNCIÓN DA DÉBEDA.

As obrigas, como establece o art. 1203, poden modificarse, por exemplo, substituíndo a persoa do debedor. Este cambio ou substitución poderá facerse sempre que o acredor o consinta, como se infire do art. 1205 CC pois para o acredor a persoa do debedor non é indiferente, xa que son importantes as condicións de solvencia que teña o debedor. A asunción da débeda é un negocio xurídico polo cal o novo debedor asume a débeda do primitivo debedor, sempre que preste o seu consentimento o acredor, xa que así o debedor primitivo non queda liberado.

-EXTINCIÓN DAS OBRIGS E AS SÚAS CAUSAS.

Conforme ó art. 1156 CC as obrigas extínguense polo pago ou cumprimento, pola perda da cousa debida, pola condonación da débeda, pola compensación, pola confusión dos dereitos do acredor e do debedor e pola novación. De todas estas causas, a máis importante e frecuente é o pago ou cumprimento. Advírtase que a enumeración que fai o art. 1156 CC non é exhaustiva, senón que é simplemente enunciativa ou “ad exemplum”, así, por exemplo, é obvio que a morte do debedor nos casos das obrigas de facer, de carácter persoalísimo, ou o efectivo acaecemento do evento previsto polas partes como condición resolutoria, determinan a extinción das correspondentes obrigas.

-A REMISIÓN DA DÉBEDA (condonación da débeda).

Con carácter xeral, condonar equivale a perdoar débeda ou renunciar a esixila. A condonación pode facerse inter vivos pero tamén se pode facer mortis causa. Por exemplo, a posibilidade que ten o testador de liberar dunha obriga a unha persoa no seu testamento. Nestes casos fálase de legado de perdón ou de legado de liberación dunha débeda.

A limitación principal da condonación é o de non poder renunciar ós dereitos de créditos, se se perxudican os dereitos dos acredores ou dos herdeiros forzosos, tamén chamados lexitimanos. O efecto da condonación é a extinción da obriga. A consecuencia da renuncia ó exercicio do dereito de crédito que ostenta o acredor, pero advírtase que non se poden renunciar ós dereitos se se perxudica a terceiros, tal e como se infire do principio xeral recollido no art. 6.2 CC.

- A CONFUSIÓN.

A confusión dos dereitos ten lugar cando se reúnan nunha mesma persoa os conceptos de acredor e debedor. A confusión pode ter lugar “inter vivos”, por exemplo, a empresa “Ladrillo S.A.” adebeda a fábrica de materiais de construcción e finalmente compra esa fábrica. Ou por exemplo mortis causa, o exemplo dos dereitos dunha persoa que ó morrer este a herdan. Segundo o art. 1192 CC quedará extinguida unha obriga dende que se reúnan nunha mesma persoa os conceptos de acredor e debedor.

A xustificación do fenómeno extintivo pola confusión é perfectamente clara, xa que ninguén pode ostentar un dereito de crédito contra si mesmo.

-A COMPENSACIÓN.

Segundo o art. 1195 CC terá lugar cando dúas persoas por dereito propio sexan reciprocamente acredor e debedor a unha da outra. Por iso, o art. 1202 CC di que o efecto da compensación é extinguir unha e outra débeda na cantidade concorrente. Trátase con esta figura xurídica de evitar una innecesaria duplicidade de pagos, por iso tamén se lle denomina pola xurisprudencia “pago abreviado” ou tamén “permuta de débedas”. Advírtase que existe algunha excepción, tendo en conta o art. 151 CC, prohíbese que o obrigado a dar alimentos extinga esa obriga de dar alimentos por compensación co que o alimentarista lle obriga.

-A NOVACIÓN.

O art. 1156 CC considera a novación entre as causas de extinción das obrigas. Polo tanto a novación implica a extinción dunha obriga mediante a creación dunha nova obriga destinada a reemprazala. Sen embargo, o art. 1203 CC utiliza a expresión de novación modificativa. Sen embargo, o art. 1203 CC emprega a expresión non de extinción, senón de modificación. Dispón o citado precepto que as obrigas poden modificarse, en primeiro lugar, variando o seu obxecto ou condicións principais. En segundo lugar, substituíndo a persoa do debedor. En terceiro lugar, subrogando a un terceiro nos dereitos do acredor. A xurisprudencia consagrou a existencia dunha novación simplemente modificativa ó lado da novación extintiva. A liña divisora entre novación modificativa e a extintiva establécea o art. 1204 CC cando sinala que para que una obriga quede extinguida por outra que a substitúa é preciso que así se declare ou que a obriga antiga e a nova sexan de todo punto incompatibles, por tanto, é a autonomía da vontade a que decide ben en forma expresa, ben como resultante da total incompatibilidade entre a antiga e a nova obriga cando determina que a novación é extintiva.

OBRIGACIÓNS NON CONTRACTUAIS. OS CUASICONTRATOS.

LECCIÓN 11:

Enténdese por cuasicontratos aquelas obrigas impostas por lei en situacións nos que os principios de solidariedade social ou de xustiza o demandan. Por exemplo, na xestión de negocios alleos a lei non pode deixar de atender a quen oficiosamente se encarga de un asunto alleo que estea abandonado por imposibilidade ou por ausencia do seu dono. Tamén no cobro do indebido, a lei non pode desatender a quen realiza por erro unha prestación sen estar obrigado a elo. A definición dos cuasicontratos aparece no art. 1887 CC: “son cuasicontratos os feitos lícitos e puramente voluntarios, dos que resulta obrigado o seu autor para con un terceiro e a veces unha obriga recíproca entre os interesados.

-A XESTIÓN DE NEGOCIOS SEN MANDATO.

Existe xestión de negocios alleos cando alguén se encarga voluntariamente da administración do negocio de outro sen mandato deste. En canto ós requisitos:

Que se xestione un negocio alleo.

Que se realice a xestión en interese do “dominus”.

Que haxa “absentia domini”, isto é, que o negocio estivese abandonado por estar o dono imposibilitado, incluso temporalmente, para facerse cargo del.

Que se trate dun asunto lícito.

En canto ó réxime xurídico, o obxecto ha de ser un negocio doutro, por exemplo, reparar unha casa allea, a extinción dun incendio nun edifico alleo.

O xestor está obrigado a continuar a xestión ata o termo do asunto e cando foren dous ou máis xestores responderán solidariamente. Segundo o art. 1891 CC o xestor responderá incluso habendo caso fortuíto ou forza maior se cometeu operacións arriscadas.

- COBRO DO INDEBIDO.

O art. 1995 di que cando se reciba algunha cousa que non había dereito a cobrar e que por erro foi indebidamente entregada xorde a obriga de restituíla. Os supostos que han de darse son: realizar o pago con ánimo solutorio, inexistencia de obriga, erro do solvens que pagou a obriga. O fundamental é a restitución. O accipiens ten a obriga de restituír, por tanto, o exercicio para pedir a restitución corresponde ó solvens que pagou.

A excepción a isto é a sinalada no art. 1899 CC cando sinala que quedará exento de obriga de restituír o que crendo de boa fe que se facía o pago por conta dun crédito lexítimo e subsistente tivese inutilizado o título ou deixado prescribir a acción, ou abandonando as prendas ou cancelando as garantías do seu dereito. O que pagou indebidamente só poderá dirixirse contra o verdadeiro debedor ou fiadores respecto dos cales a acción estivese viva.

Neste suposto, en resumo, trátase dun falso debedor que paga a un verdadeiro acredor.

- O ENRIQUECIMENTO INXUSTO OU SEN CAUSA.

No dereito español é unha construcción xurisprudencial e doutrinal. Considérase un principio xeral do dereito, xa que ninguén pode enriquecerse contra dereito, razón ou xustiza con dano a outra persoa. Se esto ocorrese, o enriquecido debe restituír. Segundo o profesor La Cruz Badejo, enriquécese aquel que non ten dereito a reter porque non hai título de liberalidade nin xusta causa para reter tal e como se deduce do art. 1901 CC. A acción de enriquecemento inxusto tende á reclamación de aquelo co que se tivese enriquecido o demandado. O prazo de prescrición de esta acción, que a establece o art. 1964 CC, é de 15 anos. A doutrina e a xurisprudencia inclínanse pola subsiedariedade de acción de enriquecemento no senso de que cando o empobrecido puido accionar con outra acción nacida dun contrato non cabería esta acción, aínda que se sinala que esta acción é compatible coa acción reivindicatoria.

Hoxe en día é moi empregada esta acción nos casos de ruptura da convivencia “more uxorio” ou unión de feito ou unión extra-matrimonial.

Así, por exemplo, a sentencia do TS da Sala 1ª do Civil de 17/01/2003 estimou outorgar unha indemnización ó convivinte perxudicado por considerar que como consecuencia da unión a outra parte se tiña enriquecido.

TEORÍA XERAL DO CONTRATO.

LECCIÓN 12:

- O CONCEPTO DE CONTRATO E A SÚA EVOLUCIÓN HISTÓRICA.

A idea de contrato responde ó acordo ou pacto que mediante a prestación do consentimento vincula a dos ou, no seu caso, a máis persoas respecto dunha determinada conducta de carácter patrimonial. O art. 1254 dispón que o contrato existe desde que unha ou máis persoas consenten en obrigarse con respecto a outras a dar algunha cousa ou prestar algún servicio. A importancia de regulación civil de contratos apreciase nos arts. 2 e 50 do Código de Comercio, xa que, ante a falta de normas mercantís aplícanse subsidiariamente as normas de contratos do CC.

En canto o principio de autonomía da vontade xa estaba vixente no ordenamento de Alcalá (1340), dicíase que como queira que un queira obrigarse queda obrigado. Este principio tamén se denomina de liberdade de pacto e aparece sancionado no art. 1255 CC.

Advírtese que existen normas que fan que se fale “de crise da autonomía da vontade”, sobre todo por proliferar os denominados contratos-tipo ou contratos con condicións xerais de contratación nos que é patente a posición privilexiada de unha das partes respecto da outra que se quere contratar. Non pode discutir o contido do contrato senón que simplemente se ten que adherir a ese contido.

Existen diversas modalidades contractuais modernas, por exemplo, o leasing (arrendamento financeiro con opción de compra), neste contrato una persoa ou empresa que precisa dun ben chega ó acordo con unha empresa de arrendamento financeiro a utilización dese ben a cambio do pago dunha renda. Chegado o fin do contrato o usuario pode devolver o ben ó arrendador ou ben o usuario poder exercer un dereito de opción de compra sobre ese ben, pagando o chamado “prezo residual” que é un prezo simbólico porque o prezo real do ben xa foi anticipado en cotas do arrendamento.

A franquicia: é un contrato de rápido desenrolo porque ofrece a vantaxe de que persoas con recursos financeiros non moi elevados podan iniciar a súa propia explotación empresarial. O concedente da franquicia da a súa autorización a un concesionario para utilizar a súa marca xeralmente internacional, integrando ó concesionario na súa rede de comercialización. O concesionario obrígase a pagar un prezo alzado pola concesión da franquicia, ademais dun porcentaxe polo volume de producción de ventas.

O renting: contrato polo cal unha das súas partes, arrendador, cede á outra, arrendatario, o uso dun ben xeralmente por breve espacio de tempo. Ademais, o arrendador queda obrigado ó mantemento ou en perfectas condicións de uso, así como as reparacións necesarias a cambio de que o arrendatario pague unha cota periódica.

- CLASIFICACIÓN DOS CONTRATOS: OS CONTRATOS ATÍPICOS.

1) Contratos onerosos y contratos gratuítos o lucrativos.

Os contratos onerosos fronte ós lucrativos ou gratuítos implican un dobre desprazamento de “ida e volta”. Por lo tanto, de aquí se infire que os contratos lucrativos ou gratuítos son aqueles en que unha das partes proporcionais son aqueles nos que as partes proporciona a outra un beneficio ou vantaxe sen contraprestación algunha. Ademais, os contratos poden ser, atendendo ó elemento determinante no seu proceso formativo: consensuais, reais e formais.

Consensuais son aqueles nos que predomina a importancia do consentimento ou acordo entre as partes (compravenda, arrendamento ou permuta).

Nos reais, o elemento determinante é a necesidade da entrega da cousa para que se perfeccione o contrato (préstamo de uso ou comodato, depósito).

Os formais son aqueles nos que se esixe forma ad solemnitatem, ad sustantian e constitutiva como condición sine qua non (hipoteca que require escritura pública e inscrición no Rexistro da Propiedade ou a donación de bens inmobles que como establece o art. 603 CC require escritura pública).

2) Ademais, os contratos poden ser unilaterais ou bilaterais.

Unilaterais son as que xeran obrigacións para unha soa das partes (préstamo que só fai nacer a obrigación de devolver a cousa ou a suma prestada ó prestatario) e os bilaterais, recíprocos e sinalagmáticas nos que esixen obrigas para as dúas partes contratantes (arrendamento ou compravenda).

3) Tamén, os contratos poden ser conmutativos ou aleatorios.

Conmutativos son aqueles nos que a equivalencia das prestacións, isto é, a determinación do que cada unha das partes a de dar ou facer, está perfectamente determinado no momento da celebración do contrato; os aleatorios son aqueles nos que a equivalencia das prestacións, isto é, o que cada parte contratante ha de dar ou facer, non está perfectamente determinado no momento da celebración do contrato (un contrato de alimentos, un contrato vitalicio, un contrato de seguro, un contrato de xogo ou aposta).

4) E, por último, atendendo a si existe ou non unha regulación xurídica do tipo contractual de que se trate polo dereito positivo, clasifican os contratos en típicos e atípicos:

Os típicos son aqueles que teñen unha regulación no dereito positivo (compravenda, arrendamento); os atípicos son os que non están regulados no dereito positivo e sempre se sinalaba, como exemplo, o contrato de garaxe, pero hoxe xa goza de regulación gracias á lei 40/2002 de 14 de novembro. Os contratos atípicos existen polo principio de autonomía da vontade, autonomía privada ou liberdade de pacto (art. 1255 CC). Ademais, para que sexan recoñecidos deben reunir os requisitos mínimos de todo contrato que aparecen no art. 1261 CC e concordante (consentimento, obxecto e causa do contrato).

- CONFRONRACIÓN DO TEMA 12 CO TEMA 15: PROTECCIÓN DOS CONSUMIDORES (art. 51 CE) COAS CONDICIÓNS XERAIS DA CONTRATACIÓN (lei 26/1984, LXDCU, LCGC, e lei 44/2006).

O art. 51 CE establece que os poderes públicos garantizarán a defensa dos consumidores e usuarios. Co fin de cumprir este mantemento díctase a lei 26/1984, Lei Xeral para a Defensa de Consumidores e Usuarios. Segundo o art. 1.2 da lei 26/1984 son consumidores ou usuarios as persoas físicas ou xurídicas (morais ou sociais) que adquiren, utilizan ou desfrutan como destinatarios finais de bens inmobles ou bens mobles, productos ou servicios calquera que sexa a súa natureza pública ou privada. Por outro lado, a lei 7/1998, Lei de Condicionamento Xerais da Contratación supón a inoperación ou transposición dunha Directiva europea de 1993. En relación coa lei anterior, lei 26/1984, a lei de condicións xerais vai máis alá, xa que se regula de modo xeral as condición xerais da contratación establecendo os requisitos e condicións para a incorporación ó contrato. Así, pois, unha condición xeral da contratación pode non ser abusiva e, sen embargo, pode non incorporarse ó contrato por incumprir requisitos de incorporación.

A regulación das condicións xerais da contratación protexe tanto ós empresarios e profesionais como a calquera consumidor ou usuario. En cambio, a regulación das cláusulas abusivas protexe unicamente ós consumidores e usuarios ós que se refire a lei 26/1984.

A idea do que é unha cláusula abusiva proporciónaa o art. 10 bis 1º da lei 26/1984 cando sinala que se considerarán cláusulas abusivas todas aquelas estipulacións non negociadas individualmente (non se discuten as condicións entre as partes) e, ademais, todos aquelas prácticas non consentidas expresamente, que en contra das esixencias da boa fe causen en perxuizo do consumidor un desequilibrio importante nos dereitos e obrigacións das partes que se deriven do contrato. A frase “todas aquelas prácticas non consentidas expresamente” foi introducida pola lei 44/2006.

En canto a cales son as cláusulas abusivas, faise unha enumeración simplemente exemplificativa e non exhaustiva (hai outras cláusulas similares a estas), na DA 1ª lei 26/1984, LXDCU. Unha cláusula abusiva introducida pola lei 44/2006 de mellora da protección de consumidores e usuarios é a cláusula nº 7 bis da DA 1ª e sinala que se considerarán abusivas as estipulacións que prevexan o redondeo á alza no tempo consumido no prezo dos servicios ou productos ou calquera outra estipulación que prevexa o cobro por productos ou servicios non efectivamente usados ou consumidos de maneira efectiva. Outra cláusula abusiva que aparece na DA 1ª é a cláusula do foro, á que se refire a cláusula 27 que considera abusivas os pactos de sumisión expresa a un xuíz ou tribunal distinto do que corresponde ó domicilio do consumidor. Outra cláusula abusiva importante é a exclusión e limitación da responsabilidade do profesional no cumprimento do contrato, así como tamén é abusiva a limitación ou exclusión de forma indeterminada da facultade do consumidor de resolver o contrato por incumprimento do profesional. E tamén é unha cláusula abusiva a imposición de poder renunciar á entrega dun documento acreditativo da operación realizada.

- Sanción das cláusulas abusivas. (art. 10 bis LXDCU)

A LXDCU é fundamentalmente imperativa, é dicir, de ius cogens, por tanto e conforme ó disposto no art. 10 bis 2º serán nulas de pleno dereito e teranse por non postas as cláusulas abusivas.

A parte do contrato afectada pola nulidade integrarase con arranxo ó disposto no art. 1258 CC: a boa fe, os usos e a lei, e con arranxo ó principio de boa fe obxectiva (comportamento honrado e xusto e non unha mera ou simple crenza subxectiva). A estes efectos o xuíz que declara a nulidade de ditas cláusulas ou ben integrará o contrato ou ben determinará a ineficacia do contrato, en caso de perxuizo apreciable para o consumidor ou usuario.

Só cando as cláusulas subsistentes determinen unha situación non equitativa na posición das partes que non pode ser subsanada, poderá reclamar a ineficacia do contrato.

Por tanto, o espírito que se infire do art. 10 bis 2º é o de respetar o principio de conservación do contrato, seguindo o xa clásico aforismo “utila per inutila non vitiatur” (que a parte útil non sexa viciada pola parte inútil) principio que tamén se observa no art. 1284 CC.

Na LXDCU tamén se aplica o principio de interpretación contra estipulatorem ou proferentem, neste senso o art. 10.2 LXDCU dispón que en caso de dúbida sobre o senso dunha cláusula prevalecerá a interpretación máis favorable para o consumidor. Por tanto, a dúbida resólvese en contra do que tivese estipulado a cláusula.

- Concepto de condición xeral da contratación (lei 7/1998 LXGC).

As CGC son cláusulas predispostas, cuxa incorporación ó contrato é imposta por unha das partes, coa finalidade de ser incorporadas a unha pluralidade de contratos.

Trátase de cláusulas que se empregan nos actos en masa polas grandes empresas e suministradores de bens ou servicios. Pero, o clausulado contractual que acompaña á petición dunha tarxeta de crédito en calquera entidade financeira, esta predispón (establece unilateralmente) o contido do contrato. Ó cliente quédalle liberdade de solicitar ou non a tarxeta, firmando ou non o contrato, e non poderá discutir cláusula por cláusula.

Requisitos subxectivos: aplícase a ese contrato que conteñan cgc, celebrados entre un profesional (predispoñente) e calquera persoa física ou xurídica (adherente).

Profesional é toda persoa física ou xurídica que actúa dentro do marco da súa actividade profesional ou empresarial, xa sexa pública ou privada. O adherente pode ser tamén un profesional.

Requisitos da incorporación, establecidos nos arts. 5 e 7 LXDCU:

As CGC deben ser coñecidas no seu contido polo adherente, para así, poder decidir se as acepta.

As CGC deben ser na súa redacción claras e sinxelas.

Así, non pode incorporarse ó contrato as CGC que o adherente non coñeza ó tempo de celebrarse o contrato nin tampouco as que sexan ilexibles, ambiguas ou incomprensibles. Se algunha CGC non reúne estes requisitos, aplícaselle a sanción de non incorporación.

Ademais é importante declarar a protección mediante accións fronte a determinadas CGC. Ademais da acción de non incorporación existe a acción de nulidade, neste sento o art. 8 LXDCU declara a nulidade de pleno dereito das CGC contrarias a esa lei. Tamén serán nulas as CGC que se consideren abusivas nos termos establecidos pola lei 26/1987 LXDCU.

A acción de non incorporación e acción de nulidade é individual e corresponde so o adherente. Sen embargo, as accións de cesación, retractación e declarativas son cláusulas amplias. Son accións colectivas. A elas refírese o art. 16 LXDCU e poden ser exercitadas polas asociacións de consumidores e usuarios, o Instituto Nacional de Consumo e a Cámara de Comercio.

A acción de retractación pretende que o demandado se retracte de recomendar a utilización da CGC que se consideren nulas.

A acción declarativa ten por obxecto o recoñecemento dunha cláusula como CGC e pretende instar a súa inscrición no Rexistro Xeral de CGC.

Tamén na LXDCU establécese a interpretación contra stipulatorem e proferentem: as dúbidas na interpretación das CGC escuras resolveranse a favor do adherente (ídem art. 1288).

- A INTERPRETACIÓN E INTEGRACIÓN DO CONTRATO.

Interpretar un contrato consiste en indagar o senso que debe atribuírse á intención das partes. Calificar un contrato é averiguar cal é a súa natureza e clase dun contrato.

Integrar un contrato consiste en completar as lagoas dun contrato: o non previsto polas partes ou mal establecido. Acódese á boa fe, os usos e a lei.

Á integración refírese o art. 1258.

Entre os criterios interpretativos (arts. 1281-1289 destacan:

1.- a interpretación sistemática dos contratos, art. 1285: as cláusulas dos contratos deberán interpretarse unhas por outras, atribuíndose ás dubidosas o sentido que resulte do conxunto.

2.- a interpretación sistemática dos contratos: art. 1285.

3.- a interpretación sistemática das normas: art. 3.1

4.- a interpretación que defende o principio de conservación do contrato, art. 1284: se unha cláusula dos contratos admitira varios sensos deberá entenderse o máis adecuado para que produza efectos.

5.- art. 1287: o uso e o costume do pais teranse en conta para interpretar as ambigüedades dos contratos.

6.- interpretación contra stipulatorem ou proferentem: o art. 1288 di que a interpretación das cláusulas escuras non deberá favorecer á parte que tivese ocasionado a escuridade.

LECCIÓN 13:

1.- OS REQUISITOS DO CONTRATO.

Segundo o art. 1261 non hai contrato senón cando concorren os requisitos: consentimento, obxecto e causa.

Advírtase que a forma pode chegar a ser requisito esencial do contrato, pero só cando se trata dunha forma ad solemnitatem, ad sustantiam ou constitutiva, por exemplo a hipoteca e a donación de bens inmobles.

2.- A CAPACIDADE PARA CONTRATAR E AS PROHIBICIÓNS DE CONTRATAR.

A CAPACIDADE PARA CONTRATAR.

Segundo o art. 1263 non poden contratar:

• Os menores non emancipados.

• Os incapacitados.

En determinadas ocasións non se pode falar de capacidades especiais, pois requírese unha idade distinta á maioría de idade (18 anos). Así, por exemplo:

• Para outorgar testamento, o art. 663 dispón que non poden testar os menores de 14 anos. Esto ten unha excepción, o art. 688 dispón que para outorgar testamento hológrafo (escrito de puño e letra polo testador) requírese a maioría de idade.

• Para adoptar, o art. 175 establece que o adoptante ha de ser maior de 25 anos. Ademais debe haber ó menos 14 anos mais de diferencia co adoptado.

AS PROHIBICIÓNS DE CONTRATAR (art. 1459 CC).

Un fenómeno xurídico distinto da incapacidade para contratar é a existencia dunha prohibición legal que impide a determinadas persoas celebrar determinados tipos de contratos e isto ocorre polas circunstancias que concorren en algún dos contratantes. Polo tanto, a incapacidade para contratar afecta, en xeral, a toda clase de contratos, mentas que a prohibición refírese só a supostos determinados. Neste senso, o art. 1459 CC dispón que non poden adquirir por compra aínda que se sexa en subasta pública ou xudicial entre outras as seguintes persoas: as que desempeñen algún cargo tutelar dos bens da persoa sometida a tutela, tampouco os mandatarios poderán adquirir os bens que administra, ademais, por exemplo, as albaceas (cargo testamentario) non poden adquirir por compra os bens que foron confiados ó seu cargo.

- O CONSENTIMENTO CONTRACTUAL: A DECLARACIÓN DE VONTADE E AS SÚAS FORMAS.

O consentimento é o máis importante dos requisitos para a existencia do contrato (art. 1261 CC), pois no consentimento converxen dous elementos moi importantes: a oferta e a aceptación. Así o pon de relevo o art. 1262 CC cando sinala que o consentimento se manifesta polo concurso da oferta e a aceptación sobre a cousa e a causa que ha de constituír o contrato. Por tal razón, o art. 1258 CC se declara, con razón, por este art. que os contratos perfecciónanse polo mero consentimento. En canto á declaración da vontade pode ser expresa ou tácita. Prantésaxe o problema en relación co valor do silencio, segundo a doutrina hai que rexeitar o adaxio de “quen cala outorga”. A regra xeral debe inclinarse por non ter en conta o silencio. Nos principios-laudo (principios de dereito europeo dos contratos) e segundo tamén os principios Unidroit (principios don contratos comerciais internacionais) o silencio ou a inactividade non constitúen aceptación. Por outra parte, a lei 20 da Compilación de Dereito Foral navarro dispón que o silencio ou a omisión non se considera como declaración de vontade. Por outra parte, o art. 43 da lei 4/1999, que é a lei das Administracións Públicas e do Procedemento Administrativo Común dispón, en relación ó silencio administrativo positivo que si non se notifica nada vencido o prazo que ten a Administración para contestar se entende admitida a solicitude (aínda que hai excepcións). A importancia do silencio, sobre todo no art. 405.2 LEC( lei 1/2000 de 7 de xaneiro) que establece que na contestación da demanda haberá de negarse ou admitirse os feitos aducidos polo actor (demandante). O Tribunal poderá considerar o silencio ou as respostas evasivas do demandado como admisión tácita dos feitos que sexan perxudiciais.

-OS VICIOS DO CONSETIMENTO. (art. 1265 CC).

Segundo o art. 1265 CC será nulo o consentimento prestado por erro, violencia, intimidación ou dolo (en realidade trataríase de anulabilidade cun prazo de caducidade de catro anos). Un contrato é nulo cando falta consentimento, obxecto ou causa sendo neste caso a acción imprescritible. O erro é unha falsa representación mental e é importante distinguir erro de feito e erro de dereito. Error de feito: erro que recae sobre circunstancias de feito do negocio, por exemplo, o erro sobre cualidades do obxecto do contrato ou erro sobre a persoa do outro contratante. En cambio, o erro de dereito recae na ignorancia ou falta de conocemento da norma ou regra xurídica. Advírtase que o art. 6.1 CC dispón que a ignorancia das leis non exime do seu cumprimento.

En canto á violencia, hai violencia cando para arrancar o consentimento se emprega unha forza irresistible e hai intimidación cando se inspira a un dos contratantes o temor racional e fundado de sufrir un mal inminente e grave na súa persoa ou bens ou na persoa ou bens do seu cónxuxe, descendentes ou ascendentes.

En canto ó dolo hai que distinguir o dolo como grado máximo no incumprimento das obrigas, ó que se refire o art. 1101 CC e o dolo como vicio do consentimento, ó que se refire o art. 1269 CC e se sinala que hai dolo cando con palabras ou con maquinacións insidiosas de parte de un dos contratantes é inducido ó outro contratante a celebrar un contrato que sen eles non o tivese feito.

- O OBXECTO DO CONTRATO: REQUISITOS.

O xuíz non pode impor no noso dereito a pretensión dun acredor que esixe o pago dunha obriga se esta obriga non se celebrou fundada nunha causa que ademais haberá de ser lícita e moral. Polo tanto, como establece o art. 1275 CC os contratos sen causa ou con causa ilícita non producen efecto algún. É ilícita a causa cando é contraria ás leis ou á moral. Segundo o art. 1274 CC nos contratantes onerosos enténdese por causa a prestación dun servicio ou dunha cousa pola outra parte contratante. Nos contratos remuneratorios a causa é o servicio que se remunera e nos contratos de pura beneficencia a causa é a mera ou simple liberalidade do benfeitor. Advírtase que a causa está intimamente relacionada coa simulación do negocio. De feito, o único art. do CC relacionado coa simulación do negocio é o art. 1276 CC que está en sede dos arts. que estudian a causa dos contratos. Di o art. 1276 CC que a expresión dunha causa falsa nos contratos dará lugar á súa nulidade se non se probase que estaban fundados en outra causa verdadeira e lícita. De aí dedúcese unha simulación absoluta e unha simulación relativa na que o negocio simulado é nulo e o negocio disimulado é licito se require todos os requisitos formais.

-FORMA E DOCUMENTACIÓN DO CONTRATO.

Hai unha regra xeral: a liberdade de forma que se infire do art. 1258 e 1278 CC. O art. 1258 di que os contratos se perfeccionan polo mero consentimento. O art. 1278 di que os contratos son obrigatorios calquera que sexa a forma en que se tivese celebrado e, aínda que o art. 1280 sinala unha serie de contratos que deben constar en documento público, é necesario confrontar dito art. co art. 1279 ó entender que só algúns contratos que sinala o art. 1280 CC requiren forma constitutiva ou ad solemnitatem. En relación cos outros, só será necesario a forma cando, como di o art. 1279, as partes se obriguen a levar unha determinada forma.

Excepcións ó principio de forma constitutiva.

Entre outras, son as donacións de bens inmobles (art. 633 CC), capitulacións matrimoniais (1327 CC), a repudiación da herencia (1008 CC) e tamén a hipoteca (art. 1875 CC).

TEMA 14:

- RUPTURA DE LOS TRATOS PRELIMINARES O CONVERSACIONES PREVIAS MÁS MALA FE. RESPONSABILIDAD PRECONTRATUAL O CULPA IN CONTRAENDO.

Aunque para perfeccionar el contrato se necesita el concurso de la oferta y de la aceptación (1256), también tienen importancia los tratos preliminares o conversaciones previas que pueden llegar a generar responsabilidad extracontractual. No aparecen reguladas en el CC pero se tienen en cuenta por la jurisprudencia. Como regla general, la ruptura de los tratos preliminares no conlleva ninguna consecuencia. Sin embargo, cuando se romper faltando el principio de buena fe (arts. 7.1 y 1252 CC) se provoca la denominada responsabilidad precontractual o culpa in contraendo que es un supuesto de responsabilidad extracontractual. Por ej., si existe esta responsabilidad se indemnizaría al perjudicado mediante el reembolso de todos los gastos efectos, con motivo de aquellos tratos, por ej., asesores, alquiler de almacenes, gastos de desplazamiento, etc.

- PERFECCIÓN DEL CONTRATO: MOMENTO Y LUGAR.

El art. 1262.1 establece que el consentimiento se manifiesta por el concurso de la oferta y la aceptación. ¿Cuándo queda vinculado el oferente por la declaración de voluntad del aceptante? ¿Cuándo se entiende celebrado el contrato? Diversas teorías trataron de responder esta pregunta, así la teoría de la emisión o declaración lo entiende perfeccionado desde que el aceptante emite su declaración; la teoría del conocimiento señala que basta que el oferente conocen la aceptación del aceptante; y la teoría de la recepción en la que es suficiente que la aceptación del aceptante llegue al círculo profesional del oferente. Hasta la promulgación de la ley 34/2002 de 11 de julio de servicios de la sociedad de la información y del comercio electrónico se aceptaba el art. 1262, la teoría del conocimiento: A partir de esta ley se da una nueva redacción a los párrafos 2 y 3 de dicho art. Y del art. 54 del Convenio de Comercio, se dispone que hallándose en lugares distintos el oferente y el aceptante hay consentimiento desde que el oferente conoce la aceptación o desde que habiéndose remitido el aceptante, el oferente no puede ignorarla sin faltar a la buena fe.

De la primera parte se deduce que se sigue la teoría del conocimiento y de la segunda parte la teoría de la recepción.

En el tercer párrafo se dispone que en los contratos el art. 1262.2 in fine señala que el contrato se presume celebrado en el lugar en el que se hizo la oferta.

Adviertase que según el art. 29 de la ley 24/2002 los contratos celebrados por vía electrónica en los que intervenga como parte contratante un consumidor se presumen celebrados en el lugar en que el consumidor tenga su residencia.

- EL PRECONTRATO.

En la formación del contrato y entre los tratos preliminares y el contrato definitivo, en ocasiones, aparece una figura jurídica denominada precontrato o promesa de contrato.

La línea argumental seguida por la jurisprudencia es la doctrina del profesor don Federico de Castro y Bravo, según la cual en el precontrato la manifestación del consentimiento, así como los elementos básicos del contrato definitivo, por ej., el objeto, ya se encuentran presentes. Las partes sólo se reservan para un momento final la facultad de exigir el cumplimiento en un momento posterior.

Un ejemplo muy claro se encuentra en el art. 1951, que señala que la promesa de vender o comprar habiendo conformidad en el objeto y el precio dará derecho a los contratantes a reclamarse recíprocamente el cumplimiento del contrato. El efecto del incumplimiento es la sustitución judicial de la voluntad rebelde al cumplimiento por la del juez. Así, por ej., en la promesa bilateral de comprar y vender puede ser cumplida por el juez otorgando la correspondiente escritura pública. En este sentido, el art. 708 de la LEC dispone la posibilidad de que el Tribunal determine los elementos esenciales. Un tipo especial de precontrato es una promesa unilateral de contrato que es el denominado contrato de opción. En virtud de este contrato, una persona atribuye a la otra un derecho que le permite decidir dentro de un período de tiempo y unilateralmente la eficiencia de un determinado contrato, por ejemplo, el dueño de una finca durante 6 meses. El concedente de la opción, también llamado promisorio, queda obligado durante la vigencia de este derecho a no celebrar contrato con terceras personas que sean incompatibles con el derecho del optante, por ej., se debe comprometer a no vender a un tercero. El incumplimiento de esta obligación por el concedente dará lugar a la correspondiente indemnización de daños y perjuicios. Aquellos contratos celebrados entre el concedente y un tercero distinto del optante serán eficaces. El tercero adquiere la propiedad y así la indemnización correrá a cargo del que concedió la opción que frustra con su conducta el derecho del optante. Si bien, si ese tercero conocía la existencia del derecho de opción también será responsable.

Una excepción muy importante en la opción de compra sobre bienes inmuebles se recoge en el Reglamento Hipotecario y así siempre que el contrato de opción de compra sobre bienes inmuebles esté inscrito en el Registro de la Propiedad, el tercero que hubiese adquirido también será responsable lo mismo que el concedente, ya que dicho tercero al examinar los libros del Registro de la Propiedad pudo conocer la existencia de esa opción de compra sobre el bien inmueble que pretende adquirir.

40