Poesia entre dous seculos:

Na ultima decada do seculo XIX e nas duas primeiras do XX a vida cultural galega pretende consolidar o conseguido no rexurdimento (segunda metade do seculo XIX). Os poetas que viven nestes momentos seran coñecidos como os poetas, escritores “entre dous seculos”.

NORIEGA VARELA (1869 -1947)

Por mor do seu activismo agravista* é desprazado á provincia de Ourense onde coñecera os intelectuais do grupo NÓS e a literatura portuguesa.

• Agravismo Movemento social mais iportante do primeiro terzo do S. XX en Galiza é unha reivindicación de millores condicions de vida para os campesiños.

A principal organización agravista é Accion Gallega dirixida polo cura Basilio Alvarez. Os seus obxectivos eran a redencion ou abolición dos foros e acabar co caciquismo. O diñeiro para redimi-los foros ven da emigración.

OBRA:

• “Montañesas” que aparece despois co titulo “ Do ermo”

• “Montañesas” (1904

• “Do ermo” (14920)

Ten influenzas dos clasicos latinos do seculo de ouro español e dos poetas saudosistas portugueses como Teixeira de Pascoces.

A sua poesia intenta captar a paisaxe montañesa e a naturaza en estado virginal, canta a humildade das cousas pequenas, florcitas domonte as pingas de orbillo e a mais minuscula pegada de deus.

Estuda no seminario en Mondoñedo.

RAMON CABANILLAS (Nace e morre en Cambados 1876 - 1959)

Estuda no seminario en Santiago.

Estivo en Cuba de emigrante.

1916 regresa a Galiza.

Ao longo da sua vida estivo presente nos mais destacados acontecementos e institucions da Galiza contemporanea: Apoiou o movemento agravista, pertenceu as irmandaes da fala, publicou na revista NOS, participo unas actividades de seminario de estudos galegos, foi membro da Real Academia Galega, e da Real Academia Española representando a literatura galega.

“No desterro” (1913), “ Vento mareiro”( 1915) son textos de clara intencion social (liña do movemento antiagravista) o lado do de outros liricos (Rosalia é a sua influenza.) do modernismo e do saudosismo.

“O Mariscal” (1926) Tragedia historica en verso, teatro. Reinterpreta en clave nacionalista o episodio historico da execucion do mariscal Pardo de Cela en Mondoñedo en 1483 por orde dos Reis Catolicos.(finais do S XV).o mariscal é presentado como unha victima do centralismo e convertese nun símbolo da resistencia gaLEGA.

“Na noite estremecida” (1926) Tres poemas longos aos que Cabanillas chama saga e nelas recrea a tematica medieval da materia de Bretaña (“O rei Artus e a taboa redonda”) trasladandoa a Galiza.

1ª saga ”A espada Escalibor”.

2ª saga “O cabaleiro do santo Grial”.

3ª saga “Osono do rey Arturo”

A obra situase na liña pondaliana de reelaboración do pasado celta de Galiza.

Ten influenza do modernismo.

Tamen ten xeito que utilice a materia arturica en Galiza porque suponse que temos o Grial na igrexa do Cebreiro

“ Antífona da cantida” (1951) Antoloxia de cantares populares é o 1º libro publicado pola editorial Glaxia.

Irmandades da fala.

RAMON CABANILLAS (tema anterior)

ANTON VILAR PONTE(1881 - 1936)

Un dos creadores das irmandades da fala e dirixiu o semanario A NOSA TERRA. É un dos teoricos mais importantes do nacionalismo.

Autor de discursos, conferencias artigos xornalisticos teatro e obras varias de carácter propagandistico ou didactico.

XOAN VICENTE VIQUEIRA

Membro das irmandades da fala, e profesor do instituto (Eusebio da Guarda)

Autor de ensayos, artigos e conferencias, e poeta.

LEANDRO CARRE ALVARELLOS.

Membro das Irmandades da fala.

Autor dun diccionario de galego (galego - castelan). Ten varias novelas breves e unha amplisima producción teatral.

XOSE LESTA MEIS (1887 - 1930)

Naceu e morreu en Eiris.

Membro das Irmandades da Fala.

Estivo emigrado.

OBRA:

“Estevo” Novela que narra a vida dun emigrante (basease na sua experiencia)

“Abellas de ouro” Relatos con protagonista feminista, de ambiente rural de Eiris.

A sua obra ten numerosos elementos autobiograficos.

MOVEMENTOS DE VANGARDA (Principios do s XX)

MANUEL ANTONIO (Rianxo 1900 - 1930)

É o poeta mais interesante e original de preguerra. A sua obra sen confesions o lector tradicional é a perfecta mostra de creación vangardista das nosas listas “Devedor do futurismo”( movemento que combate o culto ao pasado e a tradición; fora as bibliotecas e museos, e fai apoloxia da verdade, maquinas, guerra) do creacionismo (propugna a autonomia da arte con respecto á realidade de maneira que o principio de invencion domina sobre o de imitación), e do cubismo(reduce a naturaza as formas xeometricas que o artista considera mais significativas. Tende a representaros de xeito como se foran contemplados simultáneamente por todos os lados. Transcende os limites do seu mundo cultural contemporaneo e acada dimension universal.

Estuda nautica en Vigo. Aquí comeza a decantarse polo republicanismo galeguista e comeza o seu labor poetico.

1926 - 1927 Embarca nun paquebote como piloto en paracticas. Neste tempo xestarase o seu libro de poemas mais coñecido e o unico que publica en vida “De catro a catro”

Enfermo de tuberculose morre en 19360.

OBRA:

“De catro a catro” (1928) leva o subtirulo “ Follas sen data dun diario de abordo” é a sua obra cume, pasou bastante inadvertido xa que a critica contemporanea sua por mor da sua modernidade é o insolito que resultaba un libro deste tipo na sua epoca.

A obra ten multiples lecturas: desde a simple evocacion poetica dunha travesia maritima concreta até interpretacions de tipo filosofico, simbolico, etc. Son 19 poemas, o diario dunha travesia desde que o barco sae até o retorno.

Manuel Antonio ofrece unha vision domar e da travesia, dobarco e do ceo. Que se converten en alegorias da realidade da existencia do ser, etc.

A sua obra foi singular dentro do panorama literario galego. Non creou escola, tivo pouca repercusión entre os seus contemporaneos.

O propio autor era consciente do avanzado da sua proposta, poren as xerazons poeticas surdidas despois da morte de Franco (20 - 11 - 75) ven a Manuel Antonio como o modelo, mestre a seguir e ideoloxico, como pola sua constante experimentación ca lingua literaria, sera o modelo a seguir xunto con Cunqueiro e Ferrin.

AMADO CARBALHO

Nace en 1901 e morre en 1927.

É o creador da escola Hilozoista ou Animista (o hilozoismo é a tendencia poetica renovadora que acada mayor eco na literatura galega da sua epoca, introduce o recurso sistematico a imaxe poetica humanizadota e usa formas ritmicas sinxelas e populares.

Os seus libros son: “Proel” (1927) e “O galo” despois da sua morte. A sua obra foi moi celebrada pola critica contemporanea sua e serviu como fonte de inspiración para moitos outros poetas coetaneos é posteriores. Na sua poesia a naturaza aparece animada e a presenza humana esvaecese tras os elementos da paisaxe ofrecendo unha vision original dun mundo proximo a inocencia primigenia( primitiva).

Morre de tuberculose en 1927.

FERMIN BOUZA BREI (1901 - 1973)

É o principal fundador da escola neotrovadoresca (corrente que xorde como consecuencia da fascinación que produce no ambiente cultural galego a divulgación da nosa lirica medieval mercé as edicions dos cancioneiros feitas en Portugal en 1928 - 1932. O neotrovadorismo foi creado por Xoan Vicente Viqueira [Irmandades da Fala] e Bouza Brei, con todo sera Cunqueiro o que atinxira o cumio)

“Nao senlleira” (nao= barco, senlleira= soidade) É o primeiro titulo importante do neotrobadorismo.

Bouza enriquece os elementos neotrovadorescos engadindo outros de carácter popular, o barco e o mar.

“Seitura” (1955) Afastase do neotrovadorismo xusto no momento en que a escola acada gran fortuna entre os seus contemporaneos.

Fundador do Seminario de Estudos Galegos en 1923.

Xerazon NOS.

VICENTE RISCO (Ourense 1884 - 1963)

1920 Publica “Teoria do nacionalismo galego”

Director da revista NOS

1923 Crease o Seminario de Estudos Galegos.

Funda o partido nazonalista republican.

1910 - 1918 Pregaleguista.

1918 - 1936 Galeguista.

1936 - 1963 Postgaleguismo.

OBRA:

“O porco de pe” Representa a unha sociedade urbana vulgar e cosnsumista á que Risco satiriza grotescamente.

O doutor Alveiros é o seu antagonista, un home de espirito que cae na trampa do mundo que despreza.

A novela esta chea de personaxes caricaturizados e elementos que lle dan un toque humoristico.

“Os europeos en Abrantes”(1927) Novela inacabada. Renova a nosa narrativa ao abandonar o ruralismo que a cara cterizaba até ese momento e introducir unha ambientacion urbana.

RAMON OTERO PEDRAIO (Ourense 1888 - 1976)

En 1918 ingresa nas Irmandades da Fala o que motivara un cambio radical na sua vida tanto politica como culturalmente. Forma parte do Seminario de Estudos Galegos.

1920 Crea a revista NOS

1931 Proclamase a II republica e fundase o partido galeguista do que Pedraio pasa a formar parte con Castelao, Risco e Alexandre Boveda. Traballaran a prol da aprobación do estatutro de autonomia.

1936 Golpe de estadoe guerra civil. Comeza o seu exilio interior.

1948 Recupera o seu posto de profesor.

1950 Comeza a dar clases na Universidade de Santiago e participa na editorial Galaxia.

OBRAS:

“Os caminhos da vida” (1928) Triloxia na que Pedraio narra as transformacions producidas na sociedade rural galega entre 1835 e 1868 ( Epoca do provincialismo) cando se pasa dunha economia e un sistema mais moderno. É a decadencia da fidalguia rural e o ascenso da burguesia foranea.

Os protagonistas son duas familias hidalgas “os doncos”, carlistas e representantes dunha fidalguia en decadencia que non se adapta a nova realidade historica, e “ os pugas” que son liberais e capaces de adaptarse os cambios.

“A redor de si”(1930) Biografia espiritual do propio Pedraio e dos homes da Xerazon NOS antes da sua cegada ao galeguismo.

O protagonista e Adrian Solivio un rapaz intelectual que viaxa por Europa á procura da sua identidade que ira atopando a medida que se vai identificando con Galiza.

Pedraio é considerado o patriarca das letras galegas, un dos creadores da prosa galega moderna xunto cos seus compañeiros de NOS.

DANIEL CASTELAO (Rianxo 1936 - Bos aires 1950)

De pequeño estivo emigrado catro anos na Pampa Argentina e cando voltou estudou medicina en Santiago.

1916 Vai para Pontevedra como profesor do instituto. Entra nas Irmandades da Fala e vinculase ao grupo intelectual de Ourense con Otero Pedraio e Risco entre outros.

1920 Fundan a revista NOS que existe ata o golpe de estado.

1923 Pasa a formar parte do seminario de estudos galegos.

1931 II Republica: Fundase o partido galeguista do que forma parte. Sera deputado do parlamento da II Republica.

1936 Golpe de estado. Inicio da Guerra Civil. Cando esta remata co triunfo dos Nacionais exiliarase en Bos Aires.

1950 Morre en Bos Aires.

OBRAS:

“Un ollo de vidro. Memorias dun esquelete”(1922) Novela curta na que un esqueleto (enterrado nun cemiterio de cidade) conta todo o que vai observando co seu ollo de vidro que en vida non lle valera para ver.

“Cousas”( 1926 - 1934) Son 44 relatos e un prologo no que Castelao sinala a incapacidade da pintura para expresar todo o que aparece na realidade por iso escribe “cousas” que son relatos complementados cnha ilustración. Soen ser semblanzas de persoaxes, paisaxes, nas que predominan o dramatismo, o humor e o lirismo.

Teatro das irmandades.

CABANILLAS (“Mariscal”)

“A man da santiña” (1921) Comedia de costumes. Escrita para ser representada polo conservatorio nacional de arte galega na sua primeira actuación (fora creado en 1919 polas irmandades da fala).

ANTON VILAR PONTE.

LEANDRO e UXIO CARRE

XAIME QUINTANILLA

Foi alcalde de Ferrol.

Fusilado no 1936.

ARMANDO COTARELO.

Teatro das vangardas.

RAFAEL DIESTE

“ A fiestra valeira” (1927) comedia baseada na historia de Don Miguel, vello mariñeiro que simboliza a loita do home na defensa da sua propia identidade.

A peza estructurase en tres partes: introducción, desenvolvemento e desenlace. Trata dun mariñeiro enriquecido na emigración que quere ser retratado por un pintor.

Teatro da xerazon NOS

VICENTE RISCO

“O bufon de El - Rei” (1928) Escaso nº de personaxes. Trata sobre a deformidade fisica e moral dun bufon que esta namorado da raiña Iolanda.

OTERO PEDRAIO.

“ A lagarada (1928) Tratase dunha tragedia dionisiaca desenvolvida nun ambiente rural n astacion da vendimia.

Os persoaxes son labregos e no fondo estan agro man a cobiza e a lujuria.

Outras obras “ O desengano do prioiro” (1952) “ Noite Compostela” (1973) e “ Teatro de mascaras” (1975)

CASTELAO

“Os vellos non deben de namorarse” É a unica peza dramatica escrita por Castelao.

Farsa dividida en tres lances.

Tema: os amores serodios que case sempre acaban mal .

En cada lance hai un vello namorado dunha moza.

Aparece tamen a morte como un personaxe que avisa os vellos das consecuencias do seu namoramento.

RAFAEL DIESTE

“ A fiestra valeira” (1927) comedia baseada na historia de Don Miguel, vello mariñeiro que simboliza a loita do home na defensa da sua propia identidade.

A peza estructurase en tres partes: introducción, desenvolvemento e desenlace. Trata dun mariñeiro enriquecido na emigración que quere ser retratado por un pintor.

Literatura no exilio.

BLANCO AMOR (Ourense 1897 - 1979)

1919 Emigra a Argentina.

Mediados dos 60 Volta definitivamente a Galiza.

OBRA NARRATIVA :

Dsenvolvese sempre no mesmo marco espacial (Auria trasunto de Ourense) e no mesmo marco temporal, as duas primeiras decadas do S XX.

“A esmorga” (1959) Considerada unha das millores novelas da nosa literatura. Son cinco capitulos nos que se transcriben as declaracions realizadas por un dos protagonistas( Cibran “ O castizo”) perante o xuiz do cal nunca se rexistran as preguntas que se poden de ducir a traves das despostas do acusado . “O castizo” narra o que lle ocorreu a el e seus compañeiros , “ o bocas” e “o mil homes” ao longo de 24 horas de choiva ininterrompida , violencia, e alcohol, a traves de Auria mais sordida e marxinada que conducen inexorablemente a tragedia, e a tragedia do home que non é dono do seu propio destino.

“ Os biosbardos” (1962) SEte narracions curtas protagonizadas por rapaces mayoritariamente de condicion humilde e na Auria de principios do S XX

Mundo infantil misterioso fantastico e cheo de emocions.

“Xente ao lonxe”(1972) Baseada en feitos historicos. Vision da sociedade ourensa de principios do S XX é un alegato social a favor dos dereitos dos desherdados. (pobres, sen dereitos)

CONCLUSION

Blanco Amor é un dos nosos grandes escritores que destacou pola sua constante preocupación por elevar o galego de novo á lingua literaria. E a sua obra é un interesante estudo de condicion humana.

LUIS SEOANE (1910 - 1979)

Pinto de fama internacional e poeta de marcada intencion social reivindicativa, participou en sornáis e radio desde as que traballou para dar a coñecer a cultura galega.

OBRA:

“Fardel de exiliado” (1952)

“Na bretema Sant - Iago” (1956)

EMILIO PITA e LORENZO VARELA que cultivan a poesia social ( é o mesmo que reivindicativa Fala dos problemas da sociedade.)