A pacificación do país. O primeiro elemento no que se apoiou o sistema era a pacificación do país e a fin dos conflictos bélicos,. Esta medida implicaba a exclusión dos militares da actividade política, o novo réxime apoiouse neles para chegar ó poder, pero logo o exército quedou relegado ás súas función propias, entre as que estaba o final da terceira guerra carlista e da guerra de Cuba que foron grandes éxitos do goberno de Cánovas.

A derrota carlista chegou en 1876 cando don Carlos cruzou a fronteira francesa e deuse por rematada a guerra neutralizando así ós carlistas como forza liberal. Pero a derrota supuxo a supresión dos foros e institucións vascas (1876) quedando os vascos suxeitos ó pagamento de impostos e o sevizo militar común a todo o estado. Como compensación estipulouse un sistema de “concertos económicos” [acordos entre o estado e as deputación vascas] (1878) polos cales as provincias vascas pagarían anualmente á administración central unha determinada cantidade que recadaban directamente as deputacións provinciais.

O final da guerra carlista permitiu o envío de tropas a Cuba onde nun par de anos logrouse poñerlle fin ó conflicto bélico, en 1878 asinouse a Paz de Zanjón (1878) que incluía unha ampla amnistía, a abolición da escravitude (aprobada definitivamente en 1888, ata ese momento era legal) e a promesa de reformas políticas e administrativas para que Cuba enviase deputados ás cortes. O retraso ou incumprimento destas reformas levou a un novo conflicto en 1895 que desembocou na guerra con Estados Unidos e a independencia de Cuba (1898).

Constitución de 1876 [moderada]. Este documento recollía os aspectos fundamentais do novo sistema, era de carácter moderado e inspirábase en parte na constitución de 1845. Tratábase dunha constitución que defendía os valores tradicionais: a familia, a relixión, a propiedade, etc. Pero incorporaba algúns principios democráticos elaborados durante o sexenio, así moitos contidos desta constitución xa se encontraban na do 69, de feito nalgúns casos os artigos non se modificaban en absoluto, as diferencias fundamentais estaban no papel e atribucións da monarquía.

Elementos da constitución.

Establece un modelo centralista de estado.

Soberanía compartida ente o rei e as cortes.

Catolicismo como relixión oficial do estado pero tolerando os outro cultos.

Declaración de dereitos igual á de 1869.

Non se establece unha clara división de poderes, o rei tiña un poder hexemónico sobre o parlamento e tiña poder executivo (nomeaba o goberno, era o mando supremo do exército e podía disolver as s cortes) e poder lexislativo (tiña capacidade de veto e de iniciativa lexislativa [pode presentar leis para que se aproben no parlamento]). O monarca era o árbitro do sistema e o goberno precisaba da dobre confianza no rei e das cortes.

Sistema bicameral. O congreso era elixido por sufraxio censatario (desde 1890 sufraxio universal masculino). O senado era elixido en parte pola coroa o que garantía a presencia da oligarquía do país [os elixidos polo rei eran de forma vitalicia] e a outra parte elixíase mediante sistema indirecto polas corporacións e os maiores contribuíntes.

Contaba cunha ampla declaración de dereitos pero a súa concreción remitíase a leis ordinarias que polo xeral tenderon a restrinxilos especialmente o dereito de imprenta, expresión, asociación e reunión.

Creación de novos partidos políticos. O sistema político da restauración baseábase na existencia de dous grandes partidos: conservador e liberal. Que coincidían ideoloxicamente no fundamental peor asumían de modo consensuado papeis complementarios.

O Partido Liberal Conservador, máis tarde Partido Conservador, foi liderado por Cánovas até a súa morte (1897) e despois por Francisco Silvela. Aglutinou a liberais moderados membros da Unión Liberal, progresistas e incluso católicos tradicionalistas. Politicamente sitúase na dereita moderada.

O Partido Fusionista, máis tarde Partido Liberal, estaba encabezado por Praxédes Máteo Sagasta e representaba a esquerda liberal. Sagasta era un antigo progresista que non colaboraba ca primeira república, afectou á constitución do 76 e logrou atraer a algúns conservadores desencantados con Cánovas, a antigos demócratas e progresistas do sexenio, a algúns republicanos históricos chegaron incluso a colaborar con el sen integrarse, por exemplo Castelar.

A alternativa no goberno (turnismo). No sistema de 1876 o candidato a presidente do goberno debía ser designado polo rei e contar cunha maioría nas cortes para gobernar, en caso contrario, obtiña do monarca o decreto da disolución, convocaba eleccións e lograba unha maioría que lle permitise gobernar, é dicir, o proceso era o oposto a unha democracia auténtica na que se gañan as eleccións e logo se forma goberno.

A aprobación de normas liberalizadoras, promovidas sobre todo polo goberno de Sagasta (1885-1890). Neste período intentaron introducir tódolos dereitos individuais da constitución do 69 que puidesen, así aprobouse a liberdade de prensa e de imprenta, tamén a liberdade de asociación (lei de asociacións de 1887) que permitiu a aparición de sindicatos, por exemplo a UXT (1888)).

Nesta etapa aprobouse tamén a lei do xurado que permitía á sociedade participar na administración da xustiza, aprobouse un novo código civil e implantouse o sufraxio universal masculino (1890), estas reformas cumprían o programa liberal, o mérito dos conservadores foi respectar estes cambios cando regresaron ó poder.

Durante a restauración os gobernos aproximáronse ós problemas sociais e á condición obreira. En 1883 creouse unha comisión para estudar todas as cuestións relativas ó benestar das clases traballadoras, esta comisión foi o precedente do instituto de reformas sociais (1903) que logo deu paso ó ministerio de traballo.

O debate entre os partidarios do proteccionismo e do librecambismo resolveuse adaptando medidas proteccionistas que protexían a industria catalana e a vasca, a minería asturiana e ós productores de cereais casteláns, pero prexudicaban gravemente ós consumidores españois.

Movementos antidinásticos.

Os carlistas. Encontrábanse á dereita do sistema. Tras a derrota de 1876 dividíronse. Por un lado estaban os que rexeitaban o réxime e non colaboraron con el , polo outro estaban os que consideraron mais conveniente formar por un partido político e loitar nas eleccións. Os primeiros, chamados corrente integrista, enfrontáronse con pretendente don Carlos e foron expulsados do movemento carlista.

Os republicanos. Encontrábanse á esquerda do sistema e estaba tamén moi desunidos. Castela por exemplo lideraba o grupo dos posibilistas que colaboraron co partido de Sagasta. Outro grupo encabezado por Ruíz Zorrilla chegou a organizar un pronunciamento militar que fracasou estrepitosamente pola súa parte dous expresidentes (Salmeron e Pi i Margal) estaban divididos pola súa concepción da república. Salmeron quería unha república federal, ambos foron logrando gran influencia entre as clases medias e os traballadores urbanos, de modo que cando se unían lograban maiorías electorais.

Os movementos nacionalistas. Á oposición ó sistema uníranse rexionalistas e nacionalistas. Os primeiros teñan obxectivos como a creación de institucións propias ou a consecución de autonomía administrativa para as rexións. Os segundos, máis radicais, querían lograr a independiza dos seus territorios ós que consideraban nacións.

Factores que propiciaron o nacionalismo. Entre os elementos que favoreceron a aparición dos nacionalismos, temos: a existencia de movementos culturais que recataban a riqueza das linguas vernáculas e os costumes autóctonos, estes movementos reivindicaban a memoria colectiva idealizada e o uso de linguas marxinadas polos casteláns. Outro factor foi a crítica que se fixo contra o centralismo uniformificador do estado liberal xa que os nacionalismos defendían a realidade plural de España suprimida polos liberais. Un terceiro elemento foi a presencia de dúas vertentes anticentralistas. Unha era conservadora e antiliberal e quería recuperar os antigos foros. A outra vertente era progresista, federalista e republicana. Por último temos a repercusión da industrialización e os cambios económicos do s. XIX que afectaron ó equilibrio dalgunhas rexións e ó seu modo de percibir a realidade nacional, a burguesía periférica defendeu sempre o proteccionismo e os seus intereses como productora fronte ás medidas liberais adoptadas ás veces en Madrid. No caso catalán as elites sociais e políticas reivindicaban que un maior peso político de Cataluña beneficiaría a toda España. No País Vasco ó contrario, a chegada pasiva de inmigrantes percibíase como unha ameaza ás formas de vida e tradicións. No caso galego a emigración e o atraso económico facían que se culpase ó estado español de telos abandonado.

O nacionalismo político catalán. Durante o sexenio democrático apareceu dentro do federalismo un movemento que defendía unha Cataluña integrada nun conxunto de estados españois federados, máis tarde durante a restauración o político exrepublicano Valentín Almirall fundou o Centre Catala (1882) para sensibilizar a opinión pública catalana con fin de conseguir a autonomía e aglutinar a tódolos catalanistas. Poren, outros intelectuais eran partidarios dun nacionalismo catalán tradicionalista, rural e antiliberal (Jacint Verdaguer), este grupo fundou en 1891 a Unió Catalanista que defendía unhas propostas máis conservadoras e que se baseaba nunha burguesía nacionalista ilustrada pero conservadora, esta unión catalanista promoveu as Bases da Manresa (1892), un documento que recollía un programa explícito de catalanismo e incluía un proxecto de estatuto de autonomía conservador e tradicionalista, con todo ata o S. XX non se formulou o primeiro gran partido catalanista, a Lliga Regionalista (1901), con Prat de la Riba e Francesc Cambo.

O nacionalismo político Vasco. Reivindicaban a defensa dos foros perdidos e rexeitaba a industrialización porque fracturaba e erosionaba a sociedade tradicional vasca, así na súa orixe o nacionalismo vasco identificaba capitalismo e centralismo con todo español e sinalaba ós inmigrantes (“maketos”) como culpables da dexeneración da raza vasca a causa da mestizaxe, esa tendencia inscribíase nun pensamento católico e antiliberal. O 31 de xullo de 1895 Sabino Árana fundaba o partido nacionalista Vasco cunha declaración antiespañola e a vontade de restaurar as leis tradicionais.

Nacionalismo galego. A sociedade galega a diferencia da catalana e vasca era eminentemente rural. Unha burguesía feble fronte ás clases dominantes, por iso o rexionalismo foi máis débil e tardío malia a contar cunha sociedade homoxénea e unha poboación maioritariamente rural na que a lingua e as tradicións estaban moi arreigadas. As bases do rexionalismo encóntrase no rexurdimento da lingua literaria, escritores como Rosalía e Murguía dignificaron a lingua e outros como Alfredo Grañas formularon as aspiracións políticas do primeiro rexionalismo. En 1890 creouse a Liga Rexionalista Galega, pero este movemento foi minoritario ata ben entrado o S. XX.

Outros territorios. En Valencia e Andalucía xurdiron tamén correntes pouco organizados e de escasa presencia política que reivindicaban formas de autogoberno, en ambos casos houbo que esperar ó S.XX e no caso andaluz compre destacar sen unha influencia política rexionalista importante.

O movemento obreiro. Arrastraba da etapa anterior a división entre anarquistas e socialistas. Os anarquistas dividíronse en distintos grupos, basicamente entre partidarios de sindicatos legais e partidarios do terrorismo individual, estes últimos provocaron unha durísima represión a raíz dos atentados, por exemplo “La Mano Negra” en Andalucía, en Cataluña destaca a bomba no teatro do Liceo en Barcelona, que matou a dúas persoas, uns anos despois outra bomba durante a procesión de Corpus en Barcelona (12 mortos); o propio Cánovas foi asasinado por un anarquista italiano. O goberno actuou contra todos eles nunha represión durísima, persecucións, cerre de revistas, execución de anarquistas... Pero a actividade mantívose moi viva ata o S.XX.

Resentimento dos militares cara os políticos porque pensaban que os utilizaran e logo lles fixeran perder a guerra.

Para acabar coa revolta en Cuba España enviou douscentos mil soldados entre os que as guerrillas e as enfermidades tropicais causaron graves estragos tanto físicos como morais. O militar que mandaba as tropas españolas en Cuba, o xeneral Weyler, para acabar coa revolta, concentraba aos campesiños en poboados vixiados e logo acababa coas colleitas e o gando para que non apoiasen ós rebeldes. Esta táctica provocou as críticas internacionais e o goberno español acabou por destituír a Weyler.

Crecemento dun antimilitarismo popular. O recrutamento para a guerra de Cuba afectou ós que non tiñan recursos porque a incorporación a filas podía evitarse pagando unha cantidade en metálico. Isto, unido ó espectáculo da repatriación dos feridos e mutilados fixo que aumentase o rexeitamento cara ó exército entre as clases populares. O movemento obreiro fixo campaña contra este sistema inxusto de recrutamento causando a animadversión dos militares cara o movemento obreiro e as clases populares.

Apareceu un importante movemento intelectual e crítico: o Rexeneracionismo, que rexeitaba o sistema político-social da Restauración porque o vía como unha lacra para España e un símbolo de decadencia moral e espiritual.