O Estado Moderno constrúese sumando o poder absoluto do monarca co teocrático da Igrexa, é dicir, constitúese un poder único no mundo exercido por dúas potestades: o Papa in rebus spiritualibus e o monarca in rebus temporalibus:

• Prodúcese un proceso de nacionalización ou estatalización das igrexas locais: a actividade temporal e espiritual a favor da unidade do estado.

• Trono e Altar alíanse ao mesmo nivel.

• Control social.

• Unidade da fe como base da unidade política.

• Homoxeneización de condutas (ortodoxia).

• Evitar discrepancias teolóxicas ou disciplinares (ortopraxia).

Malia o labor dos ilustrados galegos por estender a ciencia útil e a educación mediante institucións, revistas ou libros, os seus postulados distan dos das Ilustración francesa e tamén dos do liberalismo:

Entre finais do século XVIII e comezos do XIX penetran en Galiza as ideas das dúas grandes revolucións do século XVIII: a revolución política dos EUA e a Revolución Francesa. Isto constátase:

• Incauta documentos e libros (en 1808 introdúcese en Galiza o Contrato Social de Rousseau).

• Recibe denuncias contra persoeiros ilustrados.

• Nas pastorais de bispos e arcebispos coma o de Lugo, o de Santiago ou o de Mondoñedo, que amosan a súa preocupación pola penetración de ideas revolucionaras xa antes da Revolución Francesa.

É dicir, en Galiza van penetrando as novas ideas revolucionarias que, se ben non darían producido unha contestación organizada, xa preocupan aos defensores de Estado absolutista.

• A DISIDENCIA ORGANIZADA

Existen varios movementos, máis ou menos organizados, cuxas actividades se manteñen tan en segredo que non se pode constatar o seu carácter de disidentes respecto do Estado absolutista até que en 1808 se instaura a liberdade intelectual e de prensa. Estes grupos son:

• Sociedade Económica de Santiago: as súas reunións e os escritos e decisións resultantes delas son vixiadas pola Inquisición.

• Real Consulado da Coruña: dá acubillo a intelectuais e burgueses que poden acceder á súa biblioteca sen censurar, feito que preocupa á Inquisición.

• Grupo que se forma na Universidade de Santiago:

• Lugares de reunión: primeiro no despacho do vicerreitor no Colexio de San Xerome e logo nos cuartos secretos da Biblioteca da Universidade, onde se atopaban os libros prohibidos.

• Membros: Bazán de Mendoza (líder), José Vega, Manuel Sánchez Boado y Fraguío, José Francisco Pedrosa (bibliotecario), Bernardo Bedoya (axudante de Biblioteca), Agustín Ruíz e posibelmente estudantes coma Verea Aguiar.

• Obxectivo: posibelmente exercer o control da Universidade.

• En 1708 é denunciado á Inquisición polo equipo reitoral e en 1806 a Inquisición ordena tapiar os cuartos nos que están os libros prohibidos, pero non procesa os membros porque:

• Tenlle respecto á Universidade.

• Bazán de Mendoza ten contactos e apoios no Goberno.

• En 1808 coa chegada da liberdade de prensa o grupo divídese en dous:

• Colaboracionistas dos franceses, o grupo máis numeroso e liderado por Bazán.

• Liberais.

Os dous grupos teñen unha ideoloxía ben definida e serían os líderes da opinión pública galega entre 1808 e 1814.

• A construción do novo Estado (1808 - 1814)

• O derrubamento do Estado

Fernando VII fica ausente e proclámase Murat como Lugartenente do Reino, feitos que abondan para que o Estado absolutista se descompoña. Desde este momento os feitos desenvólvense en dúas etapas:

• As institucións aceptan as ordes de Murat e chaman a recibir hospitalariamente os franceses.

• A reacción do pobo contra os franceses fai que as mesmas institucións pasen a liderar o movemento de liberación nacional e a construción do novo Estado.

• A construción do novo Estado

• As Xuntas

O derrubamento do estado e a decisión de non acatar ao rei imposto polos franceses, José I, fixo que se creasen espontaneamente xuntas locais, provinciais e rexionais. As súas dúas principais características son:

Son de carácter popular	Son revolucionarias
Porque foron constituídas polo pobo de xeito espontáneo	Supoñen un cambio cara a soberanía nacional
Pero seguen a reflectir a estrutura social anterior: Xuntas locais: fidalgos, clérigos, empregados públicos e algúns campesiños fortes. Xuntas provinciais e rexionais: formadas polas elites militares, eclesiásticas e económicas.	Os compoñentes das Xuntas non serían conscientes de estaren exercendo a soberanía nacional, senón que consideraban que exercían o poder no nome do rei. Son os liberais das Cores de Cádiz os que son quen de proclamar esa soberanía popular, xa de xeito consciente.

A Xunta Superior do Reino de Galiza constitúese o 5 de xuño de 1808 na Coruña recorrendo á antiga Xunta do Reino de Galiza. Esta xunta asume o poder en Galiza até que en xaneiro de 1809 chegan os franceses e se disolve.

Trala liberación constitúese a Xunta Central en Cádiz e en Galiza formarase a Xunta Superior de Subsidios, Armamento e Defensa en decembro de 1809:

• Depende da Xunta Central.

• Está controlada polo Capital Xeral.

• Está formada por persoas do exército, da Igrexa e representantes das sete grandes cidades.

• Non ten que ver coa antiga Xunta do Reino de Galiza.

• A representación de Galiza nas Cortes

En 1810 ábrense as Cortes de Cádiz, que redactarían a Constitución que sería a base do Estado. De entre os deputados das Cortes, dos que Galiza enviaría 25, destacan:

• José Alonso López, liberal radical de Ferrol.

• Agustín Rodríguez Baamonde, deputado por Tui e lixeiramente liberal.

• Domingo García Quintana, deputado por Lugo, extremadamente patriota, polo que levaría a cabo accións polas que sería expulsado.

• Luis Rodríguez del Monte, presidente das Cortes.

Nas segundas eleccións, en 1813, acentuaríase a rivalidade entre liberais e absolutistas. O clero sería o gran vencedor destas eleccións.

• A Guerra de Independencia ou de Liberación

• A invasión

Os franceses chegan a Galiza perseguindo o exército inglés dirixido polos xenerais Crawford e Moore, que decidiran marchar da Península desde os portos galegos. En xaneiro de 1809, e en menos dun mes, os franceses fanse co control de Galiza.

• A liberación

Coa retirada do exército inglés en Galiza quedaba só un corpo de exército, dirixido polo MARQUÉS DE LA ROMANA. Se ben o seu exército non axudou moito na liberación, a súa figura permitiu a unidade do movemento contra os franceses. Apoiou ás guerrillas, dirixidas por fidalgos, clérigos e oficiais retirados, que en xuño de 1809 xa liberaran Galiza (batalla da Ponte San Paio o 7 de xuño).

Despois disto Galiza apoiou ao resto do Estado con homes, cartos e abastecemento.

• A pluralidade ideolóxica

Coa instauración, en 1808, da liberdade de prensa (necesaria para a propaganda antifrancesa) xorden en Galiza un 34 xornais:

• 1808 - 1810: propagandísticos e informativos.

• 1810 - 1814: ideolóxicos e políticos.

Entre as posturas ideolóxicas destacan:

• AFRANCESADOS:

• Colaboran co mando francés durante a ocupación.

• Entre eles están persoeiros coma Pedro Bazán de Mendoza ou Francisco Barrié, todos eles profesores da Universidade e burgueses de orixe francesa.

• Teñen o xornal La Gazeta de La Coruña (1809), que fai propaganda do goberno de José I.

• Defenden un modelo liberal centralizado (a revolución desde arriba).

• Os seus ideais non asentan e son desprazados coa liberación.

• LIBERAIS:

• Teñen o seu centro na Coruña, no club Café de la Esperanza.

• Inflúen no exército e na Administración.

• Son seguidos en todo o Estado, xa que están en contacto cos liberais gaditanos.

• Son apoiados por intelectuais coma Pardo de Andrade, Antonio de la Peña ou Pacheco.

• Crean unha doutrina que difunden en xornais coma:

• Semanario Político, de Pardo de Andrade.

• Ciudadano por la Constitución, de Peña.

• ABSOLUTISTAS:

• Son a contestación ideolóxica e política dunha Igrexa que se sentía acosada ás decisións das Cortes de Cádiz.

• Contan con ideólogos coma Freire Castrillón ou Frei Manuel Martínez Ferro.

• Usan os púlpitos para a propaganda, pero tamén xornais coma:

• El sensato

• La Estafeta de Santiago

• Exacto Correo

• Diario de La Coruña a la Aurora

• A restauración (1820 - 1814)

Cando Fernando VII volveu de Francia presentáronlle o Manifiesto de los Persas, no que se pedía a restauración do absolutismo. En tres días veuse abaixo todo o que fixeran os liberais, xa que a súa revolución política non tiña como base unha revolución social.

• A reimplantación do absolutismo en Galiza

• Persecución e depuración dos liberais:

• Son insultados e asáltanse as súas casas en cidades coma Compostela ou A Coruña.

• Afástanse dos postos administrativos e da Universidade de Santiago.

• Reinstálase á Inquisición e elabóranse listas de libros publicados polos liberais e prohibidos agora.

• Prémiase aos absolutistas con ascensos ou pensións vitalicias.

• Conspiracións en Galiza. O pronunciamento de Polier

• O pronunciamento de Polier:

• Apoios: Polier, militar encarcerado trala restauración do absolutismo, contacta desde o castelo de San Antón (A Coruña) a través de Sinforiano López, que sería executado, con burgueses que o apoiarían.

• Desenvolvemento: contando con grandes apoios na Coruña e Ferrol, a noite do 17 para o 18 de setembro de 1815 leva a cabo un pronunciamento coa finalidade de restaurar o réxime constitucional, respectando a monarquía.

• Fin: en outubro de 1815, cando estaba en Ordes camiño de Compostela para tomar esta cidade, é traizoado e aforcado.

• Outros intentos: en 1817 prepárase outro golpe en Compostela, liderado por Francisco Ferro Caaveiro, que sería descuberto.

• A fin do absolutismo: pronunciamento de 1820.

• Galiza e o Trienio Liberal (1820 - 1823)

O 1 de xaneiro de 1820 triúnfa o pronunciamento liberal de Riego en Cabezas de San Juan, dando paso ao Trienio Liberal ou Constitucional (1820 - 1823). Desta volta os liberais non deixaron que os absolutistas se manifestasen de ningún xeito (deputados, xornais, administración...) o que daría lugar a unha guerra civil.

• Galiza aposta polo liberalismo

O pronunciamento do 1 de xaneiro estaba condenado a fracasar, pero o 21 de febreiro levántase a guarnición da Coruña apoiada pola de Ferrol, de xeito que o goberno acaba por se entregar aos liberais. O 9 de marzo toda Galiza estaba en mans dos liberais, aínda que as sés episcopais tiveron que ser sometidas militarmente (nelas non houbo levantamentos).

• A organización do liberalismo galego

• Créanse as Sociedades Patrióticas, para controlar as autoridades municipais e provinciais.

• Fúndanse 15 xornais liberais.

• Úsanse os teatros para difundir as ideas liberais.

• Ás principais rúas das cidades galegas póñenselles nomes de liberais.

• Créase unha milicia nacional, para vixiar as posíbeis conspiracións.

• Convócanse as Cortes pero contrólase todo o proceso electoral, como tamén se fará en 1821.

• O Novo Estado. Medidas que lle afectaron a Galiza

• Recupérase a Constitución de 1812 e as leis anteriores.

• Intento de reformar o Ensino (por parte de Quintana, que presidía a Dirección General de Instrucción Pública), baseándose na gratuidade, uniformidade, liberdade e apoio ao ensino público, que nunca se chega a realizar.

• División administrativa que suprime as xurisdicións para impor dúas polémicas divisións: provincias e concellos.

• Medidas para favorecer a Facenda, en quebra:

• Apoiadas polo pobo: supresión do Voto de Santiago, da Inquisición, nacionalización dos bens, redución do décimo...

• Incomprendidas polo pobo: supresión de ordes relixiosas e nacionalización dos seus bens (deixaban frades na rúa, edificios abandonados e o campesiño seguía tendo que pagar o foro).

• A contrarrevolución: a primeira guerra civil en Galiza

A resistencia ao réxime liberal iníciase nas cidades, especialmente nas sés episcopais. Xa que os absolutistas non podían optar por ningunha outra vía, recorren á violencia organizada:

• En 1820 créase en Tui a Junta Apostólica e hai unha manifestación no Baixo Miño, destacando como líder Pereira.

• En 1822 a Junta Apostólica está en contacto coa contrarrevolución doutras rexións e organiza guerrillas que conseguen:

• Manter a Galiza nunha axitación permanente.

• Obrigar ao exército a se dispersar e a non poder desprazarse para frear o avance dos franceses enviados polo Congreso de Verona para liberar a Fernando VII.

• En 1823 tómase A Coruña e toda Galiza fica en mans dos absolutistas, de xeito que os liberais marchan a Inglaterra, Francia, Holanda...

• A década absolutista (1823 - 1833). Conspiracións liberais e represión. O carlismo

• As estratexias da represión

Noméase Capitán General de Galicia a Nazarino Eguía, quen traslada a Capintanía General e a Real Audiencia a Compostela.

Fernando VII fai algunhas reformas respecto da seguridade pública:

• Reforma a policía, creando unha rede de informadores.

• Crea un corpo paramilitar para garantir a seguridade no rural, xa que non acaba de fiarse do exército.

• Represión sobre as autoridades liberais: foi depurada toda a Administración e encarcerados os deputados, gobernadores, xefes políticos...

• Represión sobre os militares: os membros do exército teñen que xustificar documentalmente as súas actividades entre 1820 e 1823. Moitos exiliáronse e iniciaron conspiracións no estranxeiro.

• Represión sobre os centros de estudo:

• Depuráronse as universidades e centros de estudo (na Universidade de Santiago expulsáronse varios profesores e alumnos).

• Fernando VII pechou tódalas universidades do Estado entre 1829 e 1832.

• Represión sobre a prensa e a imprenta:

• Prohibíronse moitos xornais.

• Non se reinstaurou a Inquisición, estableceuse a censura (tanto para obras por publicar coma para as publicadas).

• A conspiración liberal

• No exilio

Os exiliados dirixíronse principalmente a Inglaterra, pero tamén a Portugal, Holanda ou Francia, onde:

• Tiñan como obxectivo sacar do poder a Fernando VII.

• Xa que era improbábel un pronunciamento en España (depurárase moi ben o exército e Fernando VII recoñecera a Filipe de Orleáns, polo que non podían usar o territorio francés como base) dedicáronse a manter informados aos grupos liberais galegos mediante cónsules ingleses e holandeses, contrabandistas, empregados de correos...

• No interior de Galiza

• Ante a incapacidade para levar a cabo un pronunciamento con éxito, algúns botáronse ao monte.

• Na Mezquita formouse a Partida de Bordas que deu un pronunciamento fracasado en 1830 e que se mantivo activa até dous anos despois (quizais se acolleron ao indulto da rexente María Cristina).

• O precarlismo en Galiza

O exército francés do Duque de Angulema permanece en Galiza até 1825 para impedir revolucións, pero tamén unha excesiva represión.

Fernando VII decátase da existencia dun sector ultarrealista ou ultraabsolutista que:

• É para el tan perigoso coma os liberais.

• Pretende restaurar a Inquisición.

• Provoca unha escisión dentro do absolutismo.

• Pronúnciase en 1826 liderado por Bessières e en 1827 coa revoltas dos Agraviats en Catalunya.

• Conta con apoios en Galiza: o Capitán General, Eguía, o Gobernador de Ferrol, Zumalacárregui e o arcebispo de Compostela, Rafael de Vélez.

• Aproxímase, desde 1828, a don Carlos, irmán do rei, xa que o monarca non ten descendencia. Xorde neste momento o precarlismo.

Pero Fernando VII casaría coa súa curmá, María Cristina, e terían unha filla, dona Isabel, o que supón un atranco para os precarlistas:

• Co nacemento da súa filla Fernando VII promulga a Pragmática Sanción e deroga a Lei Sálica.

• María Cristina tomará medidas para controlar este sector precarlista:

• Decreta unha amnistía política: volven os exiliados e desaparece a conspiración exterior.

• Abre as universidades.

• Depura o exército e a administración de ultrarrealistas.

• Dada a situación os ultraabsolutistas bótanse ao monte, iniciándose así a primeira guerra carlista.

Lembremos que en Galiza o Estado estaba representado polo Capitán General e a Real Audiencia en primeira instancia. Logo estaba a Xunta do Reino, formada polos concellos das sete cidades (Santiago, Ourense, Tui, Mondoñedo, Lugo, A Coruña e Betanzos) e con poder xurisdicional.

Así, nela había representantes das 7 cidades: Santiago (Pedro María de Cisneros), Lugo (José María de Prado Neira), Ourense (Benito María Sotelo), Mondoñedo (Ramón Pardo Montenegro), Tui (Manuel María Avalle), A Coruña (Francisco Somoza de Montsoríu) e Betanzos (José Quiroga y Quindós).

7. O tránsito do Antigo Réxime

3

Historia de Galiza

2006/2007

USC