TEMA 1: CONCEPTUALIZACIÓN DA P. EVOLUTIVA

1. CONCEPTO

A P. Evolutiva estudia os cambios do comportamento ó longo do tempo; estudia os cambios normativos (q lle suceden a todos, universais) e os cuasinormativos (q lles pasa a algún colectivo). Os ideosincráticos son os q lle pasa a unha persoa.

Ocúpase dos procesos de cambio psicolóxico, intra e interindividuais. Proponse 3 obxectivos:

1. descubri-los cambios

2. explica-los cambios (construcción de hipótese e interpretacións)

3. predeci-los cambios (para poder intervir neles e melloralos)

2. FACTORES DO DESENVOLVEMENTO

- Biolóxicos: - maduración

- factores xenéticos individuais

- cultura

- Ambientais: - momento hco

- subgrupos sociais

- características individuais

3. TEMAS DE DEBATE NA P.E

1. Herencia - Media

a) O papel de maduración dos seres humáns. Jacob diferenciaba 2 partes do código xenético:

- aberta: posibilidade de adkirir ou desenrolar unha conducta, potenciada polo ambiente.

- cerrada: características iguais da especie humana.

b) A heredabilidade dos rasgos psicolóxicos individuais: “xenética da conducta” : corrente tcas q determina ata que pto os nosos rasgos psicolóxicos teñen rasgos xenéticos.

3 tipos de estudio: - de familia: estudia a semellanza de rasgos nunha familia

- de adoptados: compáranse nenos adoptados e os ambientes

- de xemelgos: q viven en distintas familias. Vese a influencia do ambiente.

Problemas dos estudios:

Non se pode determinar con seguridade as características nos ambientes. Sandra Scair propuso unha tª para intentar resolve-lo problema. Amosa 3 tipos de efectos do xenotipo sb o ambiente:

- relación pasiva: os pais transmiten características polos xenes.

- “ evocativa ou reactiva: o noso xenotipo vai provocarnos diferentes respostas.

- “ activa e de selección de contextos: según o xenotipo elixiremos diferentes ambientes, actividades.

2. Continuidade - Descontinuidade

a) Polémica de si hai estadios de continuidade ou non: o cambio pode ser progresivo ou repentino.

b) Polémica reversible - irreversible no desenrolo: os problemas na infancia repercuten na idade adulta, e pode ser irreversible ou pode recuperarse.

Dp de varios estudios, como o de Kogan cos nenos guatemaltecos ou o de Denis nos orfanatos, pódese dicir q a mellora das condicións de vida ten efectos positivos no desenrolo.

Schaffer tm realizou varios estudios e conclueu q dos 3 factores (separar da nai, vivir nun fogar non estimulante, ou o baixo estatus económico) por si sós non teñen consecuencias negativas nin poden predeci-lo desenrolo posterior.

Pero cando nun neno coinciden os 3 factores e de forma prolongada, entón hai probabilidade de q teña consecuencias negativas no seu desenrolo.

Concepto de período crítico: surxe da embrioloxía experimental. Fálase dun periodo crítico na linguaxe, e q si non se aprende nunha determinada idade, xa non se aprende nunca +.

TEMA 2: PERSPECTIVA HCA DA P. EVOLUTIVA

1. ORIXE DA P. DO DESENVOLVEMENTO

Tipos de estudios:

Motivacións dos estudios:

a) Pedagóxicos: preocupación pola educación dos nenos (Rousseau, Soc. Pedagóxica de Berlín)

b) Médicos: interés polo corpo humano e o coidado da saúde (Hercard)

c) Preocupacións fcas e científicas: buscan no estudio do neno respostas de tipo fco sb o orixe do coñecemento e emocións (Tiedeman, Taire, Darwin)

A) Observacións biográficas sb suxeitos normais

1º) Dietrich Tiedeman realizoulle un estudio ó seu fillo. Intentaba demostra-lo papel q tiña a experiencia na aparición dos procesos mentais.

2º) Realizouno Hipolita Taire á súa filla observando o nivel de desenrolo na adquisición da linguaxe defendendo as súas ideas innatas.

3º) Darwin tm llo fai ó seu fillo. Quere demostrar que as cualidades q aparecerían antes de aprendelas eran innatas, e as tardías eran adquiridas.

B) Observacións sb suxeitos excepcionais

- Chedelsen: artículo cun neno q tras ser operado de cataratas, ía descubrindo a forma e tamaño dos obxectos. Isto supón un debate entre o innato e o descuberto na aparición visual.

- Itard fixo un estudio cun neno q atopou no monte (Victor de Aveyron). Estaba convencido de que educandoo podería ser normal. Os seus métodos repercutiron na educación especial.

C) Emprego de cuestionarios. Estudios estadísticos

Destaca a Soc. Pedagóxica de Berlín, interesada na instrucción dos nenos. Según esta, había q saber o que sabían os nenos e elaboraron un cuestionario. Dp de aplicalo, concluiron q os nenos tiñan unha escasa comprensión das preguntas.

2. A FUNDACIÓN DA P. EVOLUTIVA (1882-1913)

Os fundadores:

- Preyer: A alma do neno: 1º manual da P. Ev, destaca o seu método de diario no q establece criterios + sistemáticos.

- Baldwin: 1ª tª xenética sb o desenvolvemento infantil. Estudia o orixe do desenrolo da linguaxe, memoria, etc.

- Hall: mellora o método de cuestionario. Mellorou algúns aspectos do cuestionario de Berlín.

- Binet: elaborou o 1º test de intelixencia: “escala métrica de intelixencia Binet-Simon”. Comparaba a idade cronolóxica ca idade mental.

3. A CONSOLIDACIÓN DA P. EVOLUTIVA

a) A P. Ev en EE.UU:

Creanse moitos institutos de investigación do desenrolo, e resaltan 3 logros:

- Estudios lonxitudinais: seguían ós suxeitos ó longo de toda a vida.

- Probas q melloran o rendemento: - proba sb o desenrolo (Besell e Amatruda)

- “ “ “ psicomotriz (Shirley)

- Dan moita información sb o desenrolo infantil.

Unha características destes estudios é q eran descriptivos e normativos, ían descubrindo as conductas dos nenos en certas idades.

b) A P. Ev en Europa:

Non se dou financiación privada. Surxen 4 autores: Werner, Wallow, Piaget, e Vygotsky.

4. A EXPANSIÓN DA P. EVOLUTIVA

Cambios:

A) Acercamento entre a P. Ev e a P. xeral: destaca Bandura q elabora unha tª infantil q nos permiteu coñecer + dos bebés mediante técnicas experimentais (adecuación e preferencia)

B) Modificación no Psicoanálise a nivel metodolóxico: Freud elaborou unha tª sb o desenrolo dos adultos.

Ana Freud e Melaine Klein empregan os xogos e o debuxo para estudia-lo desenrolo infantil. Spitz usou a observación. E Bowlby empezou a usar conceptos da etoloxía.

C) Redescubremento da obra de Piaget e Vygotsky en EE.UU: Flawell: A P. Ev de Piaget; e Bruner difunde a de Vygotsky: Pensamento e Linguaxe. Os procesos psicolóxicos superiores

D) Aparición do procesamento da info: estudia como o noso cerebro procesa info.

- da “perspectiva do ciclo vital”: refírese ás circunstancias hcas e culturais q se dan

E) Aparición ó longo da vida dun individuo.

- do “enfoke ecolóxico”: considera o contexto cultural como o factor fundamental

para explica-lo desenrolo.

TEMA 3: MÉTODOS DE INVESTIGACIÓN

1. DESEÑOS TEMPORAIS

1.1 Deseños simples:

a) Lonxitudinal: estúdianse ós suxeitos ó longo do tempo analizando como evolucionan.

Ventaxa: analiza os cambios intraindividuais.

Inconvínte: a mortalidade; o prezo elevado; sempre as mesmas probas ás mesmas persoas; e non se poden medi-los cambios sociolingüísticos.

b) Transversal: estúdianse ó mesmo tempo suxeitos de diferentes idades para analiza-las diferencias ligadas á idade.

Ventaxa: rápidos e económicos

Inconvínte: non estudia os cambios intraindividuais

c) Deseños de intervalo temporal: tomamos unha idade de referencia e esperamos q suxeitos nacidos en diferentes momentos vaian cumplindo esa idade para analizar o q queremos.

1.2 Deseños secuenciais:

Elaborados dende a perspectiva do ciclo vital. Obxectivo: diferenciar que efectos no desenrolo son debidos á idade, e cales ós factores sociohcos.

a) Secuencia lonxitudinal: 2 ou + estudios lonxitudinais efectuados en suxeitos de diferentes xeracións.

b) Secuencia transversal: 2 ou + transversais feitos en diferentes anos, pero recollendo datos das mesmas mostras de idade.

1.3 Deseños mixtos

Combinación de lonxitudinais e transversais. Lévanse a cabo unha serie de estudios lonxitudinais breves con suxeitos de diferentes idades. Así reducimos o tempo dun lonxitudinal.

2. MÉTODOS

2.1 Método observacional

Ten moita importancia xa que permite estudia-los temas espontaneamente. Para que as conclusións sexan fiables a observación debe ser sistemática e o + científica posible.

Fases: - definir as conductas a observar » q se vai a observar?

- duración e nº de observacións » cando?

- técnica a utilizar » cómo?

- verificación da exactitude dos datos

Técnicas ou métodos:

a) Informes narrativos: biografías, non é fiable.

b) Rexistros continuos da conducta: rexístranse as actividades dos nenos da forma + exhaustiva, nun tempo determinado. Dp analízase e codifícanse os datos. É o medio + frecuente nos estudios sb linguaxe.

Os datos codifícanse nun sistema de categorias q han de ser excluíntes. Achámo-la fiabilidade.

c) Escalas de estimación: valórase de maneira cuantitativa un rasgo do suxeito mediante a estimación q fai o observador. Temos o control da fiabilidade.

Inconvíntes: - a subxectividade fai q haxa diferencias entre os observadores.

- dase o “erro da tendencia central” : tendencia a escoller ptos centrais.

d) Muestreo temporal: recóllese a aparición dunha conducta e a súa frecuencia nun suxeito. É moi fiable.

Estimación da fiabilidade: compáranse os datos de 2 observadores. O resultado debe ser superior ó 80% para acepta-los datos.

Indice de fiabilidade= nº de acordos x 100

nº de acordos + nº desacordos

Tm hai o coeficiente de Kappa q elimina os acordos q se den ó azar.

2.2 Método clínico

Trátase de facer entrevistas semiestructuradas onde as preguntas vanse axustando ás respostas que dá o suxeito, e onde o entrevistador ten na súa mente unha determinada hipótese e vai orientando o seu interrogatorio para verificar se a hipótese é correcta ou non.

2.3 Outro método: o microxenético

É como un estudio lonxitudinal a curto prazo e intentan descubrir como se vai xenerando unha cualidade.

O neno non sabe face-la tarea, pero de forma autónoma (seguindo as axudas dun adulto) o neno é capaz de resolve-lo problema.

Este método foi levado a cabo polos seguidores de Vygotski, entre eles Werstch.

*- TEMA 4: AS TªS DO APRENDIZAXE, A PSICOANÁLISE, E

O ENFOKE ECOLÓXICO

1. AS TEORÍAS DO APRENDIZAXE

1.1 Principios básicos

a) O conductismo parte de que todo pode ser aprendido. Tres procedementos básicos permiten este aprendizaxe: condicionamento clásico, operante, e aprendizaxe por observación.

b) Aprendemos = no laboratorio e no entorno natural.

c) O desenvolvemento é = a suma das experiencias e aprendizaxes realizados na vida. Son cambios cuantitativos, a diferencia entre un neno e un adulto é a cantidade de experiencia.

d) Fan análise E - R. Si sabemos os estímulos q provocan a resposta, podemos predecir esa resposta.

1.2 Aprendizaxe Observacional

Para Bandura a forma de aprender era observando a conducta dos outros. Así reduciríamos o proceso de aprendizaxe e evitaríamos consecuencias desfavorables para os seres humanos.

Ten varios nomes: social, observacional, vicario, ou modelado.

4 factores:

Atención: determinada polo atractivo, a complexidade, e o valor funcional da conducta que fai o modelo.

Memoria: almaceamos a información representadoa de modo simbólico ou por palabras ou imaxes.

Execución motora: transformamos en accións as representacións simbólicas q temos na memoria; e ad+ temos que te-las destrezas motoras para facelo.

Según Bandura, con estes 3 procesos xa adquirimos unha conducta por imitación. Pero para levala a cabo debe haber Motivación pola nosa parte.

Ad+ o reforzo sérvenos para explicar pq se executa unha conducta previamente adquirida.

3 tipos de reforzo: - directos/externos: premio q se recibe ó realiza-la conducta

- vicario: é reforzada a conducta do modelo

- autoproductivo: as recompensas son internas (xeradas por nos mesmos):

Autorregulación

Bandura concibe tm o desenvolvemento como unha acumulación de aprendizaxe pero recoñece q o individuo non é pasivo, procesa información; e ad+ a súa conducta é propositiva e intencional, está guiada por metas q se dirixen a accións.

2. PSICOANÁLISE

2.1 A tª de Freud

Descubreu q os síntomas neuróticos están sempre relacionados con conflictos de orixe sexual. E a orixe hai q buscala nos nosos primeiros anos de infancia.

A) Concepto de Desenvolvemento

Aspecto enerxético: Freud considera q todos estamos motivados cara o placer, o líbido. O líbido é unha enerxia de natureza psicolóxica q non se pode destruir, só satisfacer de forma directa ou indirecta.

A pulsión é a forma de expresión desta enerxía. As pulsións dominan ó individuo e constitúen o motor do psiquismo. Freud distingue entre pulsión sexual (q busca o pracer sexual) e pulsión de conservación (refírese ás necesidades fisiolóxicas).

Aspecto estructural: Freud describe os fenómenos psíquicos:

- O ELO (q se corresponde co inconsciente): ríxese polo principio de pracer. Nel están os instintos herdados e todo o q vamos reprimindo ó longo do desenrolo. Ó principio todo é elo.

- O EU (o consciente): ríxese polo principio da realidade. Aparece de forma gradual, a raiz dos límites q impón a realidade ós desexos do elo. Desenrólase a partir dos seis meses. É o aspecto racional da nosa personalidade q comeza coas experiencias frustantes do destete e o control de esfínteres. A partir do eu operan os mecanismos de defensa e censura.

- O SUPEREU: ríxese polo principio do deber. Empezase e interpretar as normas impostas pola sociedade. Desenrólase ós 5 anos. Non é innato, apréndese (conciencia moral). O seu papel será reprimi-los desexos primarios do elo. Busca a perfección do suxeito.

Aspecto dinámico: o desenrolo do ser humán é dinámico e caracterízase por:

- Conflicto Psíquico: o conflicto entre as pulsións. Moitas veces son de tipo sexual e buscan a satisfacción, pero a realidade imponlle os límites. Esta enerxía pode ser descargada ou reprimida.

- Represión: mecanismo de defensa q opera a través do eu. Relega ó inconsciente os contidos inaceptados (sexuais, agresivos, etc) e hai q estar censurandoos continuamente.

Pode ser unha represión: - adecuada (sublimación: descárgase a enerxía hacia cousas

aceptadas)

- inadecuada (patolóxica)

B) Fases da Evolución Psicosocial

A enerxía libidinal vaise desprazando dun lugar a outro, e isto determina o noso desenrolo psicosocial. Freud describe 5 fases cunha organización específica:

ORAL: lactancia, zona eróxena: boca. O pracer está na succión do peito materno. O conflicto típico denomínase satisfación-frustación.

ANAL: zona eróxena: o ano e aparato urinario. Satisfácese ca defecación e micción. Conflicto autoridade-rebeldía (seguir defecando).

FÁLICA: zona eróxena: xenitais. Complexo de Edipo (ou Electra): o obxecto de desexo é o proxenitor do sexo oposto. Para resolve-lo conflicto, hai q apartar os desexos incentuosos ó inconsciente, entón o eu fortalécese e pon en xogo mecanismos de defensa.

LATENCIA: a líbido está en calma e as relacións paternofiliais están desexualizadas.

XENITAL: o obxecto está fora do ámbito familiar. Líbido nos órganos xenitais.

Os suxeitos poden quedar fixados nunha etapa ou volver a etapas pasadas dependendo de cómo se pasen os conflictos. A fixación consiste en quedarse estancado nunha etapa q debería estar superada; nunca é total. Exemplos de fixación:

- oral: fumar ou come-las uñas

- anal: conducta de limpeza excesiva

- fálica: frixidez ou impotencia

3. Tª ETOLÓXICA DO DESENROLO

3.1 A adopción dun enfoke evolucionista

Etoloxía: ciencia q estudia o comportamento animal no seu entorno natural, centrándose naquelas conductas con valor adaptativo para a especie. Fundada nos anos 30 por Loren e Timberger. Os etólogos tratan de responder a 4 preguntas:

1) q provoca a conducta?

2) cómo cambia? Os psicólogos evolutivos só consideran estas 2

3) cómo evoluciona filoxeneticamente?

4) cales son as consecuencias?

3.2 Conceptos básicos da etoloxía

Os etólogos estudian as conductas innatas de cada especie. Para considerar que unha conducta é innata ten q ter unha características:

- universal para esa especie

- está presente sen experiencia previa

- é estereotipada na súa forma

- resultan minimamente influidas polo entorno

Nos seres humanos, os reflexos (parpadeo) cumplen estas características, e outros reflexos voluntarios como a succión.

Outras conductas innatas + complexas son os “patróns fixos de conducta”. Estes foron os q interesaron ós etólogos. Son secuencias de accións motoras programadas e coordinadas xeneticamente q teñen un valor funcional para a supervivencia. Son activados por determinados estímulos do exterior (estímulos sinal, estímulos desencadeantes, ou mecanismos de desencadeamento innatos).

Lorenz realizou estudios sb a impronta ou troquelado (hai un período crítico para q se produza a impronta nas aves).

Algúns psicólogos aplicaron este enfoke para explica-los comportamentos humanos como a conducta agresiva, o xogo, a conducta sexual, ou a comunicación non verbal.

Estes estudios puxeron de manifesto q algún destes comportamentos teñen valor adaptativo.

Tª de BOWLBY sb o DESENROLO DO VÍNCULO DE APEGO

BEBÉ ADULTO

Conductas innatas: chorar Conducta innatas: movemento

gritar voz

mirar características rostro

sorrir

Estímulos sinal q desencadean Estímulos sinal q desencadean

comportamentos nos adultos comportamentos nos bebes

Comportamento bebé: Proximidade Comportamento adulto:

- atención ó adulto (interacción) - prestar atención ó bebé

- miralo adulto-bebé - aproximarse a él

- sorrínlle - falarlle

Filoxenicamente, valor funcional

para a supervivencia da especie

Período crítico: 1º ano de vida (6-8 meses)

Bowlby foi un dos 1ºs en aplica-lo enfoke ecolóxico á P. Ev.

Os etólogos destacaron q a vinculación afectiva cos conxéneres tiña un claro valor adaptativo, e era unha necesidade primaria.

TEMA 5: A Tª DE PIAGET E O PROCESAMENTO DA INFO

1. EXPLICACIÓN FORMAL DA CONSTRUCCIÓN DO COÑECEMENTO

Estadios do Desenvolvemento Cognitivo. Piaget

1. Estadio Sensoriomotor (0-2)

Iníciase co exercicio dos reflexos (presión, succión). Características: intelixencia práctica, ligada a acción e as realizacións sensoriomotrices. Logros: intencionalidade, a permanencia do obxecto.

2. Estadio preoperacional (2-7)

Os nenos empezan a usar símbolos para representa-lo mundo. Características: centración, irreversibilidade, e egocentrismo.

3. Estadio preoperacional concreto (7-11)

Supera o egocentrismo. A intelixencia pasa a ser operacional: son capaces de realizar operacións (de carácter irreversible); pero só se manexan información concreta.

Adquiren as nocións de conservación, de clase, o concepto de nº.

4. Estadio operacional formal (11- )

Pensamento científico (hipotético - deductivo): pensamento formal a partir de hipóteses formuladas verbalmente. Pode razoar sb o real e o posible. É capaz de realiza-la combinatoria lóxica q ll permite facer un análise das posibilidades de resolver un problema.

Os Factores Explicativos do Desenrolo. Piaget

1. Maduración do SN: necesario para a aparición de certas conductas, pero debe acompañarse da experiencia e do exercicio funcional.

2. Experiencia física cos obxetos: - experiencia física: abstracción simple de información

- “ loxico-matemática: abstracción reflexiva

3. Experiencia social: interaccións e transmisións sociais. Necesaria pero non suficiente. Ten q haber unha asimilación activa da información no neno, o cal esixe esquemas.

4. Equilibración: mecanismo q permite a adaptación. Calquera alteración no medio xenera desequilibrio. Ha de ser cte toda a vida.

Equilibrio --» Desequilibrio --» Reequilibrio

Adaptación/Equilibrio: asimilación e acomodación

Equilibrio maiorante: o organismo tende a introducir modificacións nos seus esquemas e estructuras q ll aseguren un equilibrio maior e mellor.

A EXPLICACIÓN FUNCIONAL DA CONSTRUCCIÓN DO COÑECEMENTO

• Adaptación: meta do desenrolo. Responde ós problemas q vai atopando o individuo. ¿Cómo se produce? a)asimilación: comprende-las experiencias novas en torno ó coñecemento existente. Asimilación deformante: cando a complexidade fai exceder o noso coñecemento, deformamos a realidade para poder asimilala. b)acomodación: modifica-los esquemas que temos ou crear uns novos para poder asimilar.

• Invariantes funcionais: todo o desenvolvemento cognitivo ten lugar a través da asimilación e acomodación.

• Esquemas: - de acción: accións físicas; as actividades recaen directamente nos obxetos

(golpear)

- representativos: accións mentais; representación simbólica do obxeto

• Estructura cognoscitiva: o nº, complexidade, e organización dos esquemas define a intelixencia do neno e reflexa o coñecemento q guía as súas interaccións co medio.

• Constructivismo: o suxeito transforma o obxeto de coñecemento para asimilalo ós esquemas que ten.

A tª piagetiana é constructivista pq o coñecemento procede da acción do suxeito e da capacidade de ir construíndo esquemas e estructuras cada vez + complexas.

TEMA 6: A Tª SOCIOCULTURAL DE VYGOTSKY, O ENFOQUE ECOLÓXICO, E A PERPECTIVA DO CICLO VITAL

1. A Tª SOCIOCULTURAL de VYGOTSKY

1.1 Concepción do desenvolvemento: a liña natural e a liña cultural do desenvolvemento

Desenvolvemento humano: síntese producida pola confluencia de 2 procesos:

1) O proceso biolóxico da evolución das especies animais ata a aparición do homo sapiens.

2) O proceso do desenvolvemento hco: esta liña da lugar ás funcións psíquicas superiores, as cales experimentan cambios profundos. Está caracterizada pola capacidade de construir e usar instrumentos ou ferramentas, materiais, e psicolóxicas ou simbólicas (os signos).

Os instrumentos psicolóxicos están dirixidos a controla-la propia ou allea.

Todos son productos artificiais e polo tanto sociais. Toda actividade humana é unha actividade instrumental.

1.2 Características das funcións superiores: a Lei Xeral do Desenvolvemento

A característica esencial das funcións superiores é o seu carácter mediado por signos.

Os signos fan que o suxeito poida regula-la súa propia conducta de forma activa e consciente en función do sgdo que el mesmo lle atribúe ós signos. Son “estímulos artificiais autoxenerados”.

A 2ª propiedade esencial dos signos e das funcións psíquicas superiores é a súa orixe social nun dobre sentido:

a) Os signos son producto da propia hªsocial da humanidade en xeral, e de cada grupo social en particular (por ex: a linguaxe).

b) En canto á súa adquisición só é posible dado o seu carácter arbitrario e convencional, en situaccións de interacción social.

Lei Xeral do Desenvolvemento ou Lei da Dobre Formación das Funcións Psicolóxicas Superiores

“Toda función psicolóxica superior surxe 2 veces no desenvolvemento do neno: 1º a un nivel interpsicolóxico na interacción entre persoas, é dicir, a nivel social; e 2º a nivel individual ou intrapsicolóxico, no interior do individuo”.

Así, 2 novos conceptos son clave no plantexamento de Vygotski:

- Concepto de Internalización: recontrucción interna dunha actividade externa. Caracteriza a relación entre os planos inter e intrapsicolóxicos debuxados na lei da dobre formación. É un proceso constructivo interno para o suxeito. Un exemplo é o xesto de sinalar, o neno sinala e a nai interpreta o xesto.

O pensamento do neno comeza sendo social para ir individualizándose progresivamente.

Para Piaget é ó contrario.

- A Zona do Desenvolvemento Próximo (ZDP): “distancia entre o nivel real de desenvolvemento, determinado pola capacidade de resolver independentemente un problema; e o nivel de desenvolvemento potencial, determinado a través da resolución dun problema baixo a guía dun adulto ou en colaboración doutro compañeiro + capaz”.

Así pois prodúcese o proceso de instrucción e aprendizaxe no neno.

Isto é secundario para Piaget.

Factores explicativos do desenvolvemento:

- maduración: das posibilidades e potenciais

- exercicio e experiencia cos obxetos: mediado pola interacción coas persoas

- interacción e transmisións sociais: motor do desenvolvemento

2. O ENFOQUE ECOLÓXICO: A Tª DE BRONFENBRENNER

Según B. , o ambiente ecolóxico é unha disposición seriada de estructuras relacionadas entre sí. Estas estructuras denomínanse:

1. O Microsistema: refírese ás actividades, roles, e relacións interpersoais que experimenta a persoa nun entorno determinado, con características físicas, materiais, e sociais particulares. É o + próximo ó neno, akeles contextos onde se producen interaccións persoais cara a cara.

O microsistema está composto por interaccións ou relacións entre o suxeito e as situaccións inmediatas, no seu dobre aspecto físico e humano. Ad+ ó longo do ciclo vital, o individuo vai accedendo a diferentes microsistemas.

2. O Mesosistema: refírese ó sistema de relacións que se establecen entre os microsistemas. O suxeito vai trasladándose dun sistema a outro, e isto vai dando sentido e coherencia a súa experiencia individual.

3. O Exosistema: encontros sociais q poden influir no neno, pero nos que o neno non participa directamente. Ex: o goberno local, o lugar de traballo dos pais.

4. O Microsistema: cultura e subcultura na q vive a persoa: conxunto de valores, ideoloxías, leis, e costumes da cultura.

Ad+ disto, B. tm considera a percepción particular q o individuo ten do seu entorno.

Concepción do Desenvolvemento e Transicións Ecolóxicas

As transicións ecolóxicas teñen lugar sempre q no curso vital, unha persoa experimenta un cambio de rol. O desenvolvemento pode concibirse como un proceso de transicións.

Según B., o desenvolvemento é a progresiva acomodación mutua entre un ser humano cambiante e o seu entorno tm cambiante q a influencia a diferentes niveis.

3. A PERSPECTIVA DO CICLO VITAL

3.1 Antecedentes Hcos

Os cambios conductuais prodúcense en calquera momento do ciclo vital, sin ser privativos nin específicos dunha determinada etapa do proceso evolutivo.

Anos 60, sucesos:

a) cambios demográficos

b) emerxencia do campo da xerontoloxía como área especializada

c) datos dos estudios lonxitudinais q mostraron os efectos da xeración

3.2 Concepción do desenvolvemento

Características:

a) É un proceso q dura toda a vida (desenvolvemento ontoxénico)

b) O ser humano ten unha gran plasticidade para aprender e adaptarse

c) O desenvolvemento non é independiente das circunstancias hcas e contextos socioculturais

d) A multidireccionalidade e a multidimensionalidade

3.3 Factores q determinan o cambio evolutivo

Os tcos d ciclo vital tm defenden un desenvolvemento de carácter multicausal. Según isto, 3 factores inflúen no desenvolvemento:

1. As influencias normativas relacionadas coa idade: determinantes biolóxicos e ambientais q mostran unha alta correlación coa idade cronolóxica.

2. Influencias normativas relacionadas coa hª: acontecementos nun medio cultural determinado e q afectan de forma universal a un grupo social ou xeración.

3. Influencias non normativas: acontecementos accidentais ou causais

Estas influencias interactúan entre sí.

3.4 Liñas de investigación

Unha das áreas + investigadas foi o desenvolvemento cognitivodurante a madurez e o envellecemento. En concreto, os seguintes aspectos:

a) A natureza e o desenvolvemento do pensamento post-formal e a súa interrelación con outras dimensións como o coñecemento.

b) O procesamento da información e as variables ambientais, afectivas, e emocionais.

c) O problema do decrecemento ou non decrecemento das capacidades cognitivas.

d) Os efectos do adestramento.

e) O papel dos factores xeracionais.

Estes estudios favorecen que se distinga entre 4 tipos de idade a hora de valora-lo período de vellez: - idade cronolóxica

- “ biolóxica (estado de saúde)

- “ psicolóxica (funcionamento psicolóxico e adaptación)

- “ social (roles, actividades, e hábitos sociais)

3.5 Valoración da perspectiva do ciclo vital

Contribuiu a darnos unha idea + complexa e articulada dos cambios da madurez e da vellez.

Fixo aportacións metodolóxicas como os deseños secuenciais q permiten coñece-la influencia dos cambios sociohcos.

Ad+ é complementaria ou converxente ca tª de Vygotski e co enfoque ecolóxico.

TEMA 7: DESENVOLVEMENTO PRENATAL E NACEMENTO

1. O DESENROLO ANTES DO NACEMENTO

1.1 Fecundación

Mitose: proceso polo cal o óvulo fecundado se divide en multitude de células.

2 grupos: - somáticas: responsables dos aspectos físicos (desenrolo muscular)

- xerminais: “ “ efectos hereditarios (talla, peso)

1.2 Factores xenéticos do desenrolo

Óvulo + espermatozoides = 23 cromosomas. Se hai erros prodúcense abortos espontáneos.

1.3 Fases do desenvolvemento prenatal

FASE CELULAR: fase xerminal, preembrionaria, ou período cigoto. Son as 3 primeiras semanas de embarazo. Características: - rápida división celular

- inicio de diferenciación

- implantación do cigoto na parede celular do utero. Comeza a ser

alimentado pola nai e hai menor risco.

FASE EMBRIONARIA: 3ª - 8ª semana. Multiplicidade celular e diferenciación de órganos. No 1º mes desenrólanse a cabeza e os vasos sanguíneos; en mes e medio os rasgos dos ollos, oídos, nariz, e boca; no 2º mes + diferenciación de órganos e desenrólanse mans e pes.

2 direccións: - principio cefalo-caudal: crecemento de arriba a abaixo

- principio próximo-distal: do centro hacia fora

FASE FETAL: 3º mes ó nacemento. Desenrolo muscular e transformación do cartílago en oso. Estómago, corazón, riñóns, e pulmóns terminan de formarse. De 3 a 6 meses fórmase o pelo.

Nos 6 - 9 meses -» total transformación. Expándense os pulmóns; maduran as válvulas cardiacas; e dase a actividade cerebral (sono - vixilia).

1.4 Fases que afectan ó feto

Teratoloxía: estudio científico do risco do feto. Kopp e Kaler falaron duns factores q podían ocasionar danos, clasificados en tres momentos:

- enfermidades crónicas da nai (diabetes)

Antes do embarazo - drogas

- nutrición inadecuada

- embarazos previos, numerosos, e cercanos

Durante o embarazo - desordes cromosómicos

- drogas + perxudiciais na fase

- infeccións víricas (rubeola, sarampión) embrionaria

- mala saúde

- fármacos

Durante o nacemento: o + frecuente é a anoxía: falta de osixeno no cerebro.

2. O ESTUDIO DO RECÉN NACIDO

Media peso: 3 kg; lonxitude media: 70 cm

2.1 Diagnóstico do recén

Para facer un diagnóstico, un dos métodos + coñecidos é o Test de Apgar q valora:

1. Ritmo cardiaco: + frecuentes, + positivo

2. Esforzo respiratorio: estornudos, tose: positivo

3. Tono muscular: mírase a reacción: - hipotomía: flaxelación dos músculos

- hipertonía: endurecemento do músculo

4. Coloración: amorotamento na cara. Se é en todo o corpo é grave.

5. Reaccións reflexas: canto - reflexos, - maduración psicolóxica

2.2 Funcións

- sono: 16-20 h

- alimentación: 3-4 h

- eliminación de residuos

2.3 Capacidades do recén nacido

- Capacidade de recibir información

- Sistema visual: - capacidade de enfoque reducida

- escasa converxencia binocular

- reducida agudeza visual

Non está desenrolado completamente ata os 6 meses

- Audición: perciben sons dende o útero, pero non pode dirixi-la hacia o sonido, debido ó sistema motor. Prefiren a voz humana e sonidos baixos e rítmicos.

- Gusto: dende o nacemento xa recoñecen sabores

- Olfato: olores doces e pouco intensos, relaxación facial e succión.

- Sensibilidade cutanea: sb todo na planta dos pes, palmas dos pes, e rostro.

2.4 Capacidades para transmitir información

Llanto: malestar. Tipos de llanto: por fame, enfado, dor, e cando reclama atención. Este último non se da ata as 3-4 semanas.

Sorriso: aparece pronto como unha especie de mueca. Rapidamente faino pq recoñece persoas, obxetos. Ás 3 semanas sorríen ante a voz humana, e ós 6 ante o rostro.

2.5 Capacidades para actuar

1º GRUPO: reflexos posentes, están no nacemento, e continúan

|_ patelar: golpe na rodilla

|_ palpebral

|_ estornudo

2º GRUPO: aparecen no nacemento, e desaparecen para sempre

- Babiuski (8-12 meses desaparece): rozando o pe arkéase

- Moro (ata 6 meses): maniféstase ante a inseguridade. Extende os brazos en cruz, e separa e arkea as pernas.

- Tono cervical de cuello (tónico» ata os 4 meses): ó xira-lo cuello, o brazo dese lado exténdese, e o outro flexiónase.

- Presión palmar (ata 9 meses): rozando a palma, cérrase o puño.

3º GRUPO: presentes no nacemento, dp desaparecen, e dp aprendense voluntariamente:

- Marcha (2-3 meses): suxeito polas axilas cando roza a base dos pes nunha superficie, flexiona as pernas.

- Natación (6 meses): poñemos a man no abdomen e elevámolo, entón move brazos e pernas como se nadase.

- Reptación (4 meses): co neno tumbado, empuxamos co brazo a base dos pes. O neno apoiase nos antebrazos e flexiona as pernas.

TEMA 8: DESENROLO FÍSICO E MOTOR

1. O DESENROLO FÍSICO

1.1 O control do proceso de crecemento

O control xenético é responsable do crecemento = factores internos (endóxenos)

Factores externos (exósenos) = influencia da alimentación; e tm a saúde, estilos de vida, e hixiene.

1.2 A curva do crecemento

O 50% dos individuos están no perceptil (P) 25 e 75 (10 cm de diferencia). O 50% restante divídese nun 25% por riba do P75; e 25% por debaixo de P25.

1.3 Crecemento do cerebro

O seu crecemento é progresivo, debido ó proceso de mielinización. O cortéx é o - evolucionado no recén nacido.

Proceso de telenfalización: de dentro a fora.

2. DESENROLO PSICOMOTOR

Desenrolo da capacidade de movemento. Control voluntario da movilidade do corpo.

2.1 A motricidade grosa

Coordinación de grandes grupos musculares q estarían implicados na locomoción, no equilibrio. Relacionados co movemento postular:

- control da cabeza (3-4 meses)

- sentado sen apoio

- o gateo (9-10 meses)

- camiñar (a partir de 10 meses)

2.2 Motricidade fina

Movementos + precisos: - coordinación oculo-manual ( ~ 2 meses)

- presión (comeza ós 7 meses e lógrase ós 10): 1º collen cousas

pequenas ca palma da man, e pouco e pouco van acercándose ós

bordes dos dedos.

TEMA 9: DESENROLO PSICOMOTOR NOS 1ºS ANOS PREESCOLARES: 2-6 ANOS» 1ª INFANCIA

1. O DESENROLO NEUROPSICOLÓXICO

2-6: maduración progresiva do SN, e desenrolo moi rápido da musculatura; + dominio e control do corpo.

1.1 Progresos Madurativos Cerebrais

Modificación do SN: - arbolización das dendritas: crecen moito as prolongacións das neuronas

- proceso de mielinización das neuronas: permite que o neno desenrole

actividades sensoriais e motrices + rapidamente.

- complétase o telencéfalo

- + maduración do lóbulo frontal

A atención vaise facendo + consciente e sostida, polo tanto + voluntaria e selectiva.

As modificacións fan que haxa + autocontrol, e este depende das leis e principios da maduración nerviosa: encéfalo-caudal e próximo-distal.

1.2 Desenrolo do Autocontrol Corporal // Avances na Motricidade Fina e Dinámica(=grosa)

Motricidade Grosa: - + control do movemento do corpo

- forma de andar + armónica e segura

- sube e baixa escaleiras

- 3-4 anos andan en triciclo, e aminoran ou aceleran

Motricidade Fina: - desenroscar unha tapa e enroscala + tarde

- facer lazos, recortar con tixeiras

- trazado de letras rudimentarias

- debuxos xeométricos sencillos(~ 4 anos)

Empeza a escribir ós 5-6 anos.

1.3 Establecemento da Dominancia Lateral

Preferencias laterais: - Lat. Homoxenea: diestra ou zurda.

ollo-man-pe - Lat. Cruzada: usan unhas partes do corpo dun lado, e outras partes do

outro lado.

- Lat. Mal Definida: empregan maioritariamente unha parte. Por ex: 90% man

dereita, 10% man eskerda.

Ata os 3 anos, a maioría dos nenos son ambidiestros. A preferencia lateral establécese entre os 3-6 anos. Cando non se establece hai que intervir; non antes dos 4 anos nen + alá dos 5 e medio.

2 hipóteses sb a orixe da lateralidade:

- lateralidades innatas: movementos e xestos espontáneos.

- lateralidades aprendidas: uso de instrumentos ou ferramentas.

1.4 Intervención na Lateralidade

Criterios a seguir para a intervención:

1. Se o neno presenta lat. cruzada ou mal definida ou mal consolidada.

2. Se o neno é ambidiestro e non se define.

3. Según a idade: 4 - 5 anos e medio.

4. Ter un diagnóstico que nos diga a que lado debe lateralizar.

2. O ESTUDIO DO ESQUEMA CORPORAL

Representación que temos do noso corpo.

2.1 O Coñecemento do Esquema Corporal

Este coñecemento empeza polo coñecemento sensorial mediante estímulos:

- Externos: sensibilidade extereoceptiva: sensacións que proveñen dos sentidos.

- Internos: “ interoceptiva: “ “ “ “ órganos internos (por ex: o ruido do estómago).

- Estímulos que teñen que ver coa estabilidade do propio corpo: sensibilidade propioceptiva (músculos, tendóns, articulacións).

No coñecemento do esquema corporal, a linguaxe cumpre unha importante función: autorregulación e autocontrol.o linguaxe vai servir para designa-las partes do corpo e para dirixi-las súas accións.

Os principais elementos sb os que se constrúe a representación son:

1. Sensorial: ter ben o esquema supón que o neno coñeza o seu corpo, saber que forma parte da súa identidade.

2. Motor: o neno coñece c/parte do corpo sen perde-la imaxe do conxunto (proporcionalidade)

3. Perceptivo: coñece-las diferentes posicións.

4. Lingüístico: pode anticipa-las diferentes posicións e as súas posibilidades de movemento.

5. Cognitivo

3 - 5 anos: aumenta a discriminación perceptiva do corpo. O neno é capaz de face-los mesmos movementos q fai un modelo adulto. E pode recoñecer 1º en sí mesmo e dp noutra persoa as partes do corpo. Os nenos aínda están suxeitos a:

- Homolateralidade: dificultade dos nenos para cruza-lo eixo de simetría do corpo.

- Sincinesias: execución de movementos idénticos cas 2 partes do corpo.

5 - 6 anos: disminúe progresivamente a homolateralidade e surxe a imitación no espello.

6 anos: o neno xa se pode organizar con referencia á posición do seu corpo, e pode organiza-los obxectos con respecto ó seu corpo.

3. DESENROLO PSICOMOTOR POSTERIOR

3.1 Independencia e Coordinación Posterior

Independencia motriz: capacidade de controlar por separado cada segmento corporal. Conséguese ó 7 ou 8 anos.

Coordinación motriz: encadeamento ou integración de patróns motores independentes que se asocian formando movementos compostos e + complexos. Estos movementos, o neno automatízaos a consecuencia da maduración e a práctica.

Unha vez automatizados, o tempo de reacción e execución disminúe, así a atención poderá centrarse noutro tipo de tareas.

3.2 Control da Tonicidade Muscular e Respiratorio

O tono muscular é o grao medio de concentración dos músculos que oscila desde a hipotomía (relaxación) ata a hipertomía (tensión). O dominio dependería do control voluntario e involuntario do SN. A través das experiencias,o neno aprenden a adecua-lo tono muscular a cada situación. Relaciónase co mantemento de atención, cas emocións, e personalidade.

O control respiratorio indica coñecer como se respira, o ritmo e profundidade. Relaciónase coa atención e estado emocional do suxeito. Gracias a aprender o control respiratorio, os nenos fan actividades como sonarse ou falar de forma pausada.

3.3 Outro dos aspectos: Equilibrio Postural

Vese facilitado sb todo polo crecemento do cerebelo. Hai que diferenciar entre:

- equilibrio estático: situación de quietude (forza ou resistencia)

- equilibrio dinámico: “ “ movilidade (reflexo ou resistencia)

3.4 Estructuración Espacio - Temporal

• Estructuración Espacial: representación das coordenadas no q o noso corpo se move: arriba/abaixo; diante/detrás; dereita/esquerda.

• Estructuración Temporal: nocións temporais: día/noite; antes/dp; onte/hoxe/mañan.

Tanto nocións espaciais como temporais, o neno1º adquireas na acción, e logo pasan a ser representadas mentalmente. O orde sería o seguinte:

Nivel: 1. Manipulativo

2. Verbal

3. Gráfico

4. Simbólico

O neno adquire antes as estructuracións espaciais q as temporais, pq éstas carecen dunha evidencia perceptiva inmediata (non ten referente físico).

TEMA 10: O DESENROLO SENSORIAL E PERCEPTIVO NA 1ª INFANCIA

1. ASPECTOS METODOLÓXICOS

1.1 Unidades de Medida

Son para coñece-lo procesamento da información en recén nacidos:

- Medidas directas: repertorio conductual dos nenos:

• Conducta de mirar: medi-lo tempo de fixación en investigacións sb percepción visual do lactante. A cantidade de tempo que mira ten que ver co seu interés polo mesmo.

• Succión: a súa detención ou reanudación relaciónase cas reaccións de sorpresa e atención respectivamente.

• Sorriso: emprégase para estudia-la percepción dos rostros.

• Acadar: proporciona información sb a percepción de profundidade; así cando lle presentamos un obxeto cerca extende o brazo, pero si llo presentamos lonxe non o extende.

- Unidades de medida electrofisiolóxicas:

• Electroencefalograma e electrocardiograma: ambas rexistran reaccións de sorpresa e atención.

• Electroculograma, electroretinograma e potenciais evocados visuais: miden o tempo de fixación visual ante os estímulos.

1.2 Procedementos de Investigación

Métodos que se basan en comportamentos espontáneos diferenciais.

PREFERENCIA: preséntaselle ó neno 2 obxectos, e determinamos a preferencia por un deles polo tempo de fixación hacia ó obxeto. Así sabemos 2 cousas:

1º) o neno discriminou entre 2 estímulos.

2º) podíamos coñece-las preferencias

HABITUACIÓN: preséntase ó neno un estímulo durante un ensaio prolongado ou en varios ensaios consecutivos. Cando a súa atención disminúe, presentámoslle un estímulo parecido ó 1º. Se volve a prestarlle atención significaría que discriminou entre os 2 estímulos.

CONDICIONAMENTO: condiciónase ó neno a que emita unha resposta ante un determinado estímulo. Si lle cambiamos o estímulo por outro parecido podemos observar que:

- Se o neno emite resposta ante o novo estímulo, non discriminou.

- Se non a emite, é que sí hubo discriminación.

2. DESENROLO DOS PROCESOS SENSITIVOS E PERCEPTIVOS

2.1 Desenrolo da Percepción

O sistema visual do recén nacido vaise desenrolar entre os 6-12 meses:

A percepción de formas cambia rapidamente no transcurso dos 1ºs meses de vida:

- entre o 1º e 2º mes: os nenos miran hacia as áreas + pekenas dos estímulos visuais, non perciben a forma completa.

- ós 3 meses: percepción do obxecto completo.

Rasgos perceptivos nos nenos de 1 a 2 anos:

- Liñas curvas fronte a liñas rectas.

- Patróns visuais complexos fronte a patróns lisos.

- Prefiren novos lugares fronte ós xa coñecidos.

- Obxectos tridimensionais fronte a obxetos bidimensionais.

- Fíxanse + nas fotografías de rostros humanos q nas de obxectos.

A percepción do rostro humano en recéns nacidos segue o mesmo curso evolutivo que a percepción de formas en xeral:

- Dende o nacemento ós 2 meses: fíxanse + en rasgos faciais que teñan contraste. Efectúa moitos movementos oculares hacia a liña divisoria da cara co cabelo.

- 3 - 4 meses: responden á configuración completa da cara.

- ós 5 meses: distinguen unhas caras doutras, e tm recoñecen os aspectos das expresións faciais.

2.2 A Profundidade

Estudiouse mediante un artiluxio de Gibson e Walk (1961) que se coñece co nome de abismo visual.

Os resultados deste traballo indicaron que tanto os nenos de 6 meses como os de 12 gatean hacia a zona do abismo visual, pero + frecuentemente os de 6 meses.

A partir destos resultados fixéronse + estudios e o que se encontrou foi:

1) Como os nenos non gatean antes dos 6 meses, non se sabe si teñen percepción do abismo.

2) O feito de que os nenos de + idade gateen menos hacia o abismo indica que tm pode estar implicado outro concepto: a conciencia de peligro.

3) A percepción de profundidade cando se estudia empregando certos rexistros electrofisiolóxicos, obsérvase que se desenrola moi tempranamente (2-3 meses).

Polo tanto, o abismo visual non nos permite estudia-la percepción de profundidade, pero sí a conciencia de perigo.

A percepción de profundidade é innata, mentres que a conciencia de peligro é aprendida.

2.3 O Desenrolo da Percepción Auditiva

Os recéns nacidos son capaces de discriminar sonidos de diferentes intensidades. Comprobouse que canto + intenso e complexo é o sonido, maior é a reacción de sorpresa e sobresalto.

Con respeto ó procesamento da información auditiva, veuse que os recéns mostran + sensibilidade ós sonidos da linguaxe.

2.4 Coordinación Intersensorial

Descubreuse que os recéns efectúan 2 tipos de coordinacións intersensoriais:

1. Visioauditivas: sábese que os recéns moven os ollos na dirección da fonte sonora. Os recéns prefiren a adecuación entre os sonidos e os movementos da boca.

2. Oculomanuais: demostrouse que os recéns empregan a información visual para regula-la maioría dos seus actos motores.

3. O DESENROLO DA ATENCIÓN

A atención supón extraer información dunha forma selectiva e activa. É un proceso necesario para percibir. Pode ser:

- ATENCIÓN VOLUNTARIA: é o nivel máximo da capacidade atencional. Desenrólase en relación a unha determinada tarea, e é consecuencia do aprendizaxe. Require unha elaboración previa e polo tanto está motivada internamente.

- ATENCIÓN INVOLUNTARIA: actívase por 2 propiedades físicas externas dos obxectos:

• A complexidade estimular : os recéns prefiren os estímulos moi complexos (con gran cantidade de elementos).

• A discrepancia estimular : estímulo discrepante= rasgos familiares + rasgos novos e necesarios para aportar novas informacións ó suxeito. Os recéns prefiren os estímulos moderadamente discrepantes.

4. DESENROLO DA MEMORIA

Distintos estudios demostran que os bebés teñen memoria de recoñecemento estimular ou de estímulo: capacidade para diferencia-los estímulos familiares dos novos.

No campo da memoria queda moito por estudiar, e non se sabe cando o neno pasa de emprega-la memoria de recoñecemento á memoria de acordo ou evocación.

Piaget estableceu que este cambio se produce ó redor dos 2 anos pq é o momento no que os nenos poden crear imaxes mentais moi elaboradas e dispoñen dun certo dominio lingüístico.

TEMA 11: OS PROCESOS COGNITIVOS BÁSICOS DURANTE OS ANOS PREESCOLARES (2-6) E ESCOLARES (6-12)

1. FORMAS DE REPRESENTACIÓN E CATEGORIZACIÓN DA REALIDADE

Representación: proceso de interiorización mental progresivo durante o cal os coñecementos, q adquirimos no plano da acción manipulativa, pasan ó nivel representacional.

Categorización: capacidade básica que nos permite ordear conxuntos de cousas aparentemente dispares por relacións de similitude ou equivalencia.

Así formamos sistemas clasificatorios.

Para categorizar ou clasificar necesitamos os conceptos. A categorización necesitámola para ordea-las representacións mentais.

Concepto: unidade básica + elemental de calquer proceso cognitivo.

Características:

1. Permítennos dotar de sgdos á realidade.

2. “ organizar e clasifica-la realidade a través das categorías conceptuais.

3. “ economiza-lo sistema cognitivo, simplificar.

Os conceptos desenrólanse ó longo da nosa experiencia cos obxetos. A partir de características comúns vamos formando entidades conceptuais.

O proceso de categorización desenrólase dende os 1ºs anos de vida, polo cal os nenos saben formar categorías e saben os criterios de pq as formaron.

1.1 Estudios Clásicos: Piaget, Vygotski, e Bruner

Dende o pto de vista clásico, os conceptos explícanse dende un pto de vista determinístico; según o cal os conceptos están determinados por rasgos característicos, necesarios, e suficientes.

A partir destos estudios surxe a Perspectiva Probabilística que dirixe actualmente as investigacións: as categorías clasifícanse según a súa probabilidade de ocurrencia, e non de forma determinativa que se axustan a unha clasificación única.

Piaget: a formación de categorías explícase dende o pto de vista logicista. Os nenos ata os 7-8 anos non poden formar categorías conceptuais complexas ou abstractas debido a que non dispoñen dunha estructura cognitiva.

Vygotski: pon énfase no desenrolo lingüístico do suxeito. Ata que os nenos non dispoñen dunha linguaxe interiorizada non poden representa-los conceptos de forma diferente ós obxectos concretos.

Bruner: explican a formación de conceptos en base a hipótesis mentais q formulan os suxeitos. Os nenos, na experiencia cos obxectos, van extraendo información, e van contrastando as características de novos obxectos, e en base a isto establecen categorías.

Perspectivas conductuais

• Tª 1: A Categorización en torno ós Prototipos de Eleanor Rosch: Tª Probabilística dos Prototipos: os nenos van representa-los conceptos cunhas características que eles extraen dos membros desa categoría e non van ter en conta criterios estrictos ou necesarios. Os prototipos son unha clase abstracta, integrada polos exemplos + típicos, representan unha especie de tendencia central.

As categorías de conceptos organízanse en taxonomías: sistema de clasificación onde as categorías relaciónanse unhas con outras mediante a inclusión. Ex: doberman-> can-> animal.

A partir dos 2-3 anos fórmase unha estructuración categorial q se organiza en 3 niveis:

- Básico: concepto que ten o máximo de rasgos comúns, e + facilmente recoñecibles (can).

- Supraordenado: a categoría + amplia. Contén os conceptos con rasgos menos comúns (animal).

- Subordinado: é o menos xeral de todos. Son conceptos con rasgos básicos e supraordenados (dogo).

• Tª 2: Tª dos Guións de Nelson:

Guións: representacións non lingüísticas que van a incluir información prototípica sb situacións habituais ou convencionais (=contexto). Van a incluir: obxetos, roles, resultados, accións, etc.

Nelson critica a hipótese lingüística de Vygotski xa que as categorías do nivel supraordenado son abstractas.

Isto sgca que o linguaxe axúdanos a segmenta-la realidade, pero non é o único, senón tm son fundamentais as representacións non lingüísticas (o contexto).

Dacordo con Nelson, a elaboración de categorías supraordenadas vai depender de factores lingüísticos e cognitivos.

En xeral, a evolución do coñecemento dos nenos para a formación de conceptos vai do taxonómico (preescolar-> mobles: mesa, silla) ó temático (escolar: neno - biberón).

2. DESENROLO DA MEMORIA NOS ANOS PREESCOLARES E ESCOLARES

2.1 Estudio de Estratexias de Repetición e Agrupamento

2 tipos de memoria: memoria literal e comprensiva.

Nos 60, Flavel, Beach, e Chismky estudiaron o emprego da repetición verbal como facilitadora do recordo en función da idade. Resultados:

- 5 anos » espontaneamente apenas usan este tipo de estratexias (etapa preescolar)

- 7 anos » porcentaxe elevado de nenos que o utilizan (etapa escolar)

- 10 anos » úsana espontaneamente praticamente tódolos nenos.

Nos 70, Myers e Permulten estudiaron en función da idade a utilización da estratexia de agrupamentos ou organización do material a recordar. Resultados:

- 5 anos » apenas usan esta estratexia de agrupación.

- 7 anos » úsana moi habitualmente.

- 10 anos » practícana a maioría.

Dende os 80, realizáronse traballos similares pero trataron de estudia-la posible influencia doutras variables, ad+ da idade.

Estas variables son o tipo de información que se lles presenta ó suxeito:

1. que o material sexa interesante.

2. os suxeitos teñen uns coñecementos previos básicos desa información que teñen que recordar.

A partir destos traballos, resultados:

- 5 anos » usan a repetición cando o material é significativo para eles. A de agrupación ou organización ando posúen coñecementos previos e básicos para recordar.

- 7-12 anos » utilizan espontaneamente ambos tipos de estratexias, con independencia de que o material lles resulte interesante ou teñan coñecementos previos.

- a partir dos 12 anos » os adolescentes empregan ambos tipos de estratexias en función das demandas da tª memorística que teñen que realizar.

3. O COÑECEMENTO METACOGNITIVO: A METAMEMORIA

Metacognición: o coñecemento do coñecemento. Permite planifica-los nosos coñecementos e autorregulalos verbalmente.

Metamemoria: inflúe a familiaridade cas tareas (= coñecemento previo), canto + familiarizado esté o suxeito ca tarea, + coñece as estratexias a empregar. Polo tanto, + flexibilidade e reflexión sb as propias accións mentais.

A metamemoria surxe ós 7 anos. O orixe deste desenrolo está na distinción entre o funcionamento físico ou orgánico e o mental.

TEMA 12: O COÑECEMENTO DURANTE A INFANCIA: O PERÍODO SENSORIOMOTOR

1. O NACEMENTO DA INTELIXENCIA DO NENO

Según Piaget, podemos describi-lo desenrolo mental por medio dunha secuencia ordeada de estadios: período de tempo que se caracteriza polo funcionamento externo-visible e que se corresponde cunha estructura mental claramente diferente.

A característica fundamental é que os estadios previos son necesarios para a aparición dos seguintes.

Procesos de asimilación e acomodación:

- Asimilación: proceso mediante o cal o neno non vai introducir modificación ningunha na súa dotación fronte ó entorno.

- Acomodación: cambios na dotación xenética base (comportamento) fronte ó exterior.

O suxeito, con asimilacións e acomodacións, leva a cabo a adaptación posibilitándolle o equilibrio co entorno: INTELIXENCIA (para Piaget).

Asimilación

y/o

Acomodación

--> adaptación + adaptación + adaptación = equilibrio

1.1 Os subestadios da intelixencia sensoriomotora

1º Subestadio ( 0-1 mes)

- Exercitación dos reflexos (repetición dunha conducta motriz de forma invariante)

- A estimulación que activa o reflexo non sempre é exactamente a mesma.

- Ocorre unha asimilación funcional ou reproductora (xa que se basa na mera repetición)

2º Subestadio (2-4 meses)

- Desenrolo dos esquemas: pautas de comportamento repetibles, xeneralizables, e perfeccionables.

- Hábitos que vai establecer mediante reaccións circulares: conducta que produce un efecto de agrado , que leva ó neno a que repita a súa conducta. Surxen ó azar e están centradas no propio corpo (ex: chupa-lo dedo).

- A asimilación segue sendo funcional e reproductora.

3º Subestadio (4-8 meses)

- Aparición de procedementos que se caracterizan polas reaccións circulares secundarias: non se realizan ó azar e producen efectos no entorno ( conducta de retroalimentación).

- Asimilación xeneralizadora: consiste en aplica-los esquemas anteriormente adquiridos a novos obxectos, sen existir inicialmente intencionalidade.

4º Subestadio ( 8-12 meses)

- Surxe a conducta intencional. Asocia esquemas anteriores, pero cunha determinada finalidade.

- Os esquemas son moito + flexibles, pode xeneralizar a un conxunto de obxectos cada vez maior.

- Asimilación recognoscitiva (ou cognitiva): poder asociar obxectos con esquemas de acció concretos.

5º Subestadio ( 12-18 meses)

- Descubremento de novos medios ó que o neno vai chegar por experimentación activa mediante u proceso de tanteos (ensaios-erro).

- Desenrola as coordinacións instrumentais que se coresponden coa aparición das reaccións circulares terciarias: xa son intencionais e supoñen a búsqueda activa de medios-fins; e cando lle falla algúns dos seus esquemas usan outro ata consegui-lo seu obxetivo.

Ex: cando o bebé fai chocar varios obxetos --> coordinacións instrumentais

- Desenrolo de novos procedementos: acomodación.

6º Subestadio (18-24 meses)

- Conseguen ter unha representación mental das tareas, e poden inventar medios para consegui-los novos obxectivos.

Logros ó final da etapa sensoriomotriz:

1. Consigueu recoñece-las propiedades sensoriomotrices dos obxectos.

2. Pasar dunha intelixencia sensoriomotora a unha intelixencia simbólica ou representacional.

1.2 Permanencia do Obxecto

Coñecemento de que os obxectos teñen unha existencia permanente independentemente das nosas percepcións.

1º Subestadio (0-4 meses)

- A desaparición do obxecto do campo visual non provoca a súa búsqueda, xa que para o bebé é como senón existira.

2º Subestadio ( 4-8 meses)

- Os nenos van busca-los obxectos pero si son eles mesmos os que os esconden ou se o obxeto está parcialmente tapado.

3º Subestadio ( 8-12 meses)

- O neno xa pode buscar sistematicamente o obxecto que está oculto, pero con limitacións:

1. Si se levan a cabo ó menos 2 intentos de ocultamento por parte doutra persoa. Tras haber acertado na úsqueda do obxecto, si se lle cambia de sitio non o volve a buscar.

2. Ballargeon repite o experimento de Piaget, e o resultado é o mesmo. Interpretao como a dificultade dos nenos paa inhibi-las respostas previamente aprendidas.

4º Subestadio ( 12-18 meses)

- Segue buscando o obxecto se os cambios son visibles, pero non o intenta buscar se son invisibles.

5º Subestadio ( 18-24 meses)

- O neno xa pode busca-lo obxecto aínda que non vexa o cambio que efectuamos para esconde-lo.

1.3 Desenrolo da Imitación

Foi moi estudiada por Piaget xa que a imitación diferida é o 1º índice obxectivo de representación mental no neno:

1º Subestadio ( 1º mes)

- Non se observou indicio algún de conducta imitativa nos nenos.

2º Subestadio (1-4 meses)

- Conductas preimitativas: o neno pode imitar xestos e sons do adulto sempre e cando éste os faga antes.

- Ad+ eses xestos teñen que formar parte do repertorio conductual do neno.

3º Subestadio ( 4-8 meses)

- A imitación é deliberada e sistemática, pero aínda ten que frar parte do seu repertorio conductual.

- Ad+ soamente vai imitar xestos ou movementos do seu corpo.

4º Subestadio ( 8-12 meses)

- Pode imitar tanto sons como xestos nos que xa empeza a introducir algunha conducta diferente á do seu repertorio previo..

- Xa pode imita-los movementos invisibles do seu corpo.

5º Subestadio ( 12-18 meses)

- O neno imita os xestos e sonidos de forma + precisa (debido a que existe neles a acomodación).

6º Subestadio ( 18-24 meses)

- O neno consegue logra-la imitación diferida, que leve a cabo sen o modelo presente (imitación de roles).

Investigación de Meltzoff ( posterior a Piaget; 1998)

Según este, a imitación diferida aparece 6 meses antes da apreciación de Piaget. Encontrou indicios de que a imitación diferida xa se daba en nenos de un ano.

2. ESTUDIOS DE RÉPLICA A Tª PIAGETANA SB O DESENROLO SENSORIOMOTOR

Realizáronse traballos dende os 60 ata a actualidade para comprobar resultados encontrados por Piaget.

O principal problema que se identifica na investigación piagetiana é o da selección natural (Piaget usaba poucos suxeitos e ad+ eran familiares, polo tanto non podía facer leis universais sb o desenvolvemento).

Con estos traballos selecciónanse mostras + amplias e representativas, e introdúcense técnicas de recollidas de datos + sofisticadas. A partir desta melloras podemos facer as seguintes afirmacións:

1) Constatouse a secuencia evolutiva descrita para a etapa sensoriomotriz.

2) Encontráronse contradiccións en canto á cronoloxía destas adquisicións sensoriomotoras.

3) Relativo ó factor do que depende a adquisición da pemanencia do obxecto:

- para Piaget dependía da competencia cognitiva do suxeito

- para Bower dependía da execución

Hoxe en día cuestiónase que o que dispara o desenrolo cognitivo sexa a experiencia motriz do suxeito tal como postulaba Piaget.

Oakes e Cohen consideran que o factor que fai progresa-lo desenrolo cognitivo para que os nenos chegen a comprende-lo seu entorno físico é a súa mellora na capacidade perceptiva.

---> Piaget: manipulación ----------------------> desenrolo cognitivo : - percepción

(execución) - representación

---> Oakes e

Cohen: percepción --------------------------> desenrolo cognitivo

(competencia)

TEMA 13: O PENSAMENTO DO NENO NA IDADE PREESCOLAR: O PERIODO PREOPERATORIO E DAS OPERACIÓNS CONCRETAS

O desenrolo preoperacional según Piaget sitúase ós 6-7 anos. En xeral, Piaget describe este estadio en términos negativos, polas limitacións deste nivel de pensamento en comparación co pensamento operacional concreto.

1. CARACTERÍSTICAS DO PENSAMENTO PREOPERATORIO: O EGOCENTRISMO E A REPRESENTACIÓN DO MUNDO

As apariencias percibidas: entre os 2- 6/7 anos, os nenos posúen unha inclinación a emitir xuizos sb a base das apariencias inmediatas percibidas das cousas, é dicir, as cousas son como a eles lle parece que son e non distinguen entre o aparente e o que é en realidade.

Centración: os nenos preescolares céntranse nun rasgo moi destacable e descoidan outros igualmente relevantes.

Estatismo: os nenos enfocan a súa atención sobre os estados + que sobre o que provocou esos estados. Así tm lle prestan + atención ós estados presentes que ós pasados ou futuros.

Irreversibilidade: debido a súa centración nos estados, os nenos non entenden que unha acción se poida anular ou negar cunha acción inversa.

A pesar destas limitacións, no período escolar prodúcense unha serie de avances intelectuais:

- Gran progreso no desenrolo do linguaxe: increméntase a súa capacidade de controla-la conducta dos d+ por medio da comunicaión verbal e non verbal. Ó mesmo tempo planifica a súa conducta antes de realizala.

- Adquisición dos invariantes cualitativos: o neno aprende que algo permanece invariante, ainda que cambien outros aspectos.

1.1 O Egocentrismo

Tendencia a toma-lo propio pto de vista como “único”, rexeitando os dos outros. Conleva a dificultade de poñerse noutro pto de vista pq pensa que os d+ teen asúa mesma perspectiva.

Unha das probas + características para evalua-la habilidade dos nenos ó situarse na perspectiva dos outros é a das “3 montañas”; empregada tm por Piaget para estudia-la centración espacial.

Ó suxeito preséntaselle unha maqueta con montañas de 3 alturas diferentes:

- 1 verde cunha casa encima

- 1 marrón cunha cruz roxa encima

- 1 gris ca cima cuberta de neve

A tarea é imaxinar como se ven as 3 montañas dende ptos de vista distintos ó seu. A técnica é presentarlle fotos dende diferentes perspectivas e que escolla a que corresponde ca visión do muñeco.

A maioría dos nenos entre 4-7 anos rebelan unha representación centrada no pto de vista propio.

Este “egocentrismo” está ligado á tendencia a centrarse nun só aspecto da realidade e tm á dificultade de considera-las transformacións que permiten pasar do seu pto de vista ó de outro.

A pesar disto, non tódalas respostas da etapa preescolar están condicionadas plo egocentrismo, unicamente o están as que requiren demandas cognitivas que transcenden o nivel do neno.

1.2 Representación do Mundo

Características preoperacionais da concepción do entorno:

• Realismo: confunden o real e obxectivo co subxectivo, atribuíndo ós aspectos abstractos as características concretas.

• Animismo: atribúen vida e conciencia ós obxetos inanimados.

• Artificialismo: entende que tódalas cousas son producto de habelas fabricado os adultos. Relaciónase co finalismo.

• Finalismo: tendencia a ver tódalas cousas cun uso, finalidade ou función.

2. CRÍTICAS Á CONCEPCIÓN PIAGETIANA SOBRE O PENSAMENTO PREOPERATORIO

1. Caracterización negativa da etapa preoperatoria

Crese que Piaget a describe negativamente pq se centra + na competencia que na execución dos suxeitos; entendendo por competencia o que os nenos poden realizar dacordo coa súa organización cognitiva, e por execución o que os nenos fan realmente.

2. Consideración sb o egocentrismo preoperatorio

Os nenos preoperatorios son egocéntricos pq carecen aínda de certos tipos de coñecementos.

3. CARACTERÍSTICAS DO PENSAMENTO OPERACIONAL CONCRETO: DESENTRACIÓN, CONSEVACIÓN E REVERSIBILIDADE

Vai dos 6-7 ós 11/12 anos. Chámase “operacional” pq estes suxeitos teñen un instrumento cognitivo (= as operacións) que lles permiten levar a cabo accións interiorizadas ou representacións. Son “concretas” pq esas representacións limítanse a obxetos reais, concretos.

Características:

- Descentración: o neno pode ter enconta varios ptos de vista á vez.

- Reversibilidade: o neno pode mentalmente actuar por reversibilidade a 2 niveis:

1. por inversión ou negación: mentalmente podemos entender que toda a acción ten unha

contraria que anula o efecto da 1ª.

2. por reciprocidade ou compensación: mentalmente podemos entender que toda acción ten unha

recíproca que anula o efecto da 1ª.

- Conservación: os nenos entenden que certos aspectos dos obxetos permanecen aínda que ocorran certas transformacións neles.

As diferencias na conservación ó longo desta etapa explícanse en función do que se chaman os desfases:

1. Desfase horizontal: adquisición dunha noción á que subxace a mesma estructura lóxica, pero

con contidos diferentes e tm o mesmo estado ou etapa.

2. Desfase vertical: adquisición dunha mesma nción pero á que subxace diferente estructura lóxica, e que ten lugar en diferentes etapas.

Ex: Noción de:

- Conservación: masa / peso / volume ---> desfase horizontal

7anos 9anos 11anos

- “ : _ cualitativa (preoperatorio) ---> desfase vertical

_ cuantitativa (concreto)

Outro aspecto desta etapa é o dominio da clasificación xerárquica de clases. Para entende-la realidade, os nenos necesítan formar clases e establecen conxuntos de cousas parecidas ou semellantes por medio de relacións de inclusión.

Forman as clasificacións dacordo a un único criterio. Forman o que Piaget chama clasificacións figurais ou coleccións figurais. Consisten en que o suxeito agrupe cousas que encontra parecidas ou o que é o mesmo con obxetos coñecidos por eles.

En torno ós 6-7 anos os nenos son capaces de facer clasificacións usando 2 clasificacións. Ex: forma e color. Pero aínda non entenden as clasificacións que fan. Entenderanas cando teñen en conta + de 2 criterios e isto conségueno ós 7-8 anos.

3. OUTRAS CONCEPCIÓNS SB O DESENROLO INTELECTUAL

Dende as tªs do procesamento da información considérase que a competencia cognitiva dos suxeitos non é o único que madura en función da idade. Tm maduran outros procesos cognitivos como a memoria, a atención ou linguaxe. Son os que en definitiva explican a evolución ou maduración cognitiva.

Tm dende as tªs psicolingüísticas, enténdese que os nenos non fallan na súa competenica cognitiva, senón que moitos dos seus fallos son de natureza lca.

TEMA 14: O PENSAMENTO DO ADOLESCENTE. O PERIODO DAS OPERACIÓNS FORMAIS

1. O PENSAMENTO FORMAL SEGÚN PIAGET

Abarcaría dos 11-12 anos ata os 14-16 anos.

Pensamento formal: razonamento sb proposicións e non sb obxetos reais. No concreto son sb o que teñen diante.

2. CARACTERÍSTICAS DO PENSAMENTO FORMAL

1. A realidade como subconxunto do posible

Ante a solución dun problema, teñen en conta os datos reais e tm poden preveer as posibles relacións causais entre aas variables.

2. Carácter hipotético-deductivo

Os adolescentes 1º plantéanse as hipótesis; delas intentan deduci-los feitos que poidan suceder; e por último comproban o que lles parece + efectivo.

Este procedemento axústase ó esquema de control de variables, polo tanto ó razoamento científico. O suxeito aniliza ou representa mentalmente unha variable pero ten as d+ variables ctes.

3. Carácter proposicional

Os adolescentes son capaces de analiza-la lóxica interna das proposicións sen necesidade de ter en conta as cicunstancias reais.

4. Capacidade combinatoria

Realizan análises combinatorios sistemáticos entre tódalas variables das que depende o problema.

Nesta etapa, Piaget dalle moita + impotancia ó dominio lco. De feito hoxe en día considérase que o pensamento formal é un razoamento verbal sb nocións abstractas.

3. ESTUDIOS POSTERIORES ALTERNATIVOS A PIAGET

Na actualidade sábese que o pensamento formal non é tan universal como as etapas anteriores.

Variables explicativas da non universalidade do periodo formal

1. Variables das idades

Nalgúns traballos posteriores a Piaget non se confirmaron as idades de acceso encontradas por él. Isto é pq o desenrolo cognitivo cambia nos suxeitos e inflúen variables como o entrenamento ou a experiencia.

2. Variable do contido das tareas

Descubreuse que empregamos un razoamento formal en tareas do noso dominio moito + frecuentemente.

3. Variable de influencia dos coñecementos previos equivocados

Demostrouse que cando unha persoa ten uns coñecementos previos erroneos sb determinados sucesos, esos coñecementos van a dificulta-lo razoamento formal.

35