Malia considerarse que o Antigo Réxime en Galiza comprende dese as reformas dos Reis Católicos até a chegada do Estado Liberal no século XIX, os límites desta etapa non se poden establecer de xeito claro. Aínda así, é unha etapa na que Galiza sofre importantes cambios en tódolos eidos, como imos ver deseguido.

O crecemento que se produce nos séculos XVI, XVII e XVIII resúmese do seguinte xeito:

A distribución espacial da poboación non era tan desigual coma na actualidade:

Prodúcese, con estes cambios, o paso do ciclo demográfico antigo ao ciclo demográfico moderno:

As correntes migratorias, producidas polo desequilibrio entre os recursos e a poboación, terán diferentes destinos e orixes:

• As Indias, Portugal (O Porto e Lisboa) e Madrid, destinos dunhas 350.000 persoas até a segunda metade do século XVIII.

• Castela e Andalucía: destinos temporais dunhas 40.000 persoas.

• No litoral, a alta taxa de solteiría feminina, fai supor unha importante emigración masculina permanente ou definitiva.

• No interior, a igualdade entre as taxas de solteiría feminina e masculina, fai supor unha emigración temporal.

Nesta época prodúcense conflitos sociais de moitos tipos:

• Contra as levas militares.

• Contra os tributos do rei.

• Motíns contra os que teñen a riqueza por causa da fame.

• Contra a industrializacións (Sargadelos).

• Revoltas mariñeiras contra os cataláns.

• Motíns de traballadores do arsenal ferrolán.

Pero, sen dúbidas, os conflitos máis importantes son os derivados do dominio da terra, que poden ser de dous tipos:

A agricultura evoluciona nesta etapa coa ampliación do espazo cultivado, a intensificación da produción e a incorporación de novos cultivos. Aséntase a aldea, herdeira das villae, e aínda se conservan os foros.

A evolución da agricultura, ao igual cá da poboación, non é uniforme:

O millo é un cereal americano que se introduce moi rapidamente en Galiza, aínda que con diferenzas:

O millo dá lugar á diferenciación entre dous modelos de aproveitamento agrario:

As principais vantaxes da introdución deste novo cultivo son:

Malia todo, non supón un cambio nas técnicas agrícolas nin nas relacións sociais.

A pataca é o outro novo cultivo que chega a Galiza, mais serodiamente, e como complemento do millo:

Esta produción agrícola era responsabilidade de pequenas explotacións dedicadas ao policultivo e nas que a complementariedade entre agricultura e gandería era manifesta. Ademais, os campesiños non eran propietarios da terra senón que a traballaban grazas a formas de cesión coma o foro, sistema que:

O liño constitúe no século XVIII unha industria téxtil coñecida coma industria rural doméstica. Podemos distinguir dúas etapas:

Todo isto non supón unha transición cara o capitalismo por:

• As limitacións técnicas.

• A escasa diversificación.

• O conservadorismo dos comerciantes.

• O contexto internacional (guerras napoleónicas, independencia das colonias).

Así, a modernización téxtil virá da man do algodón e o liño quedará relegado ao autoconsumo.

A chegada de cataláns á costa galega no 1750 adoitase asociar á aparición dunha pesca capitalista. Entre os cambios máis importantes destacan:

Malia todo, isto non supón, como se adoita afirmar, a aparición dunha pesca capitalista, por dúas razóns:

Así, non mudan as relacións sociais, só substitúen as clases dominantes. De xeito que, de novo, as estruturas sociais bloquean este intento industrializador.

A fábrica de Sargadelos, fundada por Raimundo Ibáñez, pasaría por varias fases nos seus primeiros tempos:

Pero esta industria non será ben acollida pola poboación da zona. Así, en 1798, cregos e fidalgos alentan aos campesiños para que destrúan a fábrica xa que consumía moito carbón vexetal e non gustaban dos seus métodos de traballo. O marqués de Sargadelos sería asasinado en 1809 en Ribadeo.

Outras actividades son as fábricas de sombreiros, coma a da Coruña adquirida polo francés Barrié, as mantelarías de Sada, o intento de sacar adiante unha fábrica de tecidos en Pontevedra de man dos ingleses Lees, os arsenais de Ferrol... Todas elas de escaso éxito. Así, o comercio desta época resúmese en:

Con todo, Galiza non consegue igualar a súa actividade comercial á doutros pobos peninsulares.

A sociedade do Antigo Réxime dividíase entre privilexiados (nobreza laica, eclesiástica e fidalguía) e non privilexiados (campesiños).

O destino dos ingresos que recibían os privilexiados era:

Ademais, ámbolos dous investían moito diñeiro en preitos mutuos ou cos campesiños, polo que o diñeiro xerado polo campo non era investido para acadar melloras na agricultura.

Os campesiños son a base da sociedade do Antigo Réxime, tanto polo seu número (80% da poboación) coma pola riqueza que xeran. Son, ademais, os responsábeis da introdución dalgúns cambios na agricultura:

Con todo, entre os campesiños había importantes diferenzas sociais:

O crecemento demográfico que explicamos anteriormente está fortemente vencellado á actividade deste grupo social, xa que canto máis se practicaba a agricultura intensiva maior era o crecemento da poboación (isto acontece no litoral.)

Os cambios que vive a sociedade galega tamén se reflicten no ámbito artístico e cultural. Así, chega o movemento intelectual coñecido como Ilustración e a Igrexa promove numerosas obras arquitectónicas e escultóricas que seguen o estilo barroco. A Igrexa intenta difundir as ideas da Contrarreforma formando máis ao clero, para afastalo da cultura popular, e loitando contra as supersticións, para o que usa, entre outras cousas, esta arte barroca. Entre as obras do Barroco destacan:

As institucións educativas estaban dominadas pola Igrexa. Así, existían os seminarios (relacionados coa vontade de reforma do clero) e as institucións promovidas por diferentes ordes relixiosas, entre as que destacan as Xesuítas, un paso intermedio entre as preceptorías ou cátedras (nas que se aprendía gramática e latinidade) e a universidade. Destacan entre os colexios Xesuítas:

A institución representativa do ensino superior en Galiza é a Universidade de Santiago, denominada nos seus primeiros tempos Estudo Vello. Pasa por varias fases:

A Ilustración é unha corrente de pensamento que se estende pola Europa do século XVIII. Ten como piar principal o uso da razón para solucionar problemas tanto individuais coma colectivos.

En Galiza destacan institucións coma a Universidade, ou outras creadas polos ilustrados como é o caso das Sociedades Económicas ou o Consulado. Entre os persoeiros relevantes desta época cómpre nomear a aos padres Sarmiento, Feijoo e Cornide Saavedra, ademais doutros coma Francisco de Castro ou Pedro A. Sánchez. Persoeiros que buscan solución aos numerosos problemas da Galiza do século XVIII, pero que se centra basicamente en tres:

• Organización da propiedade: para Sarmiento debían desaparecer intermediarios coma a nobreza e a fidalguía e para Castro os morgados eran unha traba para a mellora da sociedade.

• Cambios nos modos de cultivo: introducen coñecementos de agronomía, promoven institucións coma a Academia de Agricultura, buscan o perfeccionamento do instrumental, a rotación dos cultivos, mellores adubos...

• A diversificación da economía: como é o caso das industrias téxtil (denuncian o atraso do liño), de coiros ou salgadeira. Fomentan a industria popular e ven como negativos os adiantos dos fomentadores cataláns (xávega). Denuncian tamén as deficiencias do comercio e das comunicacións (Lucas Labrada, P. A. Sánchez). Persoeiros coma Raimundo Sánchez buscan combinar as virtudes da sociedade tradicional coas innovacións.

• A cultura galega: estudan a historia, a lingua e denuncian o desprezo que sofre Galiza. Destacan neste eido Feijoo, Cornide ou Sarmiento, especialmente este último, quen estuda a lingua galega, a historian natural, o folclore, a poesía lírica medieval.

-

Con todo, carecían dunha ideoloxía política malia ser os precursores do galeguismo. As posicións ideolóxicas entre os ilustrados era moi diferentes:

• Sarmiento avoga por unha volta ao mundo feudal nos eidos social e político.

• Cornide e Somoza de Monsoriu son máis reformistas.

• Lucas Labrada e Marcelino Pereira achéganse ao liberalismo.

Entre as institucións fomentadas polos ilustrados en Galiza destacan:

• Academia de Agricultura do Reino de Galiza (A Coruña,1765, promovida por marqués de Piedrabuena e Cornide): investiga a decadencia da agricultura, atribuída ás terras non cultivadas. Desaparecería en 1774.

• Real Consulado Marítimo da Coruña (1785): tiña libre comercio con América e numerosas competencias (solución de litixios, os portos galegos estaban baixo a súa xurisdición). Del formaba parte Lucas Labrada (Descrición económica del Reino de Galicia) e foi unha institución defensora do liberalismo a comezos do XIX, opoñéndose ao absolutismo de Fernando VII.

• Sociedades Económicas de Amigos del País en:

• Lugo (1785).

• Compostela (1784): promovida por P. A. Sánchez e L. M. Pereira, dedicouse a estudar como mellorar a industria do liño.

As reformas sociais promovidas polos ilustrados foron freadas polos grupos rendistas.

Tanto que lle quita o nome ao antigo millo, así o millo americano será millo ou millo gordo e o autóctono millo miúdo. Nos lugares onde o millo miúdo se denominaba paínzo o millo americano recibirá o nome de maínzo.

Os baldaquinos están a medio camiño entre a arquitectura e a escultura.

5. A Galiza do Antigo Réxime

1

Historia de Galiza

2006/2007

USC