CONTEXTO HISTÓRICO E FILOSÓFICO:

Platón naceu na polis ateniense no 427 a.C. no seo dunha familia aristocrática. Comezando co contexto histórico e cultural hai que dicir que dende finais do século VI a.C., a forma de goberno de Atenas era unha democracia directa, o que supuña a igualdade e o dereito a participar na Asemblea. As funcións desta eran discutir e aprobar as leis da cidade e decidir sobre a paz e a guerra. Atenas e a democracia tiveron o seu máximo esplendor no século V a.C.; nos últimos anos deste nace Platón, cuxa xuventude estivo marcada pola longa guerra entre Atenas e Esparta e pola inestabilidade política. Aos vinte anos coñeceu a Sócrates, de quen se fixo discípulo, e que influíu na súa vida e pensamento. Aínda que sentiu interese pola política dende mozo, rexeitou a participación nesta ao comprobar a política de terror e os crimes que se cometían. Traía condena e morte de Sócrates, Platón convenceuse de que nin a oligarquía nin a democracia eran capaces de gobernar con xustiza, e decidiu buscar na filosofía o remedio ós males políticos. Así concibe a idea de que un goberno formado por filósofos sería o único capaz de gobernar xustamente.

Para expoñer as súas numerosas teorías nutriuse de varias influencias filosóficas: a de Parménides (na caracterización do mundo das ideas, na análise dos sentidos e da razón respecto da procura do verdadeiro coñecemento); de Sócrates (na crenza de que existe unha verdade absoluta e posible de coñecer, na preocupación polos problemas morais, na necesidade de autodominio das paixóns para acadar a felicidade); de Pitágoras (orixe celeste das almas, a súa preexistencia e a supervivencia, o concepto do corpo como prisión da alma, a posibilidade de liberarse do sensible pola virtude]; a relación crítica co relativismo e escepticismo sofista; e tamén a presenza do mito ñas súas obras para que se entenda mellor a súa explicación da realidade.

A TEORÍA PLATÓNICA DAS IDEAS: MUNDO SENSIBLE E MUNDO INTELIXIBLE

A pesar de que o obxetivo de Platón é fundamentalmente práctico ou político, para el a organización xusta da vida social esixe establecer antes como é a realidade e como se pode acceder a ela. Para iso realiza unha síntese entre a tradición presocrática sobre a natureza e a tradición dos sofistas e Sócrates acerca do ser humano, que ten como base a teoría das ideas. A primeira influencia apreciámola na conciliación da concepción de Parménides, segundo a cal a auténtica realidade é eterna e inmutable, e a de Heráclito, sobre o perpetuo cambio de todas as cousas. Platón tamén ofrece unha alternativa ao escepticismo e relativismo sofista e dalle consistencia ao optimismo socrático sobre as capacidades de coñecemento. Como trasfondo, atópanse as verdades absolutas das matemáticas pitagóricas.

A teoría das ideas basease nun dualismo ontolóxico, na existencia de dúas realidades.

Por unha parte está omundo físico, sensible, material, que é un mundo coma o que describe Heráclito: imperfecto, fugaz, cambiante Por outro lado existe un mundo ideal,

intelixible, arquetípico, un mundo excelsoe perenne. Neste. 0 mundo atopamos as entidades que reúnen as características do ser de Parménides, as ideas. Podemos definir as ideas como "esencias obxetivas vistas coa intelixencia”. Trátase de conceptos inmateriais, inmutables, imperecedoiros, absolutos, perfectos, universais e independentes do mundo físico.

Debemos destacar sobre todo que se trata deentidades reais e obxetivas, que están máis alo da concepción mental particular de cada persoa; porén, só podemos acceder a elas a través da mente.

En virtude desta teoría, interprétanse os obxectos e fenómenos que nos rodean como simples copias ou imitacións da verdadeira realidade. Porén, para salvar o abismo que se crea entre estas dúas realidades, Platón propón dúas vertentes segundo as cales os obxectos cotiáns se relacion0an coas súas correspondentes ideas: a participación (mezesis)e a imitación (mimezis).Segundo a primeira, os seres deste mundoson como son porque participan da súa correspondente idea, teñen algunha calidade que está presente nela. Implicitamente, as cousas tamén imitarán e serán copias (imperfectas, iso si) do seu modelo ou referente.

No mundo intelixible, ademais dos modelos das cousas materiais tamén existen ideas estéticas e éticas que non se corresponden con seres sensibles (ben, xustiza, valor, beleza, prudencia, fortaleza, e tamén ideas de relación e de obxetos matemáticos. Todas estas ideas están xerarquizadas; do mesmo xeito que no mundo sensible as cousas non teñen o mesmo valor, nomundo intelixible as ideas están organizadas segundo a súa importancia. No cumio atoparíase a idea de Ben, que rexe o mundo ideal e, do mesmo xeito que o Sol, permite a vida no mundo sensible. Esta é a idea á que intentanaproximarse tódalas cousas do mundo, xa que existe nelas unha aspiración ou apetito (teleoloxía) por acadar a perfección. Este desexo foi o que Platón denominou "eros" ou "impulso amoroso" e que, no plano epistemolóxico, fai referencia á dialéctica. Por debaixo da Idea de Ben atoparíanse os conceptos de Xustiza, Beleza, Ser e Unidade, ás que seguen os pares de opostos (movemento/repouso; igualdade/desigualdade; identidade/dualidade...) e as ideas de números e figuras xeométricas. En último lugar atoparíanse as ideas de cousas sensibles, como a de ser humano ou a de cabalo.

Por outra banda, e dado que a realidade ideal está perfectamente ordenada, Platón sinala a existencia dunha alma cósmica que a organiza e ordena. Neste mundo paralelo tamén se atopa a orixe das almas humanas, que polo tanto preexisten á unión có corpo; así concíbese a realidade material como unha cárcere, xa que as almas desexan volver ó lugar de onde proceden, onde poden contemplar as ideas.

Finalmente, o Demiurgo ou gran artesán localizaríase entre estas dúas realidades. A través dun mito Platón narra como ao principio existían só o mundo das ideas, este Demiurgo e unha masa caótica, imperfecta. O artesán iría traballando sobre esta materia informe introducindo a orde e a harmonía propias dos arquetipos ideais, configurando o mundo sensible. Así,Platón explica que o noso mundo non sexa un 0caos, senón que estea organizado de acordo a unha harmonía matemática, que todo sexa a copia imperfecta dunha idea perfecta.

A TEORÍA PLATÓNICA DAS IDEAS: GRAOS DE COÑECEMENTO

Unha vez explicada a existencia destas dúas realidades, queda ver como se relacionan, como os podemos acceder ó mundo intelixible. Este é outra das ideas fundamentais da alegoría da caverna; o prisioneiro liberado debe iniciar un escarpado camiño cara ao mundo exterior, onde o espera a verdadeira realidade, o verdadeiro coñecemento. Así a teoría das ideas e a teoría do coñecemento están entrelazadas.

Platón concibe o coñecemento como un proceso de superación da ignorancia e o engano, de achegamento e de contemplación da verdade que se atopa nas ideas. Platón expón, servíndose do exemplo dunha liña dividida en segmentos, os diferentes niveis de coñecemento e os niveis da realidade que lie corresponden a cada un. En primeiro lugar establece unha división esencial en dúas partes: unha para o mundo sensible e outra para o intelixible.

Na primeira liña volve diferenciar dous segmentos: un que correspondería ós reflexos, sombras e demais imaxes das cousas sensibles que poboan este mundo, e outro que asigna ós propios obxectos físicos. Analogamente, Platón divide o segmento do intelixible en dous ámbitos: por un lado o dos obxectos matemáticos, que veñen a ser, ao igual que as sombras o son dos obxectos físicos, imaxes ou reflexos das ideas; e por outro a propia realidade das ideas. A os catro niveis da realidade resultantes, dúas sensibles e dúas intelixibles ,Platón atribuelle unha operación mental ou vía de coñecmento diferente.

Respecto ás imaxes, que son sombras das cousas, só existen suposicións ou conxeturas (eikasía). Trátase dunha simple percepción acrítica, nin sequera temos as cousas sensibles mesmas, senón as imaxesndas cousas sensibles. Polo tanto o obxeto da Conxetura, será o reflexo dos obxetos empíricos.

Respecto ós obxetos físicos, que son copias da verdadeira realidade, só existen crenzas (pístis). Neste nivel xa existe a capacidade de relacionar concepcións. O seu obxeto será o fenómeno físico, polo tanto as cousas sensibles mesmas.

Tanto as suposicións como as crenzas non constitúen máis ca opinionsdo mundo sensible. Por este motivo, baséase na experiencia ou sensibilidade, e non constitúe o auténtico coñecemento.

Respecto ós obxetos matemáticos, a súa vía de coñecemento é a razón discursiva (diánoia). Neste nivel xa atopamos unha capacidade de análise lóxico e crítico, o problema deste nivel é que aínda que se traballa sobre razoamento seguros, o obxeto non se capta sen máis.

Respecto ó coñecemeno máis alto, asideas á cal se chega pola vía da razón intuitiva (nóiesis).Sobre este nivel fundamentase todo o coñecemento, sobre unha única verdade suprema, a Idea de Ben. Polo tanto, o obxeto da razón intuitiva serám as realidades intelixibles que non se ven directamente, as ideas. A Intuición será a forma suprema do coñecemento humano, pero implica un gran esforzo pola dificultade de chegar ao seu obxeto. Mentras a alma está instalada no corpo é cando hai que realizar ese esforzo cognitivo, xa que durante este período tendese ó coñecemento de tipo sensible. Iso si antes de unirse ó corpo e despois de separarse del, a alma xa posúe este coñecemento intuitivo das Ideas, un coñecemento estable e universal, innato, pero esquece este concepto ó entrar en contacto co corpo. Polo tanto, coñecer é recordar.

Tanto a razón discursva como a intutiva constitúen a ciencia, o coñecemento de tipo intelectual (episteme).Este é o autentico saber, porque é un coñecemento racional do mundo intelixible; como as ideas son realidades universais, eternas, perfectas, imperecedoiras, inmutables,etc, convértense en obxeto de coñecemento universal e seguro.

Isto dá lugar a unha concepción do coñecemento como simple recordo ou reminiscencia: na nosa alma hai, dende sempre e en estado latente, unhas pegadas ou sinais das ideas que contemplaba cando se atopaba no mundo intelixible. Segundo a súa teoría antropolóxica, cando a alma perdeu o equilibrio debido ó enfrontamento entre as súas partes e caeu ó mundo sensible, quedou pechada nun corpo e esqueceu todo o coñecido; en consecuencia aprender será evocar ou recordar este coñecemento. Platón defenderá pois que o camiño para acceder a esta razón intuitiva será a dialéctica, o proceso racional que nos permite elevarnos progresivamente cara o coñecemento de ideas superiores: primeiro a conxectura, logo a crenza e, superando as opinións, chegar á razón discursiva e finalmente a intuitiva. Platón pretende con esta teoría demostrar que coñecementos como as matemáticas dotadas de universalidade e necesidade, non se explican a partir da experiencia empírica ou perceptiva, senón que se atopan no propio individuo dende sempre. Esta concepción baséase nun optimismo epistemolóxico, nunha fe nas posibilidades humanas que se sustenta na confianza en que, intelectualmente, posuímos todo o que precisamos.

ANTROPOLOXÍA PLATÓNICA:

O coñecido como mito do carro alado, que aparece no diálogo de madureza Fedro, pretende amosar a súa concepción do humano como un ser dualista: se respecto da realidade falamos de ideas e cousas, respecto das persoas falaremos de alma (phsique) e corpo (soma). Platón concibe a alma como unha entidade inmortal, preexistente á unión co corpo; con este mito dálle unha explicación ó feito de que se vexan atrapadas nunha realidade material, ao tempo que establece a posibilidade de que regresen ao lugar de onde proceden.

O mito compara a alma humana cun carro alado, no cal van naturalmente unidos un auriga e unha parella de cabalos alados; un deles é branco, belo e bo, mentres que o outro é

negro, feo e malo. O cabalo branco simboliza as tendencias positivas do home, as paixóns como a coraxe, a ira, o valor, ou a esperanza; coñécese como parte irascible da alma na que prima a fortaleza que é o que lle da valor a alma para afrontar calquera situación e está localizada no peito. O cabalo negro simboliza as tendencias negativas, os desexos máis baixos, o instinto de conservación, a sexualidade; chámaselle parte concupiscible na cal prima a temperanza a cal perturba o ser humano e está localizada no ventre. Finalmente, o auriga simboliza a sabiduría ou capacidade intelectual do ser humano, o pensamento; chámaselle parte racional e está localizada na cabeza.

Nun principio, a alma vivía e movíase no mundo das ideas; este era o seu lugar natural o seu fogar. Un bo control da parella de cabalos por parte do auriga permite á alma, polo poder propio das ás, elevarse e contemplar as ideas. Agora ben, unha falta de dominio ou a perda do equilibrio ente os cabalos pode facer que a alma perda as ás e caia irremediablemente ó mundo das cousas, onde se aferra a algo sólido, a un corpo terrestre. Esta alma caída, sen ás, e aprisionada dentro da materia atópase estraña e fóra do seu elemento. Así pois, o anhelo máis grande será retornar ao seu mundo orixinal, pero para íso debe purificarse. Unha das vías que ten a alma para facer renacer as ás é a morte, que de termos levado unha vida virtuosa permitiranos elevarnos de novo; porén, se non fose así o individuo reencarnaríase de novo ata acadar a purificación. Outro dos camiños seria amor ou impulso amoroso (eros), o anhelo de recuperar o que algún día tivemos pero que perdemos; no piano intelectual, este desexo fai referencia á dialéctica, o proceso que nos permite elevarnos ata o coñecemento de ideas superiores. Aquí enlaza Platón antropoloxía e epistemoloxía (reminiscencia].

Así, podemos resumir a concepción platónica do ser humano afirmando que este é esencialmente a súa alma. Pero esta está unida accidental e incomodamente ao corpo. Esta é unha visión dualista, na cal a alma é altamente valorada e o copo, infravalorado.

Alma e corpo son dúas entidades totalmente distinguibles e desiguais. 0 corpo é físico e mortal, sensible e imperfecto, materia caduca e desprezable, dado que procede do mundo das cousas temporais. A alma, pola contra, é inmortal, intelixible e perfecta, é o que define ao ser humano e o que lle permite realizar o máis elevado, xa que procede do mundo das ideas eternas. E é precisamente o dualismo o que fai posible que a alma coñeza as ideas, pois estas pertencen ao mundo do que, só temporalmente, foi expulsada.

O mito do carro alado amósanos a alma como unha entidade dinámica que integra tres partes: racional, irascible e concupiscible. A ética platónica vaise basear nesta división tripartita; Platón fala de tres virtudes, que se corresponden coas tres partes da alma: a sabedoría ou prudencia, a fortaleza ou valentía e a temperanza, Unha alma é sabia cando a parte racional (intelecto) desenvolve excelentemente a súa función; unha alma ten a virtude da fortaleza cando a súa parte irascible (as paixóns nobres) lle dá valor e a capacita para afrontar tódalas situacións; unha alma ten a virtude da temperanza cando a súa parte concupiscible (os instintos máis baixos) está controlada e non perturba ao ser humano. Finalmente, se cada parte fai con excelencia ou virtude o que He é adecuado, entón hai harmonía na alma; este equilibrio entre as partes da alma é o que Platón chamaxustiza.

A CONCEPCIÓN POLÍTICA DE PLATÓN: VINCULACIÓN DA ALMA Á CIDADE

Como veremos, a súa concepción de xustiza no individuo pódese extrapolar perfectamente á concepción de xustiza na organización política. Debemos dícir, en primeiro lugar, que este é o seu obxectivo último, a razón pola que fundamenta a realidade (teoría das ideas), o coñecemento (gnoseoloxía) e a natureza do individuo (antropoloxía), pois para ter a capacidade de exercer o poder político, os gobernantes precisan unha loriga preparación e o acceso ó coñecemento máis elevado (a "recta filosofía") 0 soño de Platón é a busca dunha organización sociopolítica xusta e exemplar, un Estado modelo de todos os Estados históricos concretos. Neste sentido, a República ou Politeia de Platón é unha utopía, non se atopa en ningún lugar concreto; non obstante, constitúe a sociedade ideal e polo tanto o que se debe seguir se se pretende acadar o ben da sociedade e a felicidade dos seus membros.

Platón concibe unha sociedade estruturada en clases sociais. Entende que os individuos non son autosuficientes; a polis xorde da imposibilidade individual de satisfacer as propias necesidades, é a responsable da supervivencia e felicidade dos cidadáns. Agora ben, a sociedade non é máis cá o conxunto de individuos xerarquizados en estratos, Platón fala da conveniencia de tres clases sociais: a dos traballadores (non exercen ningunha actividade política, so ofrecen á polis os recursos indispensables para satisfacer as necesidades básicas), a dos militares (protexen e defenden a cidade tanto de calquera inimigo externo coma de calquera conflito interno) e a dos gobernantes-filósofos (a única que exerce o poder político e a toma de decisións, formada pola clase de persoas sabias que accederon ó coñecemento e contemplación das ideas, especialmente a idea de Xustiza, de Orde, de Estado; nutrirase daqueles militares mellores que superasen unha longa selección). Segundo Platón, a propia natureza e o carácter persoal predispoñennos e fannos especialmente aptos para unha determinada tarefa; isto non depende de criterios externos, como a capacidade económica, senón internos, como a capacidade física e a intelectual Co mito dos metais, Platón defende a natureza diferente de cada individuo ouro, de prata ou de bronce), a cada un dos cales lle corresponde unha función diferente

Así pois, en Platón, a estrutura tripartita do Estado é paralela á estrutura tripartita da alma. Na alma hai xustiza cando cada unha das partes que a compoñen realiza o que lle é propio. Analogamente, na polis haberá xustiza cando cada clase realice o que lle corresponde en función da súa natureza. Por unha parte, os traballadores representarían a parte concupiscible da alma, cuxa virtude sería a temperanza na produción; os militares desempeñan a parte irascible, e a súa valentía capacitaríaos na defensa da cidade; por último, os gobernantes virían a ser a parte racional, gobernando con sabedoría. Só se se produce isto haberá na polis harmonía e xustiza; esta é a máxima virtude, baseada no equilibrio entre as partes da sociedade, que garante a felicidade e a bondade de tódolos individuos.

A pesar de que a xustiza depende do equilibrio total, os gobernantes desempeñan un papel especial, polo que a súa eficiencia debe garantirse mediante a educación, que Platón concibe como un dos elementos básicos para fomentar unha sociedade mellor.

PREGUNTAS CONCEPTUAS:

I) A FORMACIÓN DA POLIS GREGA

O noso filósofo viviu, como vimos, na época clásica grega, un período marcado pola importancia das polis, pequenas cidades-estado autosuficientes con formas de goberno diferentes. A súa unión débese ao emprego dunha lingua común, unha relixión politeísta e a cultura baseada nos cantos de Homero e Hesíodo. A polis vai ser o núcleo sobre o que xire a reflexión filosófica na época clásica, e polo tanto de Platón; neste contexto, a idea de individuo é allea. Nos oitenta anos que viviu Platón puido asistir ao esplendor de Atenas sobre outras polis e ó triunfo sobre os persas nas Guerras Médicas, que levaron a Pericles ó poder; con el Atenas vivirá o seu século de ouro, a nivel político e cultural. Pericles consolida a organización democrática ateniense, baseada na Asemblea Popular semanal e o Consello, onde os cidadáns libres exercían o poder e gobernaban (quedaban fóra mulleres, escravos e estranxeiros). Proclamábase a igualdade en catro ámbitos: isonomía, ante a lei; isegoría, no dereito a falar (ágora); isoteleia, nos impostos; isocracia, no acceso ós cargos públicos.

Cando nace Platón, as dúas polis máis importantes da Hélade, Esparta (unha sociedade militar rexida por guerreiros, cun sistema educativo igualitario para homes e mulleres que inspira o modelo da República) e Atenas, atopábanse en plena guerra do Peloponeso. A tensión bélica faí que Atenas sufra cambios: a democracia de Pericles pásase ó sistema oligárquico dos Trinta Tiranos (no que participan dous familiares de Platón) no ano 404 a.C. A restauración da democracia e a condena de Sócrates no 399 farán desconfiar a Platón deste réxime. Nos anos sucesivos ata a súa morte, Platón coñeceu o declive de Esparta, a consolidación da hexemonía de Tebas e finalmente o xurdimento do poder macedónico baixo o mando de Filipo.

II) ANTECEDENTES PRESOCRÁTICOS: HERÁCLITO, PARMÉNIDES E ANAXÁGORAS

No século VI a.C., unha serie de pensadores (chamados presocráticos) cuestionaron as explicacións míticas para buscar explicacións máis lóxicas, intentando ver se detrás da pluralidade de cambios da natureza existe unha realidade fixa.

1º BERCE: ESCOLA DE MILETO

Considérase que con Tales, astrónomo e matemático da colonia de Mileto, se inicia a filosofía. El e os seus discípulos (Anaximandroe Anaxímenes), rexeitaron as explicacións míticas e buscaron explicacións loxicamente necesarias: protagonizaron o paso do mito ó logos.

Así pois, buscaron na propia natureza as causas dos fenómenos, intentando atopar unha lei a partir da cal se puidese explicar racionalmente a realidade.

Pensaban que, baixo o mundo cambiante das aparencias e os sentidos, existía un arkhéou realidade fixa e básica, un substrato ou principio, unha fonte de todo.

• Segundo Tales era a auga, pois constatara que a auga ou humidade era fonte de vida.

• Para Anaximandro era algo máis abstracto, o apeirón ou indeterminado (un caos indeterminado, infinito); a auga de Tales era unha determinación.

• Para Anaxímenes, era o aire, algo parecido ó alento, que dilatándose e rarefacéndose constituía o principio vital. Tiña connotacións divinas (pneuma=espírito).

2º BERCE: OS PITAGÓRICOS

No sur de Italia (Magna Grecia), Pitágoras e a súa comunidade protagonizan o nacemento dunha forma alternativa de pensamento racional.

Pitágoras de Samos emigrou ao sur de Italia, onde fundou un movemento intelectual, relixioso, moral e político: unha seita de iniciados co obxectivo de acadar a purificación da alma no ámbito corporal e no espiritual. A seita fixo unha reflexión relixiosa sobre a alma, defendendo a súa inmortalidadee a doutrina órfica da súa transmigración.

Pitágoras, a diferenza dos pensadores de Mileto, non buscaba un principio natural do que todo emerxía, senón a estrutura ou forma do cosmos. Afeccionados á música, os pitagóricos descubriron que se podía reducir a proporcións numéricas ou a figuras xeométricas, e nun segundo paso, tamén tódolos obxectos do mundo. Xa que logo, para descubrir a estrutura do cosmos estudaron as súas proporcións numéricas porque tal estrutura é matemática.

Estes preceptos (o acceso á razón a través das matemáticas, a dualidade alma-corpo e a reencarnación ata a purificación da alma a través da sabedoría) tiveron gran influencia en Platón.

Heráclito e Parménides son os fundadores de dúas visións do mundo arquetípicas ou antagónicas.

• Heráclito de Éfeso (“o escuro”, polo seu estilo aforístico), próximo aos pensadores de Mileto, afirma que todo está en constante proceso de cambio, que a inestabilidade é lei de vida, debido a que na súa polis viviu moitos trastornos políticos e sociais. Postula o dinamismo, a mobilidade universal, o perpetuo fluír de tódalas cousas: todo corre, tanto nos seres humanos (pasamos de ser nenos a adultos e vellos) coma nos vexetais (semente, flor, froito) e en todo o mundo físico (día, noite, estacións).Esta realidade cambiante será unha das influencias en Platón.

O lumeé a metáfora deste pensamento: as cousas son as lapas dun gran lume. As lapas, en movemento, son os conflitos, os elementos contrarios en loita; pero o lume, o arkhéou principio de todo perdura, é unha lei, orde oulogos, que é xustiza. E esta xustiza é un enfrontamento equilibrado, unha polémica, unha guerra; se non hai loita de contrarios, haberá inxustiza, pois un elemento imponse sobre o outro. Deste conflito de intereses agroman tódalas cousas.

• Parménides de Elea, próximo aos pitagóricos, afirma na súa obra Sobre a natureza a inmutabilidade da realidade; os cambios visibles son unha aparencia sensorial que agocha unha permanencia máis profunda. Os pitagóricos xa menosprezaban as aparencias sensoriais, pois para chegar ós teoremas matemáticos só servía a razón. Este principio é recollido por Parménides: debemos escoller a razón fronte ós sentidos, pois un razoamento lóxico nunca engana, o que se pensa con rigor lóxico ten que ser real. Estes principios tamén influirán profundamente en Platón.

No seu poema propón a negación do cambioa partir dunha verdade incuestionable: “o ser é, e o non-ser non é”, isto é, o ser existe e a nada non. O cambio sería o paso de ser unha cousa a deixar de sela, ou de non ser unha cousa a sela, pero isto contradí o postulado anterior. Por iso, a afirmación do cambio é absurda, non hai posibilidade racional de entendelo porque é pura ilusión.

Unha serie de pensadores denominados pluralistas intentaron conciliar a visión de Heráclito e Parménides. Aceptan que a physisé un proceso de cambios constantes pero asumen que o que é non pode vir do que non é. Conclúen que:

• O existente non xurdiu dun único principio, senón dunha pluralidade de elementos primixenios ou orixinais (pluralistas).

• Os cambios observables son recombinacións dos elementos primixenios e non transformacións destes.

• Empédocles de Agrigento recolle a auga como principio de Tales, o aire de Anaxímenes, o lume unificador de Heráclito, e a terra de Xenófanes, propoñendo a teoría dos catro principios non- reducibles uns a outros: esta sería a realidade que nunca cambia. As cousas naturais son combinacións en proporcións matemáticas destes elementos, as cales se rexen por dúas forzas do universo: o Amor (que atrae ou une) e o Odio ou Discordia (que divide).

• Anaxágoras de Claxómenes (acusado de ateísmo por afirmar que o Sol non era unha divindade senón unha pedra incandescente) propón que non existen catro principios, senón moitos máis, tantos elementos primixenios como tipos de cousas. En cada cousa está a semente (spermata) ou xermolo de tódalas cousas que pode chegar a ser. O feito de que predomine un elemento ou outro depende dunha mente ou intelecto que ordena e rexe o universo (nous). Este concepto será o que máis inflúa en Platón (antecedente do seu demiúrgo).

• Os atomistas Leucipo de Mileto e Demócrito de Abdera consideran que a realidade está integrada por unha infinidade de pequenos obxectos, duros, invisibles, eternos e inalterables: os átomos, que se moven libremente por acción do azar. Tódalas cousas son un conglomerado de átomos; os cambios que observamos son reconfiguracións dese conglomerado, que é posible grazas ó baleiro ou espazo entre átomos.

III) OS SOFISTAS E SÓCRATES:

Na segunda metade do século V a.C., danse en Atenas unha situación extraordinaria de inquietude, preocupación e difusión cultural.

O grupo de filósofos que reflectiu esta situación foi o dossofistas. Mentres que o interese dos pensadores anteriores era a natureza, os sofistas rexeitaban esta temática ante a imposibilidade de chegar a unha resposta unitaria. Ocupáronse de cuestións que xira directamente arredor do der humano, da súa educación para vivir en democracia e da súa organización social.

Os sofistas ensinaban aquilo que os homes libres desexaban: a erística, a habilidade retórica, etc. Sostiñan que a través da educación calquera persoa podía adquirir a excelencia ou `` areté ´´ propia dun cidadán que permitía argumentar, persuadir e ensinar as dúas caras de toda cuestión.

O pensamento sofístico aséntase nunha serie de piares:

Relativismo:os sofistas cuestionan a capacidade humana de coñecer unha verdade absoluta e universal, pois consideran que é múltiple, que só existen opinións. Escepticismo: sofistas como Gorxias de Leontini afirmaban que non podemos estar seguros de nada. O escepticismo lévao a dicir que, se algo existe, non podemos `` coñecelo non poderiamos comunicalo ´´; polo tanto, a actitude máis sensata é a dúbida permanente.

Subxectivismo: como non é posible coñecer a verdade, os sofistas centrarase en intentar convencer ós demais mediante o argumento e a persuasión en función das súas conveniencias persoais.

Sóctares

Segundo Platón, a pesar de ser coetáneo dos sofistas, Sócrates diferenciase racionalmente deles; é o seu crítico e polemizador, rexeita tanto o escepticismo como o relativismo. O seu optimsmo lévao a crer na existencia de leis estables que se poden descubrir.

Sócrates comparte cos sofistas a preocupación pola educación dos mozos e por alcanzar o ``areté´´, que para el representa o coñecemento. As pretensións dos sofistas son para el absurdas, pois intentan ensinar a excelencia pero afirman que o coñecemento é imposible.

O método socrático aséntase nos seguintes piares:

O diálogo, que é o arte de formular preguntas adecuadas levando a discusión cara un obxetivo determinado. A pesar de parecer unha investigación conxunta, o recoñecemento da súa ignorancia, neste proceso, Sócratas utilizou dúas ferramentas:

-Ironía: Sócrates ironiza contra todo aquel que está seguro do seu saber. Pregunta finxindo que non sabe e, pouco a pouco, conduce ó interlocutor a contradicións lóxicas.

-Contradición: aínda que para os sofistas o seu relativismo facía defendeble a contradición e os razoamentos opostos, para Sócrates invalidaba o seu razoamento, pos implicaba rexeitar o punto de partida da discusión.

A indución: mediante este diálogo, Sócrates trata de conducir á busca dunha verdade universal, partindo de casos concretos para chegar a unha xeralización máis ampla.

A maiéutica: entendida como a ferramenta de acceso ó coñecemento, a maiéutica é o arte de ensinar ou axudar ao interlocutor a ``dar a luz´´ ou atopar por si mesmo a verdade, os conceptos ou ideas, que se agochan no seu propio interior.

A actividade socrática tiña unha finalidade ética. Para Sócrates, o árte non depende da posición social, senón de valores intelectuais e morais. A revolución ética de Sócrates radica en atribuír a moralidade á conciencia: xa que logo, un home é bo ou é malo segundo criterios internos e non polo seu recoñecemento público.

A razón, ademais de permitir acceder á verdade, é fonte e fundamento da ética: só quen razoa pode ser bo e, como consecuencia, só obra mal o ignorante.

Esta teoría que considera o coñecemento como base da moral recibe o nome de ``intelectualismo moral´´