O Romanticismo non é unha escola estruturada nin un sistema filosófico claro, senón un movemento literario cuxos seguidores comparten consideracións, reivindicacións e temas, sendo isto último o que mellor caracteriza este movemento.

É un movemento que chega a Francia medio século máis tarde ca no resto de Europa, na década de 1820. Neste momento o teatro é un lugar de enfrontamentos literarios, e así acontece na estrea, 1827, de Herrani de Víctor Hugo, na que hai un enfrontamento físico entre defensores e detractores do Romanticismo. Isto amosa o peso que tiña xa o movemento na opinión pública.

O Romanticismo supón unha reacción contra a literatura clásica de autores coma Racine, Corneille ou Pascal, unha literatura na que imperaba a razón e a impersoalización dos sentimentos. O Clasicismo estendérase desde o século XVII até finais do XVIII (até que aparece a Ilustración).

• Evitar a expresión de emocións físicas e certos sentimentos persoais, só se expresan sentimentos verosímiles sen saír das convencións sociais.

• Rexeitar a mestura de xéneros.

• Rexeitar a representación de batallas ou mortes no teatro.

Así, os románticos reivindican do dereito do corazón, dos sentimentos, da imaxinación... como guía das súas vidas. Son uns sentimentos exaltados e subxectivos. Deste xeito o corazón é o que determina a moral, danlle importancia ás emocións inmediatas, fronte á importancia que os clasicistas lle daban á razón.

O Romanticismo é, polo tanto, un movemento fundamental para a moral da humanidade xa que lle outorga maior importancia aos sentimentos cá razón.

• Fuxida no tempo: gusto polas lendas medievais, as ruínas, nostalxia e melancolía do pasado (ubi sunt adaptado ao malestar).

• Gusto polo misterioso, o satánico, o horríbel, a morte (durante todo o século XIX até o Naturalismo) e o marxinal (isto sería retomado polos realistas, pero para a reivindicación política).

• Fuxida ao mundo ideal, busca da beleza ideal.

• Fuxida no espazo: os románticos viaxan e escriben sobre as súas viaxes exaltando o exótico e facendo fabulacións a partir dos lugares que visitan. Hai un especial gusto en Francia polo oriental, o italiano e o español.

• Desexo de cambiar o mundo: hai unha vontade de implicarse nos acontecementos históricos. Os románticos cren que coa actividade se pode cambiar o mundo (Victor Hugo foi deputado, Chateubriand ministro, Lamartine foi candidato á presidencia da república...), neste senso:

• Hai unha rebeldía contra a moral convencional, unha afirmación da moral individual do artista que pertence ás elites fronte á moral da masa. Exáltanse as formas de rebelión e hai un interese por figuras marxinais, coma os delincuentes.

• Dáse unha reivindicación da liberdade moi relacionada coa idea de progreso, a humanidade debe e pode evolucionar. Isto aplícase á política, á relixión, á ciencia e, como é lóxico, á literatura, isto implica diferentes cambios:

Temas	Exploración de novos temas.
Estilo	Rexeitamento dos códigos do clasicismo. (por exemplo, hai un tratamento das paixóns amorosas sen atender a regras morais)
Vocabulario	Arcaísmos, estranxeirismos, palabras de argot, novas palabras para abordar os sentimentos.
Retórica	Novas metáforas que van abandonar parcialmente a mitoloxía como fonte, creación de adxectivos que expresen a variedade de sentimentos, hipérboles.
Métrica	Abandónase o verso clásico en favor do verso libre, hai moitas innovacións formais.
Xéneros	Abandónase a división entre xéneros (traxedia e comedia) e xorde o drama romántico: Comedia + traxedia. Abandona a regra das tres unidades (tempo, lugar e acción) que se seguía no clasicismo. É especialmente importante que se rompa a unidade de acción a prol da acción múltiple. Presenta o conflito do individuo coa sociedade.

• Outros:

• Natureza: trátana con frecuencia como espello dos seus sentimentos.

• O descoñecido, vontade de expresar as contradicións do individuo (tamén na actualidade).

• Mestura das artes (tamén na actualidade) como explicación da realidade e como proceso artístico.

• Desexo de expresión da alma, do aspecto espiritual do individuo. De aí que parte dos románticos lle dean importancia á relixión.

***

En conclusión, o romántico busca mediante a imaxinación e a liberdade creadora unha unidade superior e poética, onde se resolvan nunha harmonía ideal as contradicións do individuo. O medio de busca desa unidade superior é a obra literaria. O Romanticismo é un movemento de grande importancia porque renova as bases da moral e da concepción da vida.

• Alfred de Musset: Lorenzaccio (1834)

De entre as obras de Alfred de Musset (1810 - 1857) destacan On ne badine pas aver amour, Les caprices de Marianne (1883) ou Lorenzaccio (1834). Á pregunta que é o teatro? Dánselle diferentes respostas segundo a época, así imos analizar en que medida Lorenzaccio é un drama romántico, cal é a súa especificidade e os temas literarios que expón.

• Personaxes (románticos)

• Lorenzaccio: é un personaxe complexo:

• Inspirado en:

• Hamlet de Shakespeare: aspira á xustiza e o único medio para acadala é o crime político. Hamlet adopta o disfrace da loucura para acadar o seu obxectivo e Lorenzaccio o da perversión (vólvese corrupto e vive esa corrupción).

• Brutus, de Xulio César de Shakespeare, quen asasina ao seu pai por xustiza.

• É un heroe romántico: solitario, intelixente, fráxil fisicamente, con aspiracións de xustiza que chocan coa sociedade, por esas aspiracións emprende unha tarefa que lle queda grande e que só pode ter un final tráxico para el.

• É un personaxe contraditorio: busca a xustiza por medios pouco xustos.

• É unha imaxe romántica da confrontación do desexo individual (xustiza) e a sociedade (comodidade aristócrata), o tema tráxico por excelencia. É unha reflexión sobre a corrupción do poder e do destino individual fronte ao poder.

• Sitúase a comezos do XIX:

• Obsérvase o mal du siècle porque é un reflexo da situación política de 1830, cando trala Revolución, o Imperio e a Restauración xa non se confía na política como medio para cambiar a situación vital.

• Por mor disto hai unha visión pesimista da Historia, e crese que o progreso agravará a situación da maioría (liberalismo).

• Outros personaxes con valor simbólico que definen actitudes humanas fronte ao destino e a Historia:

• Philippe: idealista, intelectual, pero tamén improdutivo.

• Pierre: fillo de Philippe, simboliza o fanatismo político, o activista irresponsábel.

• Cardinal: poder oculto, encarna o mal.

• Catherine: símbolo da inocencia.

• Tebaldeo: pintor que se nega a aceptar o compromiso e usa a arte para superar as contradicións individuo/realidade.

• Florencia: a cidade de Florencia é un personaxe colectivo, é obxecto de tódalas loitas e desexos e o seu dominio é a finalidade dos heroes. É só unha metáfora da problemática Francia de 1830 (ansia dos románticos de influír na sociedade).

A complexidade, a multiplicidade de acción e as actitudes dos personaxes están relacionadas cun momento histórico: a Francia de 1830.

En xeral, os personaxes caracterízanse por:

• Ser moi complexos, están cheos de contradicións, paixóns extremas e contraditorias, son guiados polas súas emocións.

• Son moi numerosos, a diferenza dos personaxes do teatro clásico, xa que se busca expresar a complexidade da vida sen excluír nada. Isto é unha influencia de Shakespeare, quen tamén inflúe na mestura de niveis (abstracto/concreto).

• Esta complexidade non se reflicte na linguaxe, que non determina aos personaxes xa que é sempre semellante (sutil, elegante).

• Segundo a crítica, non afonda dabondo na psicoloxía dos personaxes (como si facía Shakespeare).

• Acción (múltiple)

Na análise da acción é interesante intentar responder unha serie de preguntas:

• A acción é sinxela ou múltiple? Se é múltiple as accións secundarias están asociadas á principal?

• Os episodios que compoñen a acción son sucesivos ou teñen unha relativa autonomía (o máis frecuente na actualidade)?

• Os episodios teñen unha sucesión cronolóxica (consecución → consecuencia) ou hai saltos no tempo, rupturas temporais e mesmo temporalidade de niveis de ficción diferentes (frecuente no teatro contemporáneo)?

A acción en Lorenzaccio é múltiple, complexa e, ademais, ordenada en torno a varios personaxes:

• Acción principal: ten lugar en torno ao personaxe principal, Lorenzaccio, e a súa vinganza que o levará ao asasinato do tirano, Alexandre.

• 2ª acción: ocupa 15 das 38 escenas, polo que ten unha grande importancia, e xira arredor de Filipe (prudente, indeciso e desinteresado) e Pedro (ambicioso, decidido, violento) Strozzi (pai e fillo). A exposición da liña de acción é dinámica, moi teatral, xa que se inicia co insulto a un dos membros da familia por parte de Salviati.

• 3ª acción: ocupa 6 escenas e xira en torno á Marquesa de Cibo, que intenta transformar ao tirano (o duque) mediante o seu amor, pero non o consegue.

• 4ª acción: ocupa 9 escenas e xira en torno aos habitantes de Florencia, a intriga colectiva que plasma a impotencia de actuación desde a escena 2ª do acto 1º (descontento) até a escena 5ª do acto 5º (conversas intranscendentes). O pobo está movido por ideais, pero non é quen de levar a cabo accións para cambiar o poder.

Así, a acción en Lorenzaccio resúmese en dous puntos:

• Hai unha multiplicidade de accións que se cruzan, sendo isto novidoso.

• O desenvolvemento destas accións é lineal, trazo que non supón ningunha innovación. A acción desenvólvese en 10 días, polo que rompe a regra das tres unidades. A crítica achácalle á obra a falta de precisión cronolóxica.

• Espazo

• Florencia: 32 escenas e multiplicidade de espazos (rómpese coa unidade espacial). Florencia reflicte o gusto dos románticos polo italiano, o seu refinamento artístico e o seu exotismo.

• 2 escenas nun campo.

• Venecia: 2 escenas.

• Montolivet: 1 escena.

• 1 escena nun albergue.

En total, a representación desta peza supón 20 decorados (11 exteriores e 9 interiores). No século XIX hai un gusto polo espectacular, razón pola que se desenvolve moito a maquinaria teatral.

• Presenza da sociedade e da Historia

• Alusións directas do autor: Florencia é unha metáfora que reflicte os problemas do momento en Francia, o autor fai numerosas alusións a eles. Exemplo: tralo asasinato de Alexandre hai unha sucesión que en realidade reflicte a impotencia dos republicanos franceses en 1830 xa que as súas divisións non poden impedir que Louis - Philippe (1830 - 1848) suceda a Charles X.

• Crítica á monarquía: sistema político que considera corrupto e que agudiza as disparidades económicas. Defende un ideal republicano (“liberdade, igualdade e fraternidade”), mais tamén é consciente das loitas internas dos republicanos. Reflíctese unha despreocupación por parte do poder cara o pobo e as contradicións entre aspiracións e realidade.

• Crítica á relixión: reflicte a tendencia anticatólica existente na Francia da época. É unha crítica moi dura que se materializa, por exemplo, no Cardeal Cibo (hipócrita, sen sentido moral, capaz de usar as confesións para chantaxear - escena 3ª, acto 2º-). Valori é o único sacerdote honrado. Preséntase unha dexeneración da moral católica, unha visión pesimista.

Polo que a visión que Musset dá da sociedade e da Historia resúmese nos seguintes trazos (de influencia barroca):

• Visión pesimista.

• Mundo en constante mutación e metamorfose (azar, cambio de valores).

• Importancia dos soños. Exemplos: Macio esperta dun pesadelo; Marie, a nai de Lorenzaccio, soña co seu fillo antes de que sexa corrupto.

• Omnipresencia da máscara: todos disimulan as súas intencións e o seu carácter.

• Oposición individuo e arelas vs. normas sociais. Isto é o tema fundamental da traxedia. Segundo Hegel (Estética) na traxedia un personaxe, levado pola súa razón e a súa ética, rompe as normas e mesmo comete crimes. Dinos ademais que na Historia hai movementos opostos cuxa confrontación leva ao cambio, porén no caso romántico non hai unha superación, co cambio o novo poder sigue a ser corrupto.

• Estilo

O estilo, igual có romántico en xeral, caracterízase pola variedade e o rexeitamento do estilo clásico:

• Variedade de tons: intervencións rápidas exclamativas ou interrogativas, propias da lingua falada, ao carón de intervencións máis longas e estruturadas que tratan, por exemplo, temas filosóficos (tradición clásica).

• Variedade de rexistros: temas e frases de traxedia, de melodrama (en auxe na época) ou de comedia; momentos de intimidade e momentos colectivos; desenvolvementos líricos ao carón de desenvolvementos vulgares e mesmo crus (imaxe do can, páx. 98).

• Importancia dada ás metáforas e imaxes: é frecuente o diálogo poético, con figuras retóricas, no que o emisor se dirixe ao público, non ao seu interlocutor. En certas partes amósase un gusto polo estilo de finais do século XVIII (Ilustración): sutil, espiritual, racional e moitas veces irónico.

En resumo, hai unha mestura de rexistros para expresar os sentimentos do individuo romántico.

• Fontes

• Feito real acontecido en 1577: conspiración dun Medici para derrocar ao seu curmán, recollico na Storia Fiorentina de Varchi. Esta anécdota é recollida por Gerges Sanz (amante de Musset) nunha das súas obras, que inflúe en Musset.

• Shakespeare.

• Schiller (triloxía)

• Temas

• Le mal du siècle: angustia existencial por mor da aspiración ao absoluto (xustiza e bondade) enfrontada á realidade mediocre e decepcionante.

• Correspóndese coas características do drama romántico francés descritas por Víctor Hugo no prefacio de Cromwell (1827):

• Novidoso en termos e formas:

• Debate alma vs. corpo, xa que a súa última finalidade é metafísica (o individuo fronte ao destino).

• Mestura de contrarios: elevado/baixo, cómico/tráxico (ananos de Rubens ao carón do monarca), sublime/horríbel (o 2º dálle máis valor ao 1º).

• Presenza do grotesco como verdadeiro elemento fundamental da poética (sátiros, harpías, parcas). A súa importancia reside en que cuestiona o idealismo. Para o que os románticos consideran “espírito moderno” o horríbel está en tódolos sitios.

• División esquemática dos personaxes:

• Sublimes: ideais, puros. Inflúen neste caso personaxes de Shakespeare coma Xulieta.

• Ridículos, deformes, horríbeis.

• Outros que están entre os dous anteriores, pero que nunca son personaxes da vida cotiá.

• Importancia dos temas históricos que reflicten transformacións da sociedade (tamén os movementos de masas, non só os aristocráticos).

• Abandono da división tradicional de xéneros imperante até 1827 (traxedia vs. comedia), agora mestúrase o grotesco e o sublime. O lirismo é a fonte fundamental do drama romántico.

• Liberdade da arte, sen regras nin normas.

• Crítica á regra das tres unidades:

• Unidade de tempo: accións de máis de 24h, mesmo accións simultáneas (moi importante para a historia do teatro).

• Unidade de espazo: amosar diferentes espazos para amosar tamén os diferentes niveis sociais. Ademais hai un gusto polas imaxes visuais.

• Unidade de acción: é máis limitada, Víctor Hugo recomenda unha certa unidade que se manterá.

O drama romántico supón unha abertura con respecto aos modelos neoclásicos aínda que, malia proclamar a liberdade da arte, dita unha serie de normas. O seu período de apoxeo dátase:

• Entre 1827, cando Víctor Hugo describe as súas características no prefacio de Cromwell e 1843, coa obra Les brugraves do mesmo autor.

• Segundo outros críticos o período sería máis amplo: 1820 - 1848.

Amais das citadas de Víctor Hugo e Lorenzaccio, outras obras representativas do drama romántico francés son: La marguise diancre (1831) de Alfred de Vigny ou La tour de Nesle (1832) de Alexandre Dumas.

• Contexto literario

A finais do XVIII e comezos do XIX triunfaban en Francia os seguintes xéneros:

• Drama burgués: é o antecedente directo do drama romántico e supón unha ruptura radical coa traxedia clásica (personaxes aristocráticos, temática do destino e da morte) desde mediados do século XVIII:

• Abandona os personaxes de orixe aristocrática coa finalidade de mostrar individuos de diferentes clases sociais (preferentemente de clase media) cunha situación socio - laboral precisa.

• Reflicte problemas cotiáns coma o matrimonio, o diñeiro, as relacións sociais, a orde social...

• É, quizais, sentimental en exceso.

• Diderot (filósofo e director da Enciclopedia) é un dos creadores de drama burgués.

• Traxedia: é o xénero dominante a comezos do século XIX:

• O seu estilo non é moi interesante.

• Toma as súas fábulas de episodios da Antigüidade.

• É o xénero máis prestixioso (consagración dos autores) pero xa non ten éxito entre o público (esgótase desde 1830).

• No século XIX lévanse a cabo algunhas renovacións con respecto á traxedia clásica:

• Alusións á política contemporánea.

• Introdución de feitos cotiáns.

• Un exemplo de traxedia é Fredegonte et Brunehaut (1821) de N. Lemercier, que conta a historia de dúas raíñas do século VI que reinaban no norte de Francia e os conflitos entre elas.

• Teatro histórico: en xeral trata episodios da Historia Francesa recente e caracterízase por unha implicación política con respecto aos acontecementos históricos.

• Melodrama: xorde a finais do século XVIII e é, en principio, teatro con música. Porén, a música perderá peso a prol das palabras a comezos do XIX. Os seus trazos principais son:

• Sempre presenta a mesma estrutura: unha familia que sofre una desgraza pola chegada dun personaxe negativo e, tras moitas peripecias, o ben consigue triunfar.

• Personaxes maniqueos: o traidor (hipócrita, interesado, malévolo), o heroe (desinteresado, sincero, desenmascara ao traidor), o parvo (torpe, é un personaxe popular cómico), os namorados (sinceros e algo sinxelos) e o pai ou a nai mantratad@ polo traidor.

• Busca provocar emocións fortes.

• Ten unha finalidade didáctica, criticando todo o que se afaste da orde establecida.

• Temática: triunfo da virtude sobre a hipocrisía e mecanismos teatrais coma o recoñecemento.

• O mestre do melodrama francés é Gilbert de Pixerecourt coa súa obra Coelina (1800), que foi representada arredor de 5.000 veces.

• A finais da década dos 20 e comezos dos 30 do século XIX o melodrama sofre algunhas mutacións:

• Introdución de elementos políticos.

• Accións máis complexas.

• Abandono total ou parcial da finalidade didáctica.

***

Debemos ter en conta a grande importancia do teatro, pois até a aparición do cinema é o medio máis importante para a difusión de ideas, en especial políticas. Ademais, era o xénero que máis prestixio e ganancias económicas lles daba aos autores.

Por outra banda, entre 1840 e 1890 o teatro non terá unha grande calidade literaria, haberá intentos realistas e naturalistas fracasados até 1887. É, ademais, un teatro que practicamente só se representan en París.




Di Lamartine “je m'exprime moi-même pour moi-même” (“exprésome a min mesmo para min mesmo”).

Narra as aventuras de Julien Sorel, rapaz de clase social humilde que se propón ascender. Consigue o seu propósito coa hipocrisía pero un acto de paixón (intenta matar a unha amante que lle fora infiel) fai que acabe executado.

Conta a historia dun criado que é amante da raíña, quen o ascende a primeiro ministro, mais a súa vida estará dominada pola fatalidade.

Este é o caso de Berenice de Racine, traxedia na que o tempo é simultáneo á representación. Conta a historia de Berenice, princesa oriental, e Titus, que vai ser nomeado emperador e ten que separarse de Berenice. Aparece tamén Antiochus, antigo pretendente de Berenice. Ao final dos 5 actos os protagonistas téñense que separar.

É o caso de Antígona, que seguindo a súa ética enterra aos seus irmáns malia a prohibición do seu tío, quen a terá que castigar por incumprir as normas.

Símbolo do grotesco para os románticos.

1. O Romanticismo; A. Musset

9

Literatura da Segunda/Terceira Lingua I: Francesa

2006/2007

USC