Áreas do galego

1. Gheada (amigho, ghato).

2. Seseo postnuclear (lus, dès /luz, dèz).

3. Metafonías e outras alteracións do timbre ( èla, hòra, tempo, sogro / ela, hora, tèmpo, sògro).

4. Terminación en án (irmán, verán, mañán).

5. Plural -ns (cans, ladróns).

6. Pronome suxeito ti.

7. Vocal temática e (collEche(s), vendEche(s) / collIche(s), vendIche(s).

8. Formas cantei, cantín, cantén, cantein na P1 do IP da C-I.

9. Sufixo número-persoal -des (maioritaria) e -s, -ndes, -is (cantades, cantás, cantandes, cantais).

A-1: Xallas.

• Ditongo ui (muito, nuite, cuiro, truita).

• Vocal temática i (colliu, partiu) na P³ do IP da C-II e C-III.

A-2 Tambre-Barbanza.

• Ditongo oi ( moito, coiro).

• Vocal temática e (colleu, parteu).

Subáreas de transición.

A-3 Bembibre.

• Ditongo oi (moito, coiro).

• Vocal temática i (colliu, partiu).

• Seseo prenuclear (faser, sinco).

• Sen cheísmo (vinTE onte).

A-4 Compostelá.

• Ditongo oi (moito, coiro)

• Vocal temática e (colleu, parteu)

• Seseo prenuclear (faser, sinco)

• Terminación -ao (ou -án) de irmao.

• Sen seseo.

• Sen cheísmo.

• Ditongo oi (moito, troita).

• Vocal temática i (colliu, partiu).

• Radical hub- no tema de perfecto de haber e sup-,sub- como radical de perfecto de saber.

• Radicales tru(i)- e trux- maioritarios fronte a troux-, trougu- para o perfecto de traer.

C-1 Ulla-Umia

Isoglosas: esto /isto e moito/ muito.

• Deíctico esto.

• Ditongo oi (moito, coiro).

• VT e (colleu, parteu).

Microsubáreas.

C-1.1 Salnés

• Seseo prenuclear ou a súa ausencia.

• Terminación -án (irmán).

C-1.2 A Ulla

• Sen seseo prenuclear.

• Terminación -ao (irmao).

C-1.3 Moraña-Cotobade.

• Sen seseo prenuclear.

• Terminación -án (irmán).

C-2 Macrosubárea Verdugo-Miño.

Isoglosas esto /isto e moito/ muito.

Fenómenos.

• Deíctico isto (hipercaracterizado).

• Formas muito, noite, coiro~couro.

• VT e/i (colleu/ partiu).

Subáreas:

• Verdugo (isoglosa quères/ queres).

Microsubáreas

• Redondela-Mondariz, sen seseo.

• Morrazo-Fragoso con seseo prenuclear. Inclúese a illa de Ons.

• Do Miño (isoglosa quères/ queres, nève/ neve. As formas con vocal pechada son propias desta zona).

Microsubáreas:

• Baixo Miño (C-2A).

• Teísmo (xa TO dixen/ xa CHO dixen).

• Pronome suxeito tu.

• SNP -is, -ndes (cantais, cantandes).

• Miñor (C-2B).

• Sen teísmo.

• SNP -ndes.

• Seseo prenuclear (faser).

• Louriña (C-2C).

• Presencia / ausencia de seseo (facer/ faser).

• SNP -des (cantades).

• Sen teísmo.

• Condado (C-2D).

• Sen seseo (facer).

• SNP -des.

• Sen teísmo.

• Pronome suxeito nosoutros, vosoutros no canto de nòs, vòs.

• CD enclítico -i no canto de -o.

• Formas verbais (es)teña, seña, vallo, sallo.

• Léxico específico: barruzar, golpe, cimo/ chuviñar, raposo, grelo.

A-1 Occidental, con gheada.

Microsubáreas:

• A Capelada-Ferrol-Guitiriz con pronome suxeito ti.

• Viveiro-Xermade con pronome suxeito tu.

A-2 Oriental, sen gheada.

Microsubáreas:

• A Mariña-Xistral con colleu, parteu.

• A Mariña- Lourenzá con colleu/ partiu.

• Vocal radical u, i no imp. da C-II (culle, bibe, turce/ colle, bebe, torce), especialmemte en falas ourensás.

• Lucense (E-1) caracterizada pola presencia de llo (lle+o) e llelo (lles+o).

• Microsubárea:

• Becerreá:

• Ditongo ui (muito , truita) e oi (noite, oito).

• Terminación -ín (pl. -iños) en camín, padrín.

• SNP -is (cantais)-

• Auriense (E-2) con llo (lle+o, lles+o).

• Microsubáreas:

• A Limia Baixa (E-2A), especialmente os concellos de Lobios e Entrimo.

• Sibilantes sonoras.

• Intestabilidade do è (>e) en queres, neve que tende a pechado.

• Arcaísmos morfolóxicos como decer ou sintácticos como a interpolación.

• A Limia Alta (E.2B), co SNP -ndes de cantandes, collendes, etc.

• O Ribeiro (E-2C) coa terminación -án (pl.-ás) para o feminino de mazán, etc.

• Deíctico este e pronome el.

• SMT e en cantemos e a en collamos.

• Occidental (F-1), coa terminación fem. án (mazán, pl. mazá) e formas colleu, parteu, ou colleu, partiu.

• Microsubáreas.

• As Mariñas (F-1A), masc. e fem. sg. -án, pl. -ás (irmán, irmás).

• Ordes - Terra de Montes (F-1B), masc. -ao, fem. -án (pl. -ás) (irmao(s), irmán, irmás).

• Meira (F-2), con moito, troita (xeral) e muito, truita; terminación -iño ou -ín (camiño ~ camín) e SNP (cantais).

• -oit-, -uit-, -ut- (moito, muito, muto).

• SNP -ndes, -is (cantandes, cantais).

G-1 Oímbra-Vilardevós coa terminación feminina -án (mazán).

• Terminacións -íus, ías/ -iños, -iñas (molíus, sardías/ muíños, sardiñas).

• Artigo masculino l ~ el/ o (l´amigo, el día/ o día).

• Vocal temática i na P² dos perfectos fortes: (tuviche, dixiche/ tivèche(s), dixèche(s).

• VT è nos perfectos fracos da C-II (collèmos, -èstes, -èron, -èse/ collemos, -estes, -eron, -ese).

• Timbre etimolóxico en bòn, fònte, pònte.

• Abertura antietimolóxica en lòmbo, canciòn, centèn, chèn (gal. común centeo, cheo).

• Conservación do -L- latino (avòlo, molín, animales).

H-1 A Veiga - Oscos - Ibias.

• Conservación -L- latino (la, leite).

• Simplificación -LL- latino (cabalo, ela).

H-2 Salave - Coaña - Boal.

- Palatalización ( e posible deslateralización) de L- e -LL- latinos (lla, lleite; caballo, ella).

• Palatalización do a tónico (irmä, pèdre).

• Gheada (amigho, aghora).

• SNP ø collí, partí, fice, fronte a -n de collín, partín, fixen.

• VT i no TP dos perfectos fracos da C-II (colliu, collira, collise).

• SNP ø (collí, partí, fice)/ -n (collín, partín, fixen).

• Pronome átono -o (haio, seio, canteio, deixouo)/ alomorfo -no (haino, seino, canteino, deixouno).

• Confusión dos ditongos oi, ou (noite ~ noute; despois ~ despous).

• Plural peis (sg. pè), verdais (sg. verdà, verdai).

• Terminación -iño (camiño, padriño).

• Pronome suxeito nós, vós con o pechado fronte a nòs, vòs (ou nosoutros, vosoutros).

L-1 Porto coa isoglosa da distinción te-che/ teísmo.

• Perda do -g- precedido de i (embiu «embigo», mía «miga») e do -z (lu por luz ou cru por cruz).

• Palatalización do a átono (cäldeiro, casä, fabäs).

• Ausencia de teísmo (xa TE vin, xa CHE dixen todo).

• Desinencia -che na P² do IP (cantache, colliche).

• Desinencia -stes na P5 do IP (cantastes, collistes con VT i na C-II).

L-II A Mezquita-Lubián coa isoglosa da distinción te-che/ teísmo.

• Con teísmo (xa TE vin, xa TE dixen todo).

Microsubáreas.

A Mezquita

• Pronome átono lle.

• VT a nas formas do TP da C-1 (cantache, cantamos, cantara, etc.).

• Desinencia -che na P² do IP (cantache, colleche).

• Desinencia -stes na P5 do IP (cantastes, collestes, con VT e na C-II).

Lubián - Hermisende.

• Pronome átono le.

• VT è nas formas do TP da C-I (cantèste(s), cantèmos, cantèra, etc.).

• A desinencia da P² do IP é -stes en Lubián (cantèste(s), colliste(s)).

• Desinencia -steis na P5 do IP en cantásteis, collisteis (con VT i na C-II).

• Sen terminación -íus, ía(s).

• Sen vocalismo nasal.

• Sen formas collí, partí, fice.

M-1 A Fonsagrada - O Courel - O Bierzo con terminación -ín (pl -iños) (padrín, camín) e pronome llelo.

Microsubáreas:

• A Fonsagrada - Cervantes con muito, mutio e pronome -ol.

• O Courel con muito e il, iste.

• O Bierzo con muito (e mutio, muto) e el, este. No Bierzo oriental de fala galega hai mantemento do -L- lat. e formas cantaSTE, collIu, collIra, etc.

M-2 O Valdeorras - Viana, con terminación -iño (camiño, padriño) e pronome llo (lles+o).

Microsubáreas:

• O Valdeorras con muito.

• O Bolo - Viana con muto.

O morto lebantou unha perna pa riba, o morto, e... e claro, botou a correr... Pero, ¿que foi?, dixeron que fora desta maneira: tíñanll´as pernas atadas e, i-o apear il ó cuarto e`stremecers`o cuarto, rompeu o cordón e lebantou unha perna pa riba. Desas cousas pasan muito; desas cousas pasan muita na bida esí, que claro, porque a morte é mui impresionante, non bes, e... i así.

Unha mostra da fala de...

Mª Xosé López Castro

È... xa digho, daquèla eças ebdrômenas qu´había è o das luçes tamên, que vían unha lus alí, que vían a compaña no outro lado è.. outro que tomaba medo alí, outro tomaba medo è ahora din:

-¿È, and´ir à compaña?

- È vai de vacaçións.

Aghora ninquên fala deço pèr´antes tod´èra medo, habí´à compaña alá no campo das Mòas, aí alí arriba do que lle chaman, paréçeme ond´hai aí eça leira que lle chaman qu´hai alí unha crus que lle chaman a crus mona, alí tamên, qu´había alí qu´había´alí medo... outros qu´ouveaban os cans, outros que berraban as peghas è tod`er`açí, couças de medo é... é xa tíñamos nôs medo bastante.

Seseo e gheada en ...

D. Míguez Iglesias