POLITICA PARA AMADOR

Prólogo

No prólogo, Savater, trata as ideas básicas e as diferencias fundamentais entre a actitude ética e a actitude política.
As dúas son formas de considerar o que un vai facer, pero a ética é ante todo unha perspectiva persoal que cada individuo toma atendendo soamente o que é mellor para a súa boa vida nun momento determinado.
A actitude política busca o acordo cos demais, a coordinación, a organización ente moitos. O tempo da política ten maior extensión; non só conta o problema de agora senón tamén o de mañá.
No terreo ético da liberdade do individuo resólvese en puras accións, mentres que no da política trátase de crear institucións, leis e formas duradeiras de administración.

Estamos aquí reunidos

O mundo é estar entre humanos, vivir no noso mundo, en sociedade. Unha sociedade vainos a ir dando forma, xa que é unha rede de lazos, que esta composta pola linguaxe (elemento humanizador), a memoria compartida, costumes, leis, etc. Vivindo en sociedade estamos recibindo e dando constantemente todo.
A sociedade está pensada por nós e para nós, e por iso podemos comprender as súas razóns de organización e utilizalas. A nosa natureza é a sociedade, e nela somos humanamente productos, productores e cómplices. A sociedade sérvenos, pero tamén hai que servila.
As leis e imposicións da sociedade son sempre convencións. Non forman parte inamovible da realidade; e foron inventadas polos homes que responden a propósitos humanos comprensibles. Sen ningunha convención (a linguaxe é convencional) en absoluto non saberiamos vivir. Estas leis e costumes ás veces apóianse en condicións naturais da vida humana, que poden ser fundamentos nada convencionais.
Os humanos estamos dotados de instintos e capacidade racional. A razón é a capacidade de establecer convencións, ou sexa, leis que non nos veñan impostas, senón que as aceptamos voluntariamente; é dicir, instintivamente racionais.
Estas leis que pactamos non son soamente instintivas e racionais senón que tamén mestura estímulos. Como as convencións veñen en parte do instinto, o seu obxectivo é a supervivencia como o de todos os instintos. Pero como os instintos, tamén son instintivamente racionais, ademais de sobrevivir, responden ao desexo de vivir mais e mellor.
Unha diferencia entre humanos e animais, ademais da razón, é que os animais morren, e os humanos sabemos que imos morrer. Ademais, o home ten experiencia, memoria, e prevención da morte, ata o punto en que pretende a inmortalidade. Temos unha inquietude permanente, buscamos un estímulo permanente. A inquietude nunca falta, e sempre crece; é imposible volver atrás no tempo e chegar a unha época sen inquietudes, xa que nin sabemos cal é esa época e igualmente haberá algún tipo de inquietude.
Morrer é o símbolo decisivo do noso destino, á sombra da cal vivimos a vida. Buscámoslle á morte remedios simbólicos relixiosos e sociais. Os remedios sociais ou civís procuramos fortificar os nosos ánimos contra a presencia da morte vencéndoa no terreo simbólico.
As sociedades funcionan como máquinas de inmortalidade que utilizamos para combater a ameaza da morte. O grupo social preséntase como o que non pode morrer, a diferencia dos individuos, e as súas institucións que serven para contrarrestar o que cada cal teme da morte.

Obedientes e rebeldes

Os humanos inventamos formas de sociedade, transformamos a sociedade e facemos experimentos organizativos. Aristóteles dicía que o humano é un animal cívico e político; ademais de ser o único animal capaz de sublevarse. Kant dicía que os homes somos “insociablemente sociables”, é dicir, non é só obedecer e repetir, senón tamén rebelarnos e inventar.
A política non é máis que o conxunto das razóns para obedecer e de razóns para sublevarse.
A anarquía postula unha sociedade sen razóns para obedecer nin rebelarse, suscita: o final da política. Eles supoñen que temos tendencia espontánea e natural á cooperación, á solidariedade e ao apoio mutuo que a todos nos beneficia. Unha sociedade sen política sería unha sociedade sen conflictos. O conflicto é unha cousa case inseparable da vida en compañía con outros, por que somos demasiado sociables e a raíz da nosa sociabilidade é imitarnos. Esa mesma imitación fainos cada vez mais parecidos, ás veces tan parecidos que entramos en conflictos.
O interese é o que esta entre dous ou mais persoas, ou sexa o que nos une pero tamén separa. Entón se vivimos en conflicto é por demasiada sociabilidade, polo que consideramos inimigos ós distintos e perseguimos ós que difiren.
Os máis perigosos inimigos do social son os que converten os afáns sociais (diñeiro, admiración sobre os demais, influencia sobre outros) que queren colectivizar todo.
A xente máis sociable é a que acepta o compromiso cos demais. Actuamos solidaria ou cómplicemente, pero non fundidos cos demais, confundidos e perdidos neles, obedientes a eles. Os homes competimos uns con outros e enfrontémonos por que os demais impórtannos. É por iso que damos transcendencia á vida en común; entón temos conflictos pola mesma razón pola que axudamos aos demais, por que nos preocupan, preocúpanos a nosa relación e valores que compartimos.

Entón a política (conxunto de razóns para obedecer e desobedecer) ocúpase de atallar certos conflictos e facelo rito, de impedir que crezan ata destruír como un cancro o grupo social. A política tamén cumpre outras funcións como a defensa do grupo. A esixencia de instituír dalgunha forma de goberno, algún tipo de posto de mando que dirixa o grupo; tamén necesita autoridade para previr e para asegurar un mínimo de educación.

Os anárquicos defenden a idea de que establecer unha xefatura estatal e única adoita crear máis problemas dos que resolve, aínda peor: os xefes dan solucións ós problemas suscitados que resultan despois máis problemáticos que os males que intentaban resolver. É por iso que inventan ó Todo (patria, nación, civilización) como unha personalidade sacrosanta feita de odio ós estraños, inventan unha casta privilexiada e a institúen pola forza, como “salvadora permanente” que en fin son só especialistas en obedecer.

Entón a política ocúpase de saber a quen, en que, ata cando e por que temos que obedecer; e tamén cando, como e por que haberá que rebelarse.

A ver quen manda aquí

Entón renunciar a parte da liberdade persoal e obedecer, é tratar de aproveitar ao máximo as vantaxes de vivir xuntos. Unha dirección única posibilita esa unidade de colaboración e tal dirección debe ter certa estabilidade para garantir a unidade social.
Nietzsche pensaba que as sociedades consisten nunha serie de promesas, explícitas ou implícitas, que os membros do grupo fanse uns a outros. Ten que haber alguén con autoridade suficiente para que as promesas cúmpranse.
Hobbes opinaba que os homes elixiron xefes por medo a se mesmos, e que como a vida dos individuos esta enfrontada permanentemente necesitabamos someternos a un gobernante.
Calquera xefe ten algo de tabú, e no caso contrario non duraría nin un minuto. Por iso os xefes ó longo da historia buscáronse parentescos cos deuses.

A ningún home gústalle obedecer por que si a outro home, entón prefire consideralo “un pouco mais que home” e así obedecelo sen sentirse humillado. Ós gobernantes concédeselles algo especial, un poder que excede ó dos individuos correntes, e pero pola mesma razón non se lle permiten debilidades. O “Xefe” ou gobernante debe representar algo que está por encima dos individuos (A Lei) e que tamén él debe respectar.
As primeiras formas de autoridade social foron a forza física e a sabedoría, os coñecementos gañados a base de experiencia; constitúen argumentos eficaces que fan rendible a obediencia.
Cada conxunto social ten algo de infantil: a unidade de moitos entre outras cousas determinan ó grupo máis inestable. Ás veces a colectividade aumenta as capacidades do individuo, pero tamén as empequeñece, volve facelos sentirse inseguros e dependentes.

Sábese que o comercio foi o primeiro substituto da guerra, e lévanos a pensar que os homes movémonos por intereses, un nunca vai abandonar unha práctica que lle produce beneficios.
A forma de lexitimidade, ou a xustificación da autoridade proveñen sempre do pasado. Sábese que os anciáns sempre tiveron un peso de autoridade; e por exemplo o titulo dos senadores provén de senior, maior, máis vello. (Fala antes de como empezou o poder a través da sabedoría co exemplo das antigas tribos, e anciáns).

A gran invención grega

Os xefes antigos, considerábanse iguais, falábanse como iguais, discutían e decidían entre iguais e non admitían un xefe supremo mais que cando lles conviña e só se se comportaba dun modo aceptable.
Non hai nada evidente niso de que os homes son iguais, o evidente é que os homes son radicalmente diferentes entre si. Os que salta á vista non é a igualdade entre os homes, senón a súa desigualdade.
As primeiras organizacións sociais partiron destas distincións entre uns e outros. Mais adiante, os grupos fixéronse maiores e as diversidades dentro deles mais complicadas. Estas desigualdades entre homes xa non dependían das aptitudes dos individuos, senón tamén da súa linaxe familiar e posesións. Os homes fixéronse desiguais non só polo que eran, senón tamén polo que tiñan; e estas desigualdades fixéronse hereditarias.

A xerarquía social xustificábase por mitos e crenzas relixiosas administradas polos sacerdotes.
Nos grupos sociais mozos e máis primitivos era a natureza a que determinaba a xerarquía política; nas sociedades maiores foi a teoloxía a que serviu para xustificar a existencia de castas diferentes entre os membros do conxunto.
Ós poucos os gregos déronse conta de que os individuos parécense entre se mais alá das súas diferencias, por que todos falan e poden pensar sobre o que queren ou o que lles convén, todos son capaces de inventar ou rexeitar algo explicando a súa razón. Os gregos sentiron paixón polo humano, polas súas capacidades e pola súa enerxía constructiva, astucia e virtudes; ata polos seus vicios.

Sófocles dixo: “de todas as cousas dignas de admiración que hai no mundo, ningunha é tan admirable como o home”. É por iso que os gregos inventaron a pólis, unha comunidade cidadá na que goberna a liberdade dos homes. Este foi o invento máis revolucionario que ata o día de hoxe coñecemos como democracia.
A democracia grega estaba sometida ó principio de isonomía (equilibrio) : “as mesmas leis rexían para todos por igual” a condición de que fosen cidadáns atenienses (Varón, certa idade, nacido na polis, non escravo). Ninguén estaba na mesma cidade por encima da lei, e a lei tiña que ser obedecida por todos.
A democracia naceu entre conflictos e serviu para aumentalos en lugar de resolvelos, xa que canta mais liberdade menos tranquilidade. Noutros reinos, o poder ás veces era absoluto, como no caso dos reis ou faraóns, pero en cambio na sociedade grega, o poder era rotativo ó longo da asemblea circular logo de escoitar a todo o que tenia algo que dicir.

Os gregos coa súa democracia demostraban que todos eran exactamente iguais, e que todos tiñan os mesmos dereitos a todo. As habilidades e méritos eran considerados un asunto público, e é por iso que naceu o deporte e o teatro, onde cada individuo mostraba e demostraba as súas habilidades e méritos.
A competición deportiva é un froito do directo establecemento da igualdade política, xa que eran precisas outras fontes de distinción social; xa que soamente podían competir entre si os que eran iguais, (o faraón non podía, por que este feito se consideraba un ataque ó poder).
Foi en Grecia cando por primeira vez converteron as paixóns e emocións nun espectáculo, creando o teatro. En cada sesión os gregos asistían a traxedias e a comedias e mostraban os aspectos de humor e drama; en fin; mirábanse uns ós outros e vían as súas diferencias dentro da igualdade política.

Todos para un e un para todos

Despois do invento grego, chegou outro gran descubrimento: o dereito romano. Regulaban ó detalle os intereses dos individuos, os seus conflictos, o que podían esperar da comunidade e o que a comunidade podía esperar deles. Todos os habitantes do imperio de Roma eran politicamente tratados como a iguais. Calquera podía ser cidadán de Roma.

O individuo e o Estado son o resultado de toda a evolución política ao longo da historia. Un individuo ten moito do Estado dentro de si, mentres que un Estado está formado por individuos e non ten outro poder que o recibido de múltiples decisións individuais. Son o resultado do proceso histórico modernizador das comunidades humanas. As sociedades repousan cada vez menos nos dictados elementais da fatalidade, a necesidade física, as vinculacións de sangue ou os designios impenetrables da divindade, e vanse facendo máis libres, dependen máis do que os homes queiran.

A modernización das sociedades humanas trae consigo unha maior importancia ó que pensa, opina e reclama un individuo, pero debilitando a unanimidade comunitaria. O individuo é o fundamento último da lexitimidade do Estado. O Estado apóiase e xustifica invocando os acordos entre individuos.

Cando predomina excesivamente o individuo, a harmonía do conxunto social pode romperse. Os individuos mellor dotados poden aproveitarse daqueles que non o están. Cando é o Estado o que incha demasiado, os individuos perden a súa iniciativa e a capacidade de sentirse responsables das súas propias vidas. Tanto un extremo como o outro son perjudiciales para a sociedade.

O Estado é para os individuos. O individuo constitúe a auténtica realidade humana. Isto coñécese como individualismo, unha forma de comprender e colaborar coa sociedade que se ha fortalecido co desenvolvemento das sociedades actuais. Os individuos poden pertencer a un grupo ou ben poden participar na o grupo. Cando se pertence a un grupo, existe unha certa obrigación a eles sen demasiado xuízo. Pero cando se participa nun grupo, non se sente obrigado á lealtad con ese grupo, e pode elixir cando deixar de pertencer a ese grupo. Un séntese identificado con ese grupo.

Todos os individuos teñen necesidade de pertencer a un grupo. Para un individuo é importante participar voluntaria e críticamente en diversos colectivos. Os abusos da pertenencia a un grupo poden derivar no fanatismo e no desinterese.

O malo do fanatismo é que os homes esquecen pronto como chegaron a adquirir esa forma de vida. Os grupos humanos foron influenciándose uns a outros, logo non hai ningún grupo puro. Pódese ser humano de moitas formas, pero o máis humano é desenvolver a razón. Hai que ver do que se é capaz de facer grazas ó propio esforzo.

O importante, no fondo, non é pertencer a un grupo ou outro, senón que todos pertencen á especie humana. De aí proceden os dereitos humanos, unha serie de regras universais para tratar a todos os homes igualmente. Son unha aposta polo que se considera fundamentalmente común. Son só para humanos, pero para todos iguais. O racismo é unha das formas máis claras de violar os dereitos humanos. O aspecto dunha persoa non serve para dicir que deba facer algo, para que non poida ter os mesmos dereitos. Non hai ninguén inferior a ninguén en canto a dereitos refírese.

Na maioría dos casos a xente non é racista senón xenófoba, detestan aos estranxeiros, ós que son diferentes. Séntense incómodos ante eles. Desta forma establécense prexuízos sobre unha raza e outra. Todos os países xurdiron de mesturas de persoas de distintas razas. A raza pura non existe.

O nacionalismo consiste en ter un afán desmedido a aquilo que é “noso”, rexeitando todo aquilo que non o é. Necesita sentirse ameazado por inimigos exteriores para funcionar. Nun Estado só tería cabida un pobo. O fanatismo nacionalista só serve para endiosar ós países máis poderosos.

En Grecia, a participación política era obligatoria, mentres que na actualidade esa participación é voluntaria. Tamén o modo de solucionar os problemas cambiou. Antes cada un podía expresar a súa opinión. Agora só podes elixir un representante que tratará de facelo. Na actualidade prima a vida privada sobre a pública. Por iso a entrega ante a vida política é máis ben escasa.

Nas cidades actuais, a maioría dos seus integrantes se desinteresa da política, en gran medida debido á corrupción que acompaña á vida política. Os partidos políticos acaban converténdose en fins en si mesmos e decidindo o que está ben e o que está mal. Contra isto, pódese: aplicar con toda a severidade as leis, relativizar o papel dos partidos políticos e desenvolver outras formas de participar na vida pública da comunidade.

O obxectivo ó participar na vida política é tratar de atopar o maior equilibrio posible na sociedade. A sociedade ten que tratar ser o máis social que poida. Hai que reivindicar os intereses da sociedade.

As riquezas deste mundo

Este capítulo empeza dicíndonos que os animais non son ricos porque todo aquilo que necesitan é sobrevivir, e saben o que necesitan. Nos humanos ocorre ó contrario: non saben o que necesitan. Saben, como o resto de animais, cales son as súas necesidades biolóxicas, pero non saben os requisitos que acompañan a cada unha destas necesidades. ”Querer” é a primeira das necesidades humanas.

Isto trouxo moitas complicacións ós humanos. A cultura non é máis que o conxunto desas complicacións. Civilización é un termo máis moderno de sinalar o mesmo. Na orixe, os homes vivían solitarios e non tiñan posesións, respondendo unicamente ós estímulos da natureza. Pero tiñan unha facultade da cal carecían os animais, a de perfeccionarse. Comezaron a falar entre si, a relacionarse... Segundo Fernando Savater, o mundo debería civilizarse máis do que está. Non se desinventa nada, nin se esquece, só se substitúe por algo mellor.

Segundo Rousseau, a propiedade era o mal de todos os problemas que tiñamos. A orixe de toda desigualdade non é político, senón económico. A individualidade está ligada á posesión de certas cousas. Sempre se busca o superar ao veciño en “grandeza”.

A propiedade privada produciu tantos efectos negativos como positivos sobre a sociedade. A envexa e a cobiza fixo que cada individuo identificásese co que ten e non co que é. Pero a propiedade privada permitiu o desenvolvemento da independencia de cada cal. Se non existise a propiedade privada, todos os homes serían irmáns.

Na urbanización reafírmanse o diñeiro, a propiedade e outras fontes de problemas. A vida urbana desarraiga ós homes, os independiza do seu terreo e da súa aldea. Pero en cambio aumenta os seus conflictos, tentacións e miserias. Nas cidades hai menos igualdade económica, pero maiores oportunidades de inventar a propia vida. Os individuos puxan entre si para ser donos de canto poidan. A propiedade sempre existiu nas sociedades humanas, sendo individual ou colectiva. En todas as sociedades existiron problemas económicos. A acumulación de bens, é resultado en grao sumo lúgubre da ciencia, no corazón da economía: o traballo. Ós seres humanos non lles gusta a disciplina laboral. Pero é necesaria para o correcto funcionamento do traballo. O desenvolvemento das civilizacións aumentou a cantidade de traballo a realizar. Nalgunhas civilizacións houbo xente que conseguiu ter a moitas persoas traballando para unha soa. Os escravos, os servos... foron exemplos. Os artesáns burgueses lograron ser os seus propios xefes.

No século XVIII producíronse dúas grandes revolucións: a americana e a francesa, que acabaron cos privilexios dos nobres e terratenentes, introducindo o principio dunha democracia. Comezou o auxe do capitalismo: interese que move a cada cal a procurar o seu propio provecho para si mesmo e para os seus. O capitalismo trata de obter as maiores ganancias posibles, facendo traballar duro polo xusto para sobrevivir. Fai anos era común que os nenos pequenos traballasen. Ante estas situacións o proletariado organizou todo tipo de protestas contra os propietarios capitalistas. Os obreiro tiveron que facer valer a súa forza, asociarse en sindicatos e suscitar reivindicacións políticas. Karl Marx propuxo un modelo de economía comunista, que foi seguido por algúns. Nela se abolía o capitalismo ao completo. Este movemento fracasou integramente. O comunismo limitou moito as liberdades que conseguira o proletariado. Con todo, o pensamento marxista serviu para forzar unha serie de reformas imprescindibles: sociais, económicas e políticas. O manifesto comunista logrou a propiedade pública de ferrocarrís e comunicacións, o imposto progresivo sobre a renda, a abolición do traballo infantil, o ensino gratuíto e o pleno emprego.

Hoxe en día nin a liberdade total nin os colectivismos socialistas teñen ningunha confianza. Nos estados máis liberais intervén algo o estado: pensións, contratos... o que se denomina sociedade do benestar. O problema máis difícil de resolver é o paro. As máquinas convertéronse nos escravos dos proletarios.No mundo actual destaca a diferencia no nivel de vida duns países a outros. Os países ricos explotaron ós pobres. Pero estes, cos seus réximes autoritarios non fixeron nada por evitalo.

Como facer guerra á guerra

Os humanos son o ser vivo que fixo máis riqueza do “todo vale”. Porque ó ser capaces de sacar as máis extremas consecuencias diso, é o que pode chamarse razón, e é o que separa homes de bestas. Para o ser humano sempre valeu todo. Ata chegar a comerse ós da súa propia especie se fóra necesario. Aínda que aprender a limitar o “todo vale” foi o mellor xeito para obter o maior rendemento del.

Hai xente que afirma que a guerra é un costume prehistórica, aínda que a historia humana estivo plagada delas. Durante o último século houbo bastantes máis guerras que en séculos anteriores. E aínda hoxe en día algunhas delas continúan. A guerra foi considerada como unha ocasión gloriosa e magnífica, e como unha traxedia e fonte de dor. A guerra desde o punto de vista colectivo trátase de algo positivo: afirma e potencia os grupos humanos. Desde o punto de vista dun individuo normal, é nefasta, porque pon en perigo a súa vida e a dos seus seres queridos.

As guerras foron perdendo o seu encanto desde que as sociedades fóronse facendo máis individualistas. Pero a cando a guerra padécese en primeira persoa xorde un patriotismo inusitado. A guerra tan só gusta xa ós traficantes de armas e a algúns nacionalistas extremos.

Malia todo, os orzamentos de guerra seguen sendo moi elevados. Xa durante o “equilibrio do terror”, durante o cal as guerras conxeláronse, o prezo pagado por todo o arsenal nuclear foi moi elevado. Coa caída da URSS, o risco dunha guerra atómica diminuíu considerablemente, pero non desapareceu.

Hai dous tipos de adversarios da guerra: O primeiro son os pacifistas. Para eles nunca é xustificable unha guerra. Ningún valor social ou político xustifica quitar a vida a unha persoa, por indesexable e ameazadora que esta poida resultar. O antimilitarismo, pola súa banda, é estrictamente político. Considera a guerra como un mal indubidable, moi grave, pero non o único nin o peor de todos. Considera que a institucionalización militar da violencia é unha ameaza para as mellores posibilidades políticas da modernidade. Propoñen unha solución: Substitución do servicio militar obrigatorio por un exército profesional. Fomentar efectivamente o control de armamentos e do tráfico de armas. Desenvolver económica, política e educativamente todos os países. Universalización de procedemento democrático e imposición dos dereitos do home.

Co antimilitarismo seguirá habendo inxustizas e crimes no mundo. Pero o importante da mentalidade liberal é que se sabe que son inevitables, porque pola contra estaríanse suprimindo as liberdades do home.

Libres ou felices?

Vivir nunha sociedade libre e democrática é moi complicado. Os grandes totalitarismos do pasado século foron intentos de simplificar pola forza a complexidade das sociedades modernas. Sempre facían a burla das liberdades “formais ou burguesas”, vixentes en réximes máis abertos. Non podían coexistir coas liberdades políticas elementais. Polo tanto é lóxico que tratasen de esmagalas.

O principal inimigo da liberdade áchase dentro dela mesma: o medo á liberdade. Un cidadán ten medo dos posibles erros que poida cometer das distintas opcións que lle ofrece a liberdade. Pero sobre todo dálle medo a liberdade dos demais. Ninguén sabe o que vai ocorrer. Non é previsible. A liberdade é perigosa porque pode utilizarse mal e facer dano.

As liberdades públicas implican responsabilidade: ser capaz de responder polo que se fixo. Para iso é necesario comunicarse cos demais: falar e escoitar. Hai moitos tipos de irresponsabilidade: hainos que non aceptan a autoría do que fixeron, os que son ignorantes... Pero unha das peores é o fanatismo. Os fanáticos néganse a dar ningún tipo de explicación. Os seus actos só cumpren cunha misión transcendental que teñen que cumprir ante unha instancia superior. Pero nunca se sabe ben ante que instancia superior. É característico de institucións administrativas e gobernamentais nas que ninguén dá a cara por ninguén. Nunca ninguén dimite, pase o que pase. Pensan ter o dereito da impunidade. Pensan que é o goberno quen ha de resolvelo todo. Nunha sociedade democrática, os cidadáns poden intervir, colaborar, vixiar, auxiliar... A co-responsabilidade social por non previr situacións próximas a nós que de forma inverosímil han de acabar en delitos ou desastres. Os irresponsables son os inimigos viscerais da liberdade. Liberdade é autocontrol. Ser libre implica equivocarse e a posibilidade de facer dano. Hai dous tipos de irresponsables infantiloides: os que teñen medo ós demais e os que se teñen medo a si mesmos.

Un Estado canto máis prohibe, máis tentador faise o prohibido. Cada un ten as súas propias tentacións de acordo ás fantasías individuais.
A tolerancia está completamente ligada á liberdade. Todos os democráticos teñen en común a posibilidade de romper coas fatalidades das súas orixes e de optar por novas alianzas, novos ritos... A base ha de ser única. Sobre ela edifícanse as leis, e sobre estas as diferentes formas de vida. O respecto débese ás persoas, non ás opinións nin ós actos. Fernando Savater impón dous restriccións á liberdade de expresión: a aberta incitación ó crime, e a protección da intimidade de cada cidadán.

As sociedades baseadas na liberdade son as máis conflictivas da historia. Os gobernos non fan feliz a ninguén. Hai que aprender a buscar a dita, o que fai á vida digna de ser vivida, en cousas menores que pouco ou nada teñen que ver cos grandes plans políticos nin coa riqueza ou o almacenamento de posesións e trebellos.

Opinión persoal

O libro de Savater conseguiu deixar claras, na miña mente, moitas das cuestións que día a día oímos pero que delas temos pouca información por ser ideas que se dan por entendido, aínda que no meu caso algunha que outra non era así.

É de dicir que moitos dos exemplos e feitos histórico-curiosos chamáronme moito a atención e fixo que a miña cultura xeral crecese un pouco.

Verdadeiramente non é o tipo de literatura que acostumo a ler polo que a súa comprensión, aínda do seu esmerado modo de contar os temas, custoume un pouco entendelos sobre todo en conceptos clave da filosofía.

O capitulo que, en ocasións, me fixo botar un leve sorriso na miña soidade empregada para a súa lectura foi o de “obediencia e rebeldía” xa que paréceme unha verdade como un templo e en moitos dos casos vin reflectidos experiencias do meu día a día.

Sen dúbida, o home é un ser revolucionario e en constante movemento e deste xeito Fernando Savater consegue transmitir o seu saber dunha forma relativamente sinxela e que a lectura de Política para Amador non sexa un libro insubstancial e demasiado pesado para as nosas mentes aínda pouco culturalizadas.

FERNANDO SAVATER

FILOSOFÍA

MARZO 2007