VOCABULARIO ``MERLÍN E FAMILIA´´

-Introducción + A selva de Esmelle

• Anugallado: Folgazán

• LentorLentura: Humidade da terra, dos froitos ou da roupa.

• Frol: Flor

• Xeiras: Xornada durante a que se realiza un traballo ou traballo realizado na mesma. Esforzo que realiza unha persoa,

• Trincha: Ferramenta formada por un mango e unha folla plana de metal afiada no extremo que usa o carpinteiro para devastar a madeira.

• Novelo: Bola de fío enredado.

• Trasegos: Afán, desexo de face-las cousas ben.

• Tendollos:

• Galano: Pequeno agasallo ou lambetada que se lles da ós nenos.

• Fita: Lista, cinta ou tira estreita dunha prenda de vestir que serve de cinguideiro.

• TroupadaCarga: Todo o que se coloca sobre algo ou alguén para ser transportado.

• Quizaves: Quizais tal vez.

• Lamagueiros: Álamos brancos.

• Ouvir: Denota o escaso aprecio que se fai polo que se escoita ou sucede.

• EnrellaRella.

• VentaVentada: Lufada, refacho, golpe ou rafa de vento forte.

• Fusquenlla: Que tira a negro; escuro; sombrío.

• Brañas: Prados, lameiros, pastos verdes.

• Outas: Altas

• Badeladas: Badaladas

• CenteeirasCenteal: Lugar cultivado de centeo.

• Veléi: (velar) Viciar, estar esperto.

• Ramona (adx.):

• Cámara: Sala ou habitación dunha casa.

• Fiteiras: Lugar por onde se vixía fitar.

• Ameas: Ameneiros, amieiro, árbore propia de terreos húmidos.

• Trabe: Pao longo e groso que forma e atravesa o teito dunha edificación.

• Vegadas: Vez.

• Áer: Aire.

• Tordo: De pelo negro e branco.

• Mouro: Escuro, negro.

-A casa de Merlín

• Portacolas:

• Pranto: Choro, lamentación, queixume.

• Descalzas de pé en perna:

• Horamá: Hora mala

• Parrafeador: Persoa que conversa sobre temas de pouca importancia.

• Señora (adx.): Que destaca ou é importante entre os da súa clase.

• Estribado: 8estribar) Apoiarse unha cousa noutra sólida e firme.

• Garrido: Louzán, vistoso, de bo ver, que agrada.

• Prospeito:

• Mozo de pasamán:

• Súpeta: Inesperada.

• MitosMitóns: Luva que deixa os dedos descubertos.

• Froliñas: Floreciñas.

• Buxo: Arbusto de follas perennes, de madeira moi dura e compacto.

• Colineta: Prato de doce.

• Antiparras: Anteollos.

• Biscoitos rizados:

• AlgariboEstranxeiro: Persoa doutro país.

• Espora: Instrumento de metal de forma estrelada que levan as persoas que montan a cabalo na parte posterior do calzado para aguilloa-lo animal.

• Parceres: Praceres.

• Latricaba: (latricar) Falar moito e sen xeito; barullar; esbardallar.

• Escanabeirando: Alto e delgado pero falto de gracia.

• Brizo: Rizado.

• Amadamadas: Propias das damas.

• Lontreiro:

• Roncor: Ronquido.

• Sober: Sobre.

• Solana: Onde da o sol.

• Redoma: Recipiente de vidro de corpo ancho e arredondado, colo estreito e longo que pode estar ou non curvado.

• Bálsamo: Substancia resinosa e aromática máis ou menos viscosa.

• Trobos: Recipiente de cortiza ou de madeira onde viven as abellas; colmea, cortiza, cortizo, covo.

• Soletreando: Tratar de adiviñar ou de saber algo;ler.

-Os quitasoles i o quitatrevas

• Quitatrevas: Quita tebras.

• Azas Ás: Extremidade das aves, dos insectos ou doutros seres que seren para voar.

• Tropel: Grupo numeroso de persoas ou animais que avanza dun xeito precipitado e ruidoso.

• Couta: Parte traseira.

• Chapeus: Prenda de vestir, redonda e con alas, para cubri-la cabeza, sombreiro.

• Dalmáticas: Vestidura sagrada que se pon por riba da alba, que cobre o corpo do sacerdote por diante e por detrás, e leva para tapa-los brazos unha especie de mangas anchas e abertas.

• Golpe: Grupo de xente.

• Polaina: Especie de media que cobre a perna dende o nocello ata un pouco máis arribo do xeonllo.

• Golpe:

• Portalada: Entrada grande con portal a un lugar.

• EnsiñadoEnsinado (ensinar)

• PerreraFloco (de pelo): Pelo que cae sobre a testa.

• Once: Parva, comida lixeira que se toma a media mañá.

• Clarete: Dise do viño tinto claro.

• Bonete: Tipo de gorra pequena, de catro picos, típica dos eclesiásticos.

• Borla: Ornamento composto por unha especie de botón do que penden fíos en fora de campaíña.

• Cámara de respeto:

• Adobío: Obxecto que da un aspecto máis fermoso e agradable; aderezo, adorno, afeite, enfeito.

• Cachas: Nome das dúas pezas que cobren as culatas das pilotas.

• EscraviñaEsclavina: Capa moi curta que cobre os ombreiros.

• Letanías: Sermóns.

• Guisaron:

• NovedoumeNotificoume (notificar): Comunicar, facer saber a alguén algunha cousa.

-O camiño de quita e pon:

• Espigadiño: Dise de alguén alto e delgado.

• Bozo: Primeiro bigote que sae na adolescencia.

• Mandrágoras: planta con raíz moi grosa e follas lanceoladas e rugosas de cor verde e flores violetas.

• Fungueiro: Pao groso e forte.

• Hoste: Conxunto de tropas armadas listas para combater.

• Prós: Para + os

• Heraldo: Oficial que desempeña a función de anunciar publicamente algún suceso importante; pregoeiro.

• Gazníes: Naturais da cidade palestina de Gaza.

• Decir oste nin moste:

• Albafor:

• Fibelas: Aro que se pon no extremo dunha corda ou fita para facilita-la labor de atar.

• Axóuxere: Esfera de metal que leva dentro boliñas para que ó axitalas emitan un son.

• Sufraxe: Parte posterior das pernas que está detrás do xeonllo.

• Esgrevio: Dise do contrario ó suave, áspero.

• CobrelucesAnoitecida: Tempo en que anoitece; luscofusco; noitiña; solpor.

• Boatos: Ostentación exterior, aparencia fachendosa.

• Engado: Feito, encanto que posúen algunhas persoas para atraer ou engaiolar.

• Sabor: Gusto.

• Polemarcos: Xefe do exército nalgunhas cidades - estado de Grecia.

• Palatiños: Propio de quen vive na corte real, ou dos que teñen servicio importante no palacio real.

• Buro:

• Baio: Referido ó cabalo que ten a pelaxe de cor amarela, dourada ou acastañada.

• AcaimeAcaeme (acaer): Caer ben no corpo unha peza de roupa; aquecer, asentar.

-A princesiña que quería casar

• Meiresa: De Meira (Lugo).

• Solaz:

• Bula: Selo de chumbo que vai pendente dalgún documento pontificio que por un lado representa as cabezas de San Pedro e San Paulo e por outro o nome do Papa.

• Pitís: Cadelo pequeno.

• Mariqueiro: (despectivo) Homosexual.

• Mitra: Gorro alto e triangular, rematado en dobre punta dos relixiosos.

• Curuto: Parte superior da cabeza.

• Papés: Pais.

• Deán: Dignidade catedralicia inmediatamente inferior á de bispo, cóengo que preside o cabido nas igrexas catedrais.

• Ruán: Dise do cabalo no que se mesturan as cores branca, gris e baia.

• Guinda: Envergadura.

• Polidos: Alisados ou suavizados por fricción.

• Maiola: Castaña pelada ou secada ó lume que se conserva todo o ano; maia.

• Callada: Requeixo, parte sólida do leite callado.

• Espilín Espelín (espelir): Sacudir algo para que quede brando e solto.

• Morno: Que está algo quente, tépedo, temperado.

• Rapé: Tabaco en po que se aspira polo nariz.

• Caguñas: Óso da froita; carabuña, garouba.

• Tirabalas: Cana, baleira no seu interior, coa que se lanzan pequenos proxectís.

• Estopa: Parte basta e grosa do liño ou do cánabo, que queda tras asedalos.

• Basallos: Beizos.

• Torneses: Dise da moeda acuñada en Tours (Francia).

• Ufano Oufano: Fachendoso, dise da persoa que se sente contenta e orgullosa de si.

• Canterlo: Protección de ferro ou doutro material que se coloca sobre a sola da zoca ou do zapato.

• Freces: migas de manteiga cocida con pan e azucre.

• Axotalo: (axotar) Poñer en fuga un animal facendo ruído coas mans ou con outra cousa; asustar, escorrentar, espantar.

• Cómaro: Especie de valado de terróns de pouca altura que serven de linde con outras leiras.

• Esperteiros: Morcegos.

• Hucha: Caixa, arzón de madeira con tapadeira na que se garda o pan , o gran e outros alimentos.

• Espolique: Mozo que acompaña a pé a un cabaleiro.

-As historias do algaribo

• Chatoleille: (chatolar) Cravar chatolas: cravo curto de cabeza grande con diversos usos.

• Ambre: Ámbar.

• Trasmán Contramán ,a: En dirección contraria á precisa; a desmán; a contraxeito.

• Ponta: Púena cantidade, especialmente referida a calidades morais ou intelectuais.

• Reame:

• Quinta: Casa con leiras ó seu redor que pagaba as rendas coa quinta parte dos froitos.

• Nipota: Sobriña do Papa. Favorito, valida, conselleira do Papa. Favorita de alguén.

• Protomedicato: Tribunal de Castela creado en 1477 polos Reis Católicos e formado polos protomédicos, que examinaban e concedían licencias para a practica da medicina.

• BenzoarBendicir.

• SolfoXofre.

• EsgüirseEscapulirse: Marchar dun sitio disimuladamente.

• Perfebas: Cada un dos pelos que nacen no bordo das pálpebras; pestanas.

• Espingarda: Máquina de guerra medieval que servía para lanzar pedras ou dardos.

-O relo de area

• Acabalado: Semellante ó perfil da cabeza do cabalo.

• Alfitomancia: Sistema de adiviñación que emprega a fariña para realiza-los seus agoiros.

• AzougueMercurio.

• Arrandas: Fariña de avea e, máis propiamente, as papas que se fan con ela cocéndoa en leite; freitas.

• Chanfaina: Longaínza, embutido feito coas tripas gordas e aproveitando a carne ruín do porco e as vísceras.

• Chambra: Peza de vestir que cobre a parte superior do corpo.

• Tabardo: Peza de roupa de abrigo, ampla e longa, de pano rudo.

• Xarrete: Parte de detrás do xeonllo por onde se dobra a perna.

• Piñata: Baile do entrada.

• Fiscorno:

• Alaléi Aloulei (aloular): Quedar coas facultades algo minguadas por culpa dunha impresión, dun ruído, dun golpe, etc.; apampar, aparvar, atordar...

• Terbella: (terbellar) xogar, brincar.

• Baluguiña: (baluga) Bóla de manteiga ou de unto envolto; feitura, pela.

-A soldadura da princesiña de prata.

• Tonsurado: Persoa que recibiu a tonsura (corta-lo pelo e a barba para que unha persoa se consagre á relixión) clerical.

• Acólito: Persoa, xeralmente un neno, que axuda o sacerdote nos oficios litúrxicos.

• Albarda: Aparellos das bestas de carga, especie de almofada chea de palla que se coloca no alto do lombo.

• Tidoado: Titulado.

• VedraioVedraño: Vello, que ten moita idade, vetusto.

• Loubada Loar: Eloxiar unha persoa ou cousa e pondera-las súas boas calidades ou accións.

• Palafrén: Cabalo no que vai montado o criado dun xinete.

• Cachazudo: Dise da persoa lenta en exceso, con cachaza; pachorrento, pousafoles.

• Esteleiro:

• Birrota Barreta: Barra de ferro ou madeira para asegurar ou reforzar algo.

• Quinqué: Lámpada forma por un depósito para o combustible, que pode ser petróleo ou aceite, e un tubo de cristal para proxecta-la luz.

• Gale: Embarcación de vela e remo de pouco calado.

• Escano: Banco con respaldo.

• Enfaragullada:

• Torresmos: Anacos de touciño fritidos.

• Gambrina: Fame.

• Recuncóu: (recuncar) Volver comer ou beber do mesmo, repetir.

• Tábula:

• Petrucio Patrucio: O patrón dunha casa.

• Amecer: Unir dúas cousas xuntándoas polos extremos, empatar.

• SembesugaSambesuga: Becho, verme inundo.

• Ruda: Planta de flores amarelas verdosas e froitos en cápsula, empregadas en medicina e perfumería.

• Leituario:

• Diacitrón: Cidra confitada.

• Canecos: Recipiente máis grande cá caneca (vaso de barro con asa), xeralmente alto e estreito.

• Esfarelada: (esfarelar): Desfacer ou desfacerse algo ata converterse en po.

• Pares:

• Pavana:

• Ciños: Cisnes.

• Anabolena:

• Pardomonte: Certa clase de tea basta e forte que se empregaba antigamente entre a xente labrega para facer capas.

• Perito: Profesional, nomeado xudicialmente, que dictamina sobre feitos discutibles.

• Astracán: Pel de año non-nato ou acabado de nacer moi fina e de pelo rizado.

• Tocante: En canto a, referente a, relativo a.

• Albacea Testamenteiro: Persoa que leva todo o relativo ó testamento.

• Foramuros: Máis alá dos límites dunha cidade ou vila.

• Codicilo: Documento polo que o testador altera o seu testamento, quitando ou engadindo algo.

• Fresás:

• Esparavés:

• Frolentina Florentina: Da cidade italiana de Florencia.

• EncoboEncovado: Que está oculto, escondido nunha cova ou baixo terra.

• Mérito, de: De moito valor.

• Malatos: Leprosos.

• Pasantes: Persoa que axuda como auxiliar no exercicio dunha profesión como medio para adquirir práctica.

• Arredren: (arredar) poñer ou poñerse distante algo que estaba cércano.

• Soletaba: (soletar) Contrae-lo diafragma ocasionando un son gutural; impar, salucar.

• Padricóu: PadricarPredicar

• Asisado: Dise da persoa que obra con cordura e prudencia; asentado; cabal.

-O espello do mouro

• Zaragüelles:

• Ribaldo: Que porfía, que insiste moito; porfioso.

• Caramitas: Imán mineral.

• Cras: Clase.

• Salvoconducto: Documento que permite a alguén o tránsito por un lugar.

• Jedive:

• Purgas: Flor dos cereais.

• Jázaro:

• Piperita:

• Truchimán:

• Margrave: Título que antigamente se lle daba ós señores feudais encargados de administrar e goberna-las marcas ou rexións fronteirizas.

• Bruante: Que brúa; que fai o ruído continuo como o mar embravecido.

• Ameas: Cada un dos saíntes en forma de rectángulo, en que remata a parte superior das murallas, castelos, etc.

• Lusco e fusco: Momento final da tarde, entre o día e a noite, no que a luz desapareceu case por completo.

• Tabardo: Peza de roupa de abrigo, ampla e longa, de pano rudo.

• Naos: Embarcación grande propulsada por remos, velas ou motor;barco, nave.

• Resolutivas (augas):

• Esbruga: Gran formado na pel que cría materia, espunlla.

• NarnesNarno: Nariz.

-A trabe de ouro

• Péparo: Dise da persoa de poucas palabras, seca e arrogante.

• Badana: Pel curtida de baixa calidade que se usa para forrar obxectos.

• Canivete: Navalla pequena sen punta.

• Carriquí: Anano.

• CoumaColma: Cuberta de palla ou de xestas para os palleiros, as pallozas ou outras edificacións.

• Tarabelo: Pecho rústico, xeralmente formado por unha soa peza de madeira que xira sobre unha punta cravada no centro.

• Aira: Espacio chan co pavimento de terra próximo á casa onde se mallan cereais se coloca a palla ou secan os legumes, etc.

• Trinque: Trinca, cadea ou corda que une as cangallos do xugo para que non se mova.

• Coio: Pedra arredondada pola erosión.

• Postigo: Parte superior dunha porta partida ou de dúas follas.

• Treva: Tebra

• Avisada: - mula -

• Acoubaba: (acoubar) Acougar.

• Brinqueta: Acción e efecto de brincar, divertirse, xogar; brincadeira.

• Solideo: Especie de casquete de tea que levan algúns eclesiásticos.

• Sochantre: Cóengo que substitúe o chantre na dirección do coro nos oficios relixiosos.

• Dedás:

• Tostado:

• Renchido:

• Grabo: Cravo.

• Cecas: Cidades nas que se acuñan as moedas ou onde se fabrican.

• Cifre:

• Lises: Planta con unha única flor de cor vermella ou flor desta planta

• Tidoárono Titulárono (titular)

• Pincerna: Copeiro, cargo antigo dalgunha cortes bárbaras e, máis tarde, de certas cortes episcopais.

• Birreta Barrete: Gorro que usan os antigos cregos.
  

-A sirea grega

• Párrafos:

• Bocói: Recipiente que serve para conservar e transportar viño. Licores e outros líquidos.

• Valdorrano: Do Barco de Valdeorras.

• Faldra: Saia.

• Pomiño: Fraco de perfume.

• Albafor: Perfume.

• Pediluvio: Baño dos pes xeralmente terapéutico.

• Caleira: Lugar no que hai pedra calcaria.

• Responso: Oración breve polos defuntos.

• Estraute: Extracto.

• Campeche:

• Cremor: A parte substancial e mellor dunha planta, obtida por medio dunha cocción lenta e prolongada.

• Tártaro: Tartarato ácido de potasio e cálcico que se forma nas paredes dos recipientes onde se fermenta mosto.

• Van: Parte do corpo maia estreita enriba das cadeiras; cintura.

• Grupa: Cada unha das dúas partes traseiras dos cabalos.

-O viaxe a pazos:

• Trasudor: Suor

• Nugalla:

• Pomarada: Terreo plantado de árbores froiteiras, especialmente maceiras.

• Valiña: Val moi pequeno.

• Bulrento:

• Boqueadas: Acción de respirar con dificultade.

• Alabarda: Especie de lanza ou pica con unha coitela transversal.

• Inzada:

• Pernil: Parte máis grosa e magra das patas traseiras dalgúns animais.

• Triaca: Nome que se lle aplica a varias plantas medicinais.

• Prepósita:

• Cavadas: Foxo que se fai na terra cando se escava.

• Mullerengas: Xeito de montar coas dúas pernas a un lado da montura.

-Aquel camiño era un vello mendiño

• Mendiño: Mendigo.

• Afálase: Estimular a un animal para que se mova ou faga unha determinada acción.

• Farallón: Con agudo que sobresae sobre a auga; aguillón.

• Malvises: Paxaro parecido ó tordo de cor verde escuro, negro e vermello.

• Goleta: Embarcación lixeira a vela, de dous ou tres mastros e bordas de pouca altura.

• FrequeFloco

• Pérola: Perla.

• SerónSeirón: Especie de seira (cesta de esparto) máis longa ca ancha empregada para transportar carga sobre as bestas.

• Escapulario: Distintivo dalgunhas ordes relixiosas que consiste nunha tira de tea que se colga sobre o peito e o lombo.

• Torrezna: Comida a base de touciño fritido.

• Xiquer: Sequera.

• Bullanga: Parranda.

• Peritos (adx.):

• Búcaro: Xerro.

• Rubor: Cor vermella na cara a causa dun sentimento de vergoña confusión ou modestia.

• Anatema: Reprobación total.

• Carlistada: Nome popular que se lle daba ás guerras ou ós levantamentos carlistas.

• Fámulos: Criado doméstico.

• Pollas:

• Garete, ó: Aplicado a embarcacións sen rumbo, a mercé do vento e da corrente.

• TerqueTestalán: Persoa que porfía e se mantén nas súas ideas e actitudes.

• Hugonote: Relativo ou pertencente ó movemento político - relixioso francés, de inspiración calvinista, acontecido a partir de 1547.

• Fel: Estado de malhumor caracterizado por sentimentos de ira e rabia.

• Contumaz: Persoa que se resiste a comparecer nun xuízo.

• Latís:

• Pavipolos:

• Bieitos: Relativo ou pertencente a San Bieito ou os relixiosos que seguen as súas regras.

• Garañón: Persoa robusta e ben feita.

• Charriano:

• Leigo: Que non ten ordes clericais; laico.

• Morgado: Primoxénito.

• Posibres:

• Librea: Uniforme distintivo de criados e subalternos, xeralmente de gala.

• Aloumiños: Manifestación física de cariño que se realiza coa man, caricia.

• Azadeante:

• Revós:

• Insurreitos:

• Nono: Non o.

• Platea: No teatro romano, zona destinada ós personaxes importantes, situada na parte inferior semicircular.

• Tiple: A máis aguda das voces humanaspersoa que ten esa voz.

• Escuso, a: Ás agachadas, sen ser visto.

• Pincerna: Copeiro, cargo antigo nalgunhas cortes bárbaras e, posteriormente en certas cortes episcopais.

• Coengo: O que se ocupa de escoita-las confesións en horas do coro.

• Lusitano: De Lusitania.

• Propalar: Difundir unha noticia que debe de estar oculta.

• Opiniós:

• Bernardos: Relativo ou pertencente á orde do Císter.

• Cantacraro:

• EspolósEsporóns: Protuberancia córnea, máis ou menos longa e aguda, que teñen no tarso os machos das aves galináceas.

• Vimbios: Vara longa e flexible que se utiliza para atar monllos e facer cestos deste material.

• Lobaniños Gorxóns:

• Sabatina: Relativo ou pertencente ó sábado.

-A novela de Mosiú Tabarie

• Franchipana:

• Albeirón: Que tira a branco ou é moi branco.

• Delor: Dolor, dor.